از اخلاقیات حضرت، عباراتِ عجیب بسیار است، یکی از موارد، عبادات حضرت است که من فکر می‌کنم الآن که اواخر ماه مبارکِ رمضان است، برای خودم هم این عبارات تذکر است.

ما این را زیاد شنیدیم ولی من می‌خواهم قدری این را تحلیل کنم که حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه گاهی چنان در محراب عبادت از ضَجه، عبادت و سجده به خود می‌پیچیدند و گاهی به‌ظاهر از هوش می‌رفتند که حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها می‌فرمودند: خشیت الهی کاری با علیِ من کرده است که او ظاهراً از هوش می‌رود.

چرا ما این‌طور نیستیم؟ چرا من که غرق گناهم، این‌طور نیستم؟ تحلیل این موضوع مهم است، الآن بیست و چند شب از ماه مبارک رمضان گذشته است… چه چیزی باعث می‌شود که این حال به حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه دست دهد؟

دیده‌اید که گاهی یک شخصیت برجسته در مکانی حضور دارد و ممکن است کودکی دو سه ‌ساله که حواسش نیست، بیاید با ایشان شوخی هم می‌کند، تنه‌اش هم به ایشان برخورد و حرمت ایشان را نگه ندارد. چرا؟ چون آن کودک درکی ندارد. از محضر شما عذر می‌خواهم اگر دیوانه‌ای وارد مکانی شود، درکی از محضری ندارد که مراعات آداب را بنماید.

اگر شخصیتی که در ذهن ما بسیار بزرگ است و ما او را می‌شناسیم و او را خیلی دوست داریم، ما را مورد خطاب قرار دهد ما زیر و رو خواهیم شد. من از عزیزانی که در قید حیات هستند مثال نمی‌زنم، مثلاً وقتی مرحوم آیت الله بهجت رحمه الله تعالی علیه رد می‌شدند، من مبهوت ایشان می‌شدم، در حالی که ایشان به کسی هم توجه نداشتند، حال فرض بفرمائید اگر زمان حیات ایشان، من شبی به تلفن همراه خود نگاه کنم و ببینم مرحوم آیت ‌الله بهجت رحمه الله تعالی علیه به من پیغام داده‌اند که مثلاً «دو عدد نان بخر و به درِ منزل ما بیاور» اصلاً دو عدد نان چیست، شما جان بخواهید! به عرش می‌رسیدم که ایشان ما را مورد خطاب قرار داده است و من کار دارد. چه افتخاری از این بالاتر وجود دارد؟ هر کسی که نسبت به فردی نسبتِ به او این توجه را دارد، این حال را پیدا می‌کند.

اوایل ازدواج در دوران نامزدی که محبت خاصی وجود دارد، بالاترین لذت آن است که از شما چیزی درخواست کنند، شما دیگر سر از پا نمی‌شناسید که آن خواسته را بجای آورید.

حال حضرت حق، حَیِّ قیّوم و محبوبِ حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه که بی‌نیاز است به ما فرموده است: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا کتِبَ عَلَیکمُ الصِّیامُ».[۱] اگر من بفهمم که خداوندی که هیچ نیازی ندارد و اگر بنا بر عبادت فردی باشد حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم و حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه و حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها حضرت حق را عبادت می‌کنند، پس خدای متعال با من چه کار دارد؟ اما من را هم مورد خطاب قرار داده و فرموده است: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا کتِبَ عَلَیکمُ الصِّیامُ»؛ اگر بد برداشت نشود من باید به رقص درآیم و اصلاً دیگر نباید سر از پا بشناسم، و الآن هم باید بیچاره‌ی این باشم که فرصتِ من در حال اتمام است، منتها من به این موضوع مهم توجه ندارم… و اینکه دیدید که می‌گویند: «مگر من چه گناهی کردم؟ چرا؟ مگر من چقدر گناه دارم؟»، برای آن است که (خودم را عرض می‌کنم) من بسان آن طفلی هستم که هیچ از موضوع را نمی‌داند و درکی ندارد.

لذاست که ما می‌گویم: «الحمدالله الذی وجب الصوم علینا لشدته رحمته» از شدّتِ رحمتِ خداوند متعال بود که روزه را بر ما واجب کرد و ما را هم آدم حساب کرد و در عبارت «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا» مرا هم مورد خطاب قرار داده است، من خاطره و تاریخ نمی‌خوانم، لذا فردی بسان حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه که وجودِ حیّ قیومِ غنی بالذّات بی‌نایز را می‌شناسد این خطاب را متوجّه می‌شود در حالی ‌که من طوطی‌وار آن را می‌خوانم، لذا ظاهراً حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه از خشیت الهی بی‌هوش می‌شدند.

لحظات آخر در قتلگاه به قدری خون از بدنِ مبارکِ حضرت سیّدالشّهداء صلوات الله علیه رفته بود که نمی‌توانستند صورتِ مبارکشان را از خاک بلند کنند، آن دعای عرشیِ عجیب را فرمودند که «اللَّهُمَّ أَنْتَ مُتَعَالِی الْمَکَانِ عَظِیمُ الْجَبَرُوتِ شَدِیدُ الْمِحَالِ غَنِیٌّ عَنِ الْخَلاَئِقِ».[۲] خدایا اگر اجازه دادی در قتلگاه، من این صحنه را اجرا کنم و فعلِ آن با من باشد، تو نیاز نداشتی و لطف کردی «غَنِیٌّ عَنِ الْخَلاَئِقِ».

لذا امیرالمومنین علیه‌السلام متوجّه می‌شوند عبارت «غَنِیٌّ عَنِ الْخَلاَئِقِ» به چه معنا است، و ما خدا را شاکریم که ائمه‌ای داریم که از رفتار آن‌ها را «غَنِیٌّ عَنِ الْخَلاَئِقِ» می‌فهمیم، یعنی امیرالمؤمنین علیه‌السلام که بشریّت واله (حیران و بی‌خود و سرگشته از افراط در عشق و محبت) او هستند اینگونه نسبت به حضرت حق خضوع و عبادت می‌کند، ان شاء الله خداوند به همه ما در این راه فهم عَطاء کند.

خلاصه عبادتِ امیرالمومنین علیه‌السلام نگفتنی و نفهمیدنی است، من فقط خواستم بگویم که ما مبهوت او هستیم و اگر ما چیزی از ارتباط با خدای متعال دیدیم از رفتارِ ائمه علیهم السلام با خداوند متعال است.

امام باقر علیه‌السلام فرمودند: من به خاطر عبادات پدرم امامِ سجاد علیه‌السلام نگران حالِ ایشان شدم که نکند حال ایشان خراب شود و آسیب جسمی ببینند، به محضر ایشان عرض کردم: پدر جان! شما بدن خود را در راه عبادت فرسوده کردید و شما خودتان را خیلی به زحمت می‌اندازید. حضرت برای آرام کردن من، فرمودند: آن دفتر که در آن عباداتِ جدّمان حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه ثبت است را بیاور. من آوردم. حضرت می‌فرمایند: پدرم چند ورق زدند و دفتر را کنار گذاشتند و فرمودند: «مَن یقوی علی عباده علی ابن ابی‌طالب علیه‌السلام».[۳] کیست که بتواند بسان حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه عبادت کند؟

به امیرالمؤمنین علیه‌السلام عرض کردند: آقا! شما چطور اینگونه عبادت می‌کنید؟ حضرت فرمودند: شما حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم را ندیده‌اید!

اگر ما بخواهیم چیزی از عبادت بفهمیم، این نوعِ عبادت است… حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه که بعضی از متوهّمین و کسانی که درکشان دقیق نبود تا تمیز دهند او را با خدای متعال اشتباه می‌گرفتند، این‌طور در برابر حضرت حق خاک هستند که هر شب از خوف خداوند بی‌هوش می‌شوند؛ و لذا می‌بینید که حضرت سیّدالشّهداء صلوات الله علیه در دعای عرفه بعد از حمد و ثنای مفصل، درخواستی دارند که ما هم در این شب‌ها آن را از حضرت حق درخواست کنیم… عزیزان امشب دعای عرفه را ورق بزنند، در این دعا حضرت بیش از ۵۰ جمله مهم بیان می‌فرمایند تا یک خواسته را بیان کنند و آن درخواست این است: «اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی أَخْشَاک کأَنِّی أَرَاک».[۴] خدایا به من خشیتی عطاء کن که گویا تو را می‌بینم؛ ان شاء الله به برکتِ حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه ما هم در این شب‌ها همین درخواست را داریم.

[۱] – سوره مبارکه بقره، آیه ۱۸۳٫ (یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا کتِبَ عَلَیکمُ الصِّیامُ کمَا کتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکمْ لَعَلَّکمْ تَتَّقُونَ)

[۲] – مصباح المتهجد، ص ۸۲۷ و بحارالانوار، ج ۹۸، ص ۳۴۸٫ (اللَّهُمَّ أَنْتَ مُتَعَالِی الْمَکَانِ عَظِیمُ الْجَبَرُوتِ شَدِیدُ الْمِحَالِ غَنِیٌّ عَنِ الْخَلاَئِقِ عَرِیضُ الْکِبْرِیَاءِ قَادِرٌ عَلَی مَا تَشَاءُ قَرِیبُ الرَّحْمَهِ صَادِقُ الْوَعْدِ سَابِغُ النِّعْمَهِ حَسَنُ الْبَلاَءِ قَرِیبٌ إِذَا دُعِیتَ مُحِیطٌ بِمَا خَلَقْتَ قَابِلُ التَّوْبَهِ لِمَنْ تَابَ إِلَیْکَ قَادِرٌ عَلَی مَا أَرَدْتَ وَ مُدْرِکٌ مَا طَلَبْتَ وَ شَکُورٌ إِذَا شُکِرْتَ وَ ذَکُورٌ إِذَا ذُکِرْتَ أَدْعُوکَ مُحْتَاجاً وَ أَرْغَبُ إِلَیْکَ فَقِیراً وَ أَفْزَعُ إِلَیْکَ خَائِفاً وَ أَبْکِی إِلَیْکَ مَکْرُوباً وَ أَسْتَعِینُ بِکَ ضَعِیفاً وَ أَتَوَکَّلُ عَلَیْکَ کَافِیاً احْکُمْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَ قَوْمِنَا (بِالْحَقِّ) فَإِنَّهُمْ غَرُّونَا وَ خَدَعُونَا وَ خَذَلُونَا وَ غَدَرُوا بِنَا وَ قَتَلُونَا وَ نَحْنُ عِتْرَهُ نَبِیِّکَ وَ وَلَدُ (وُلْدُ) حَبِیبِکَ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الَّذِی اصْطَفَیْتَهُ بِالرِّسَالَهِ وَ ائْتَمَنْتَهُ عَلَی وَحْیِکَ فَاجْعَلْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا فَرَجاً وَ مَخْرَجاً بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ)

[۳] – بحارالأنوار، ج ۴۱، ص ۱۷، أخذ زین العابدین علیه السلام بعض صحف عباده علی علیه السلام فقرأ فی‌ها یسیراً ثم ترک‌ها من یده تضجراً و قال: «مَن یقوی علی عباده علی ابن ابی طالب علیه السلام».

[۴] – دعای عرفه.