برای مشاهده و دریافت فایل PDF بسته مستندات این جلسه، اینجا کلیک نمایید.

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏»

مقدّمه

موضوعِ امشبِ ما ادامه‌ی بحثِ «غربتِ حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه» است.

ترورِ شخصیتی امیرالمؤمنین صلوات الله علیه

به محضرِ عزیزانمان عرض کردیم که واقعاً غربتِ حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه بسیار عجیب است، تاریخ مطالبِ عجیبی ذکر کرده است، مثلاً من نگاه می‌کنم و می‌بینم یک روزی یک نفر از افرادِ برجسته که در بعضی از جنگ‌ها مقابلِ حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه قرار گرفت نشسته بود و در حضورِ او به حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه و عمّار فحاشی کردند، این موضوع خیلی تلخ است، این روایت مورد قبول و اعتبار نزدِ شیعیان و غیرشیعه است، آن شخص گفت: با علی کاری ندارم ولی به عمّار فحاشی نکنید که او صحابیِ بااخلاصِ پیغمبر است!

شما ببینید در این جامعه چه اتّفاقی افتاده است، یعنی من به دنبالِ این موضوع هستم که بینندگانِ عزیزِ ما در رابطه با موضوعِ شبِ گذشته و امشب به این موضوع فکر کنند که چه شد که با حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه جنگ صورت گرفت یا نسبت به ایشان جسارت کردند؟ چه اتّفاقی افتاده است؟ چه روندی بوده است؟

کمااینکه همان فرد یک روزی به جناب عمّار رحمه الله تعالی علیه گفت: بخاطرِ دفاع از علی دینِ خودت را باختی!

شما ببینید بجای اینکه از یک نفر تشکّر کنند می‌گویند تو دینِ خودت را باخته‌ای! یعنی به کسی که اتّفاقاً هم به نصّ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم و هم به حقیقت در تبعیّتِ از حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه رستگار شد برچسب بزنند، کاری کرده بودند که کسی نتواند از حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه سخن بگوید و اگر کسی خواست این کار را کند از بی‌آبرویی بترسد، این موضوع خیلی تلخ است، خدا می‌داند که گفتنِ آن خیلی سخت است، و اگر آن عدّه‌ی معدودی که دفاع کردند نبودند… تقیّه در صورتی که جان در خطر است مجاز است، وقتی یک نفر را می‌کشند و سر می‌برند و زبان می‌برند و دست و پای او را قطع می‌کنند می‌تواند تقیّه کند، خودِ حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه هم فرمودند: شما را مبتلا می‌کنند که به من فحاشی کنید، شما این کار را انجام بدهید. این موضوع سخت بود اما بعضی‌ها که جلوتر از این حرف‌ها بودند حاضر شدند تکه تکه بشوند ولی کلماتی بیان بشود، در رأسِ همه‌ی آن‌ها هم حضرات اهل بیت علیهم السلام هستند که ما یکی دو شب به این موضوع پرداختیم، و اگر حضرات اهل بیت علیهم السلام از این مباحث نمی‌فرمودند اصلاً ما امروز چیزی از حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه نمی‌دانستیم.

شما این روایت را ببینید، بعضی اوقات این‌ها از روضه تلخ‌تر است، یک نفر نزدِ ابن عباس که از شاگردانِ حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه آمد، (قبلاً هم در برنامه سمت خدا عرض کرده‌ایم که اصلاً به او بها دادند و اجازه دادند مطرح بشود که مرجعیّتِ علمیِ حضرات اهل بیت علیهم السلام کمرنگ بشود)، او از ابن عباس سؤال کرد: چرا علی در جمل جنگید؟ چرا در صفّین فلان کار را کرد؟ چرا در فلان جا فلان کار را کرد؟ ابن عباس گفت: حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه هست! بیا برویم و از خودِ ایشان بپرسیم، تو مرا باسوادتر و عالِم‌تر می‌دانی یا حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه را؟ آن طرف گفت: اگر علی را اعلم می‌دانستم که از او می‌پرسیدم.

یعنی به این موضوع فکر کنیم که چگونه می‌شود حقیقت را آنقدر دگرگون و زیر و رو کرد که استاد کل را نسبت به یک شاگردِ جزء طوری معرّفی کنند که کمتر از او بنظر بیاید!؟ چون زمانِ زیادی که نگذشته بود، هنوز حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه زنده بودند و بینِ مردم بودند، اگر آن شخص از شهرِ دیگری مانندِ شام بود که می‌گفتند علی نماز نمی‌خواند می‌گفتیم که بر اثرِ تبلیغاتِ شام بوده است، اما این شخص برای خودِ شهرِ کوفه است و حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه را می‌بیند! حضرت در این جامعه خطبه می‌خوانند! ببینید باید چه بلایی بر سرِ جامعه و شخصیتِ حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه بیاید که آن خطبه‌ها را بشنوند و بعد بگویند ابن عباس عالِم‌تر است! یعنی احدی از دشمن‌ترین دشمنانِ حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه چنین حرفی نزده است! و ممکن است این شخص تحت تأثیرِ تبلیغات قرار گرفته باشد.

در روایتی که نزدِ شیعه و غیرشیعه معتبر است می‌بینیم که اصحابِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم گفته‌اند که حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه مناقبی دارند که اگر یکی از این‌ها را به همه‌ی مردمِ عالَم بدهیم برای همه زیاد می‌آید، یعنی اینطور نیست که فضائلِ حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه با دیگران قابل قیاس باشد.

درنگی بر آیه ۵ سوره مبارکه صف

این یک قدرِ اندکی از غربتِ حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه بود، تا اینکه یک پرده‌ی دیگری از غربتِ حضرت را بیان کنیم.

آن پرده‌ی دیگر این است که حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه مجبور شدند راجع به خودشان سخن بفرمایند که این موضوع خیلی برای ایشان تلخ بود.

قرآن کریم در آیه پنجم سوره مبارکه صف می‌فرماید: «وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ یَا قَوْمِ لِمَ تُؤْذُونَنِی وَقَدْ تَعْلَمُونَ أَنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُمْ فَلَمَّا زَاغُوا أَزَاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ وَاللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفَاسِقِینَ».

«وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ» حضرت موسی سلام الله علیه به قومِ خود فرمودند: ای قومِ من! «لِمَ تُؤْذُونَنِی وَقَدْ تَعْلَمُونَ أَنِّی رَسُولُ اللَّهِ» چرا با اینکه می‌دانید من رسول خدا هستم مرا اینقدر اذیت می‌کنید و به من ظلم می‌کنید؟ بعد خدای متعال می‌فرماید: «فَلَمَّا زَاغُوا أَزَاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ» که وقتی دل‌های این‌ها منحرف گشت خدای متعال هم رحمتِ خود را از این‌ها دور کرد و انحرافِ این دل‌ها تثبیت شد و «وَاللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفَاسِقِینَ».

آیه‌ی دیگری به ما می‌گوید این اذیّت چه بوده است، شما ببینید که قرآن کریم چقدر عجیب معارف را برای ما بیان کرده است، پس کسانی که به حضرت موسی علی نبیّنا و آله و علیه السلام ایمان آورده‌اند ایشان را اذیّت می‌کنند، یعنی کسانی که ایشان را می‌شناسند ایشان را اذیّت می‌کنند.

در آیات ۶۹ و ۷۰ سوره مبارکه احزاب می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَکُونُوا کَالَّذِینَ آذَوْا مُوسَى فَبَرَّأَهُ اللَّهُ مِمَّا قَالُوا وَکَانَ عِنْدَ اللَّهِ وَجِیهًا * یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِیدًا».

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» ای مؤمنان!… خدای متعال چقدر آشکار و واضح به ما فرموده است! «لَا تَکُونُوا کَالَّذِینَ آذَوْا مُوسَى» مثلِ کسانی که موسی سلام الله علیه را اذیّت کردند نباشید «مُوسَى فَبَرَّأَهُ اللَّهُ مِمَّا قَالُوا» که خدای متعال او را تبرئه کرد.

یعنی اذیّتِ حضرت موسی علیه السلام چه بود؟ بهتان‌هایی که به ایشان می‌زدند که خدای متعال او را از این بهتان‌ها تبرئه کرد.

یعنی ای کسانی که ایمان آورده‌اید! چرا راجع به حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم سخن می‌گویید؟! راجع به کسی که او را می‌شناسید. همین اتّفاق راجع به حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه هم افتاد.

درواقع «نفاق» رخ داده بود، و این تلخیِ این نفاق است که با قلبِ ولیّ خدا چه می‌کند!

مُناشَداتِ امیرالمؤمنین صلوات الله علیه

لذا یکی از ویژگی‌های حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه مُناشَداتِ حضرت است، حضرت بارها و بارها مردم را جمع کرده‌اند و فرموده‌اند که ای مردم! شما را قسم می‌دهم که آیا این موضوع را درباره‌ی من از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم شنیده‌اید یا نه؟

مثلاً یکی از آن‌ها غدیر است که نزدِ شیعه و سنّی متواتر است، که حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه همه را در منطقه‌ی «رحبه» کوفه جمع کردند و فرمودند: چند نفر از اصحابِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم اینجا هستند که شنیده‌اند حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمودند «مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلیٌ مَولاه»؟ عدّه‌ای بلند شدند، بعد حضرت فرمودند: می‌بینید؟!

چرا حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه این‌ها را فردای شهادتِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم نفرمودند؟ به این دلیل که در مدینه همه بودند و قرار نبود به آنچه که می‌دانند عمل کنند، ولی در کوفه که عدّه‌ای صحابه بودند و عدّه‌ای هم صحابه نبودند حضرت می‌خواستند این‌ها بفهمند و آن‌ها هم اقرار کنند.

حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه بارها و بارها فضائلِ خود را بعنوانِ مناشدات فرموده‌اند، یعنی مردم را قسم دادند و مردم هم تأیید کردند، مواردِ زیادی از روایاتِ فضائل هست.

حال این‌ها که گفتند ما بودیم و «مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلیٌ مَولاه» را شنیدیم، شب‌های قبل عرض کردیم حداقل این بود که دیگر نباید روی حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه شمشیر می‌کشیدند! پس می‌دانستند و عمل نمی‌کردند.

اینجا هم یک نکته‌ی مهمی را عرض کنم، چون قصد دارم از فضائلِ حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه در بیانِ خودشان عرض کنم، بعضی‌ها زیاد این موضوع را مطرح می‌کنند که «امیرالمؤمنین می‌فرمود: از من تعریف نکنید»، خیلی از این عبارات سوء استفاده می‌شود که حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه به شهروندان فرمودند: «فَلَا تُکَلِّمُونِی بِمَا تُکَلَّمُ بِهِ الْجَبَابِرَهُ»[۱] وقتی من حاکم شدم آنطور که با جبّارها صحبت می‌کنید با من صحبت نکنید، «وَ لَا تَتَحَفَّظُوا مِنِّی بِمَا یُتَحَفَّظُ بِهِ عِنْدَ أَهْلِ الْبَادِرَهِ» در مقابلِ من مثلِ آن آدم‌های خشنِ مستبدی که کسی جرأت نمی‌کند با آن‌ها صحبت کند صحبت نکنید؛ در مقابلِ من ظاهرسازی نکنید.

می‌گویند: ببینید که حضرت اجازه نمی‌دادند کسی از ایشان مدح کند!

خدا کند که انسان یک چیزی را نگیرد و ده چیز را رها کند، اگر یک نفر در حکومتِ حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه بیاید و به ایشان بعنوانِ اینکه حاکم و رئیس هستند مدح و ثنا کند قطعاً مغموم است و حضرت اجازه نمی‌دهند.

کمااینکه یک جایی خواستند در مقابلِ حضرت خم و راست بشوند و دست حضرت را ببوسند و حضرت اجازه ندادند، چرا؟ چون وقتی حضرت علّت را جویا شدند گفتند که ما این کار را برای هر سلطانی انجام می‌دهیم! برای همین حضرت قبول نکردند.

یعنی اگر بخواهند به حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه بعنوانِ حاکم بودنِ ایشان احترام بگذارند قبول نمی‌کنند اما در مقابل ما فراوان داریم که یارانِ حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه در حضورِ ایشان حضرت را مدح کرده‌اند، امثالِ زید بن صوحان و عمّار و مالک و …

نکته‌ی بعدی این است که خودِ حضرت از خودشان فراوان سخن فرموده‌اند، منتها حضرت از حاکمیّتِ خودشان دفاع نکردند بلکه از آن مقامِ معنوی دفاع کردند، اگر عمّار و دیگران از آن مقامِ معنوی بگویند حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه تشکّر هم می‌کنند، یعنی مقامِ دینیِ حضرت را.

کمااینکه بلاتشبیه و با حدّ پایین‌تر اگر امروز مردم به محضرِ مرجعی برسند و بعنوانِ اینکه ایشان علمِ دین به ما آموزش می‌دهند عرض ادب کنند، این محبّت و احترام دینی است، یعنی وجهه‌ی معنوی و دینی را مدنظر دارد.

لذا حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه اجازه می‌دادند یارانِ ایشان در حضورِ ایشان حضرت را مدح کنند، و خودِ حضرت هم از آن‌ها تشکّر می‌کردند و اجازه می‌دادند.

بعد خودِ حضرت هم خودشان را مدح می‌کردند، آنجایی که مناشده بود می‌فرمودند: فلانی! بلندشو، آیا تو در خاطر داری یا نه؟ بعضی‌ها مثلاً می‌گفتند که ما غدیر را در یاد نداریم، حضرت آن‌ها را نفرین می‌نمودند، یعنی هم خودشان را مدح می‌کردند و هم اگر کسی به دروغ انکار می‌کرد حضرت او را نفرین می‌کردند.

علّتِ مدحِ امیرالمؤمنین صلوات الله علیه از خودشان

یعنی حضرت از جایگاه شخصیتِ خود دفاع می‌کردند، چرا؟ چون این شخصیتِ حقوقی پدرِ امّت است، هادیِ امّت است، لذا وقتی حضرت می‌فرمایند: «أنا الهادی، أنا المُهتَدی» که نمی‌خواهند از خودشان تعریف بفرمایند، اصلاً جایگاهِ حضرت با دیگران قابل قیاس نیست. یعنی آن سیری بوده است که حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم ترسیم کرده‌اند و جامعه به آن سمت نرفته است، و چون جامعه به آن سمت نرفته است و حضرت می‌بینند که کسی نیست تا بیاید و دفاع کند خودشان مجبور می‌شوند، تلخیِ غربت اینجاست، خودِ حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه فرمودند: بخدا سوگند حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم به من فرمود دشمنانِ تو منافق هستند، با من دشمنی نکنید که بیچاره می‌شوید، و این موضوع خیلی تلخ است.

حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه فرمودند: «کُنتُ‌ فی أیّامِ‌ رَسولِ‌ اللّهِ‌ صلى الله علیه و آله کَجُزءٍ مِن رَسولِ‌ اللّهِ‌ صلى الله علیه و آله»[۲] من زمانِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم انگار جزئی از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بودم، «یَنظُرُ إلَیَّ‌ النّاسُ‌ کَما یُنظَرُ إلَى الکَواکِبِ‌ فی افُقِ‌ السَّماءِ» وقتی با حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بودم… وقتی کوچکتر بودم و کنارِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم راه می‌رفتم مردم می‌گفتند که او نور چشمِ حضرت خدیجه سلام الله علیها و حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم است، وقتی بزرگتر شدم و همه‌ی این افتخاراتِ اسلامی بدستِ من شکل گرفت وقتی مردم مرا کنارِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم می‌دیدند مرا جزئی از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم می‌دانستند، به من طوری نگاه می‌کردند که انگار به یک ستاره‌ی دوردست نگاه می‌کنند، یعنی اینقدر مقام داشتند، یعنی مردم این «دست نیافتنی بودنِ حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه» را می‌دیدند و حدّاقل به احترامِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم به حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه هم احترام می‌گذاشتند.

بعد فرمودند: «ثُمَّ‌ غَضَّ‌ الدَّهرُ مِنّی» روزگار مرا آنقدر پایین آورد و آنقدر به من ظلم شد که مرا با چه کسانی و چه کسانی و چه کسانی همنشین کردند، تا در نهایت در حکمیّت گفتند: علی و پسرِ هند و نابغه، یعنی معاویه و عمروعاص! به همین هم راضی نشدند…

لذا وقتی حضرت به معاویه نامه نوشتند، وقتی از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم و حمزه سیّدالشّهدا سلام الله علیه و جعفر رحمه الله علیه صحبت کردند فرمودند: خوب نیست انسان از خود تعریف کند، خدای متعال این کار را نهی کرده است… ولی چون قرار بود این نامه بدستِ دیگران هم برسد و نامه‌ی حکومتی بود فرمودند: اگر می‌خواستم کلماتی می‌گفتم که برای دل‌های مؤمنین آشنا بود، برای گوش‌های شنوا آهنگِ آشنا بود، کسی را که تیرِ دنیا به او اصابت کرده است رها کنید، «فَإِنَّا صَنَائِعُ رَبِّنَا وَ النَّاسُ بَعْدُ صَنَائِعُ لَنَا»[۳]…

حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه این‌ها را به معاویه فرموده‌اند، یعنی ببینید اگر حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه می‌خواستند یک روزی فضائلِ خود را برای شیعیانِ خود مانند سلمان‌ها بفرمایند چه می‌فرمودند!

حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه فرمودند: ما صعنتِ خداییم، دست‌پرورده‌ی خداییم، و مردم برای ما خلق شده‌اند، یا به برکتِ ما خلق شده‌اند، یا به واسطه‌ی فیضِ ما خدای متعال به آن‌ها نظر کرد… من اینجا تنازل می‌کنم، هر شارحی به این جمله‌ی حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه رسیده است تحیّر کرده است که اینجا حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه چه فرموده‌اند!

باید توجّه کرد که حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه این جمله را به معاویه و آن هم در یک نامه‌ی عمومی فرموده است! نه یک کلاسِ خصوصی برای سلمان!

یکی از ویژگی‌های عجیبِ حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه این است که این سخنان را می‌فرمودند و دیگران تکذیب می‌کردند، من نمی‌توانم عباراتِ آن‌ها را تکرار کنم، شما بروید و ببینید در شرایطی که حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه را با دیگران مقارنه می‌کنند و برای اینکه مردم گمراه نشوند حضرت باید از خودشان سخن بفرمایند و مردم در روی حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه حضرت را در همان مسجد تکذیب می‌کردند!

لذا عباراتِ عجیبی از حضرت رسیده است، یک روزی حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه به معاویه ملعون فرمودند: آیا تو به من می‌گویی که من به قرآن عمل کنم؟ در حالی که من حقیقتِ قرآن و قرآن ناطق هستم؟

چه بلایی بر سرِ جامعه آورده‌اید که جامعه با این حرف به صورتِ شما نمی‌زنند؟ و بعد این جامعه به من (حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه) می‌گویند که به قرآن عمل کن!

یعنی اگر حق گفته نشود بهتان‌هایی مطرح می‌شود که اصلاً آن کسی که غیورِ امّت و بزرگترین فردِ امّت است… کار به اینجا می‌رسد…

لذا حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه خودشان را در یکی از خطبه‌های‌شان اینطور معرّفی کرده‌اند: «إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى اِمْتَحَنَ بِی عِبَادَهُ»[۴] خدای متعال بواسطه‌ی من بندگانی خود را امتحان کرد، «وَ قَتَلَ بِی أَضْدَادَهُ» دشمنانِ خود را بدستِ من کشت، «وَ جَعَلَنِی زُلْفَهً لِلْمُؤْمِنِینَ» من را مایه‌ی تقرّبِ مؤمنین به خدا قرار داد، یعنی ای مؤمنین اگر به دنبالِ خدا هستید باید به سمتِ من بیایید تا من شما را به خدای متعال برسانم، «وَ حِیَاضَ مَوْتٍ عَلَى اَلْجَبَّارِینَ» من را کانونِ کشتارِ جبّارین قرار داد، لذا از من کینه به دل گرفتند.

زمان حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم خیلی‌ها ادّعا می‌کردند که یا رسول الله! ما موالیِ شما هستیم، یعنی شما را مولا می‌دانیم و ما تابع هستیم، ما قبول داریم شما «أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ»[۵] هستید، حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه فرمودند: همینکه حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم دیدند این‌ها در حالِ ادّعا کردن هستند که ما حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم را بعنوانِ «مولا» قبول داریم دستِ مرا بالا بردند، «رَافِعاً صَوْتَهُ» صدای خود را بلند کردند تا همه‌ی جمع بشنوند، در زمانِ غدیر فرمودند «مَنْ کُنْتُ مَوْلاَهُ فَعَلِیٌّ مَوْلاَهُ» اگر واقعاً قبول دارید من مولای شما هستم «فَعَلِیٌّ مَوْلاَهُ» او هم مولای شماست.

چون فرصت نیست من انتهای موضوع را عرض کنم که به غربتِ حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه نزدیک است، لذا حضرت فرمودند: «فَأَنَا الذِّکْرُ الَّذِی عَنْهُ ضَلَّ»[۶] من آن ذکری هستم که از او گمراه شده‌اند، «وَ السَّبِیلُ الَّذِی عَنْهُ مَال» من آن راهی هستم که از او منحرف شدند، من آن ایمانی هستم که به او کافر شدند، من آن قرآنی هستم که محجور شد، وگرنه ظاهراً قرآن که زیاد می‌خواندند، ولی با آن قرآنی که می‌خواندند به سمتِ من که حقیقتِ قرآن بودم تیر می‌زدند.

بعد حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه در نهایت فرمودند: آن دینی که تکذیب شد و آن صراطی که از آن سقوط کردند و نتوانستند با آن همراه بشوند «من» هستم.

حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه فرمودند: من الآن می‌گویم و شما تکذیب می‌کنید، این را بدانید که سرانِ دشمنانِ با من را روز قیامت خواهید دید که وقتی دیدند چطور بیچاره شده‌اند یکدیگر را لعن می‌کنند، شما روز قیامت خواهید دید که این‌ها فریاد می‌زنند و یکدیگر را لعن و نفرین می‌کنند که چرا با علی (صلوات الله علیه) دشمنی کردیم، ولی وقتی من امروز با شما صحبت می‌کنم شما روی برمی‌گردانید.

[۱] نهج البلاغه، خطبه ۲۱۶

[۲] شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، جلد۲۰، صفحه ۳۲۶ (کُنتُ‌ فی أیّامِ‌ رَسولِ‌ اللّٰهِ‌ صلى الله علیه و آله کَجُزءٍ مِن رَسولِ‌ اللّٰهِ‌ صلى الله علیه و آله، یَنظُرُ إلَیَّ‌ النّاسُ‌ کَما یُنظَرُ إلَى الکَواکِبِ‌ فی افُقِ‌ السَّماءِ، ثُمَّ‌ غَضَّ‌ الدَّهرُ مِنّی، فَقُرِنَ‌ بی فُلانٌ‌ وفُلانٌ‌ … حَتّىٰ‌ أرذَلَنی، فَجَعَلَنی نَظیراً لِابنِ‌ هِندٍ وَابنِ‌ النّابِغَهِ)

[۳] نهج البلاغه، نامه ۲۸

[۴] إثبات الهداه بالنصوص و المعجزات  ,  جلد۳  ,  صفحه۲۰ (وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَعْمَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عکابه اَلتَّمِیمِیِّ عَنِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ اَلنَّصْرَ اَلْفِهْرِیِّ عَنْ أَبِی عَمْرٍو اَلْأَوْزَاعِیِّ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فِی حَدِیثِ خُطْبَهٍ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ: وَ هِیَ خُطْبَهُ اَلْوَسِیلَهِ وَ هِیَ طَوِیلَهٌ یَقُولُ فِیهَا عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ: إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى اِمْتَحَنَ بِی عِبَادَهُ، وَ قَتَلَ بِی أَضْدَادَهُ، وَ أَفْنَى بِسَیْفِی جُحَّادَهُ، وَ جَعَلَنِی زُلْفَهً لِلْمُؤْمِنِینَ، وَ حِیَاضَ مَوْتٍ عَلَى اَلْجَبَّارِینَ، وَ سَیْفَهُ عَلَى اَلْمُجْرِمِینَ، وَ شَدَّ بِی أَزْرَ رَسُولِهِ وَ أَکْرَمَنِی بِنَصْرِهِ، وَ شَرَّفَنِی بِعِلْمِهِ وَ حَبَانِی بِأَحْکَامِهِ، وَ اِخْتَصَّنِی بِوَصِیَّتِهِ وَ اِصْطَفَانِی بِخِلاَفَتِهِ فِی أُمَّتِهِ، فَقَالَ وَ قَدْ حَشَدَهُ اَلْمُهَاجِرُونَ وَ اَلْأَنْصَارُ، وَ اِنْغَصَّتْ بِهِمُ اَلْمَحَافِلُ: أَیُّهَا اَلنَّاسُ إِنَّ عَلِیّاً مِنِّی کَهَارُونَ مِنْ مُوسَى إِلاَّ أَنَّهُ لاَ نَبِیَّ بَعْدِی، فَعَقَلَ اَلْمُؤْمِنُونَ عَنِ اَللَّهِ نُطْقَ اَلرَّسُولِ إِذْ عَرَفُوا أَنِّی لَسْتُ بِأَخِیهِ لِأَبِیهِ وَ أُمِّهِ کَمَا کَانَ هَارُونُ أَخَا مُوسَى لِأَبِیهِ وَ أُمِّهِ، وَ لاَ کُنْتُ نَبِیّاً فَأَقْتَضِیَ نُبُوَّهً وَ لَکِنْ کَانَ ذَلِکَ مِنْهُ اِسْتِخْلاَفاً لِی کَمَا اِسْتَخْلَفَ مُوسَى هَارُونَ حَیْثُ یَقُولُ: «اُخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَ أَصْلِحْ وَ لاٰ تَتَّبِعْ سَبِیلَ اَلْمُفْسِدِینَ» وَ قَوْلُهُ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ حِینَ تَکَلَّمَتْ طَائِفَهٌ فَقَالُوا: نَحْنُ مَوَالِی رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فَخَرَجَ رَسُولُ اَللَّهِ فِی حِجَّهِ اَلْوَدَاعِ ثُمَّ صَارَ إِلَى غَدِیرِ خُمٍّ فَأَمَرَ، فَأُصْلِحَ لَهُ مِثْلُ اَلْمِنْبَرِ، ثُمَّ عَلاَهُ وَ أَخَذَ بِعَضُدِی حَتَّى رُئِیَ بَیَاضُ إِبْطَیْهِ رَافِعاً صَوْتَهُ قَائِلاً فِی مَحْفِلِهِ: مَنْ کُنْتُ مَوْلاَهُ فَعَلِیٌّ مَوْلاَهُ اَللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاَهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ، وَ کَانَتْ عَلَى وَلاَیَتِی وَلاَیَهُ اَللَّهِ، وَ عَلَى عَدَاوَتِی عَدَاوَهُ اَللَّهِ، وَ أَنْزَلَ اَللَّهُ: اَلْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ اَلْإِسْلاٰمَ دِیناً فَکَانَتْ وَلاَیَتِی کَمَالَ اَلدِّینِ وَ رِضَا اَلرَّبِّ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى، وَ ذَکَرَ اَلْخُطْبَهَ .)

[۵] سوره مبارکه احزاب، آیه ۶ (النَّبِیُّ أَوْلَىٰ بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ ۖ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ ۗ وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَىٰ بِبَعْضٍ فِی کِتَابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُهَاجِرِینَ إِلَّا أَنْ تَفْعَلُوا إِلَىٰ أَوْلِیَائِکُمْ مَعْرُوفًا ۚ کَانَ ذَٰلِکَ فِی الْکِتَابِ مَسْطُورًا)

[۶] الکافی، جلد ۸، صفحه ۲۸