برای مشاهده و دریافت فایل PDF بسته مستندات این جلسه، اینجا کلیک نمایید.

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏»

مهجور شدنِ قرآن کریم

یک نکته‌ی یک دقیقه‌ای عرض کنم و به بحث وارد شویم.

یک استادِ عزیزتر از جانی دیروز فرمایشی فرموده‌اند مبنی بر اینکه به قرآن برگردیم و به قرآن اعتناء کنیم، فرمایشِ بسیار خوب و عالی بود، منتها یک قیاسی فرمودند که قیامت حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم برای کشته شدنِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام و حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها و حضرت سیّدالشّهداء علیه السلام شکایت نمی‌کنند و بلکه برای مهجور بودنِ قرآن شکایت می‌کنند.

ما هرچه از قرآن کریم در طول شبانه‌روز بگوییم کم است، وظیفه‌ی ما زیاد است، ولی یکی از مصادیقِ اصلیِ مهجور شدنِ قرآن کریم این است که قرآن را از مبیّنِ آن نگیریم، ما در روایات داریم، در زیارتِ حضرت سیّدالشّهداء علیه السلام هم داریم که با شهادت شما قرآن کریم مهجور شد، وگرنه خوارج همیشه قرآن به دست داشتند، «حجاج» همیشه قرآن به دست داشت و تفسیر می‌کرد، «داعش» قرآن می‌خواند، یعنی قرآنِ بدونِ امام اصلاً مهجور کردنِ قرآن است.

احتمال می‌دهم که احتمالاً قبل یا بعد از فرمایش چیزی از جا افتاده است. ان شاء الله که ما برای حفظِ یک حقیقتی خدای نکرده اذهان را نسبت به حقیقتِ دیگری خاکستری نکنیم.

حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام تابعِ محضِ رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏»

آیه‌ای که امشب در محضرِ آن هستیم «قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ‌»[۱] است که در سوره مبارکه آل عمران است، اگر خدای متعال را دوست دارید از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم تبعیّت کنید، در این صورت خدای متعال هم شما را دوست دارد.

این آیه راجع به هر مؤمنی است که تبعیّت کند، اما مصداقِ بارز و «وَ إِنَّ مِنْ شِیعَتِهِ لَإِبْراهِیمَ»[۲] کیست؟ چه کسی از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم طبعیّتِ محض کرده است؟ اصلاً نیازی نیست به آن پاسخ بدهیم، همه‌ی عالَم یکصدا می‌گویند «حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام». پس «یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ» خدا دوست دارد، وقتی خدای متعال دوست داشته باشد مسلّماً حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم دوست دارد.

موضوعِ بحثِ امشبِ ما عشقِ عجیبِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم به حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام است.

ان شاء الله شب‌های آینده خدماتِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام به حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم را عرض می‌کنیم، ولی امشب می‌خواهیم عرض کنیم حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم محبّتِ عجیبی به حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام داشتند، عاشقِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام بودند. و خدای متعال چه موهبتی به ما عطاء کرده است که اجازه داده است ما هم محبوبِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم را دوست داشته باشیم.

جلساتِ خصوصیِ رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم و حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام

حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم در سحرها یک وقتِ خاصّی برای حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام قرار داده بودند و حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام ساعت‌ها بصورتِ خصوصی و خاص با حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم صحبت می‌کردند، حال اینکه چه چیزی بینِ این دو بزرگوار می‌گذشت که یک شب تا صبحِ آن هزار بابِ علم در هزار بابِ علم است، این طولِ سال… خلاصه اینکه این شاگردِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم با بقیّه فرق داشت، جلو جلو رفته بود، بعداً عرض می‌کنیم که می‌فرمودند: من در چهره‌ی حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم نورِ وحی را می‌دیدم، مسلّماً به این یار که نباید یارِ عادی گفت، لذا حسادتِ دیگران خیلی برانگیخته می‌شد.

برخی که توهّمِ رقابت با حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام داشتند ناراحت می‌شدند، می‌دیدند حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم مدام با حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام خصوصی جلسه می‌گرفتند و آرام آرام صحبت می‌کردند.

چطور فرزندانِ حضرت یعقوب علیه السلام به حضرت یوسف علیه السلام حسادت می‌کردند؟ در تاریخ گزارشِ «حسادت» بطورِ فراوان داریم.

یک روایتی در کافی شریف داریم که خیلی زیباست، حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام می‌فرمایند: یک زمان‌های خاصّی بود که من حدّاقل روزی یک فصلِ مفصّل محضرِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم می‌رسیدم و با یکدیگر صحبت می‌کردیم، هر مرتبه که یکدیگر را می‌دیدیم… جلوتر عرض می‌کنم که حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم یک طوری حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام را با اشتیاق در آغوش می‌کشیدند که انگار مدّتِ خیلی زیادی بود که ایشان را ندیده است، همانطور که حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام نسبت به حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم اینطور دلداده و شیفته و جان بر کف بودند.

حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمودند: هیچ یک از اصحابِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم چنین جایگاهی نداشتند، بیشترِ اوقات اگر فرصت بود حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم به منزلِ ما می‌آمدند، اگر ایشان تشریف نمی‌آوردند هم من می‌رفتم.

«انس بن مالک» خادمِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم است، او می‌گوید: خیلی اوقات حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم مرا می‌فرستادند و می‌فرمودند برو و بگو حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام بیاید، و بعد دو نفری صحبت می‌کردند، ما نمی‌دانیم چه اتّفاقی می‌افتاد.

در کتاب کافی اینطور نقل شده است که حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام می‌فرمایند: حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم مرا صدا می‌زدند و با یکدیگر صحبت می‌کردیم، اگر من به یکی از خانه‌های حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم می‌رفتم «أَخْلاَنِی وَ أَقَامَ عَنِّی نِسَاءَهُ»[۳] ایشان به همسرانِ خویش می‌فرمودند شما بروید و استراحت کنید، یعنی مجلس خصوصی بود، همسران چنین جایگاهی نداشتند که بخواهند در این سطحِ معرفتی حاضر باشند و این گفتگو را ببینند، مجلس خصوصی بود و هیچ کسی جز من و حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم نبود، اما اگر حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم به منزلِ ما تشریف می‌آوردند «لَمْ تَقُمْ عَنِّی فَاطِمَهُ وَ لاَ أَحَدٌ مِنْ بَنِیَّ» به امام حسن مجتبی علیه السلام  و حضرت سیّدالشّهداء علیه السلام و حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها نمی‌فرمودند که بروید، این بزرگواران مَحرَمِ این مفاهیم بودند.

عشقِ رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم به حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام

خلاصه یک رابطه‌ی مفصّلِ عجیبی بود. من تعجّب می‌کنم که گاهی شوقِ ما به اهل بیت علیهم السلام کم است، کافی است که فقط شوقِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام را با یکدیگر ببینیم.

وقتی ایّامِ احتضارِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم رسید ایشان در بستر بودند، در روایت هست که حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام حتّی یک لحظه هم حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم را تنها نمی‌گذاشتند، برای یکی از کارهایی که کارِ شخصِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بود و حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام به بیرون تشریف بردند که این کار را انجام بدهند، حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم یک لحظه چشم باز کردند، اولین چیزی که فرمودند این بود که علی کجاست؟ علی از نزدِ من نرود، کارها را بدهید تا شخصِ دیگری انجام بدهد.

با اینکه همسران و اصحابِ اشخاصِ دیگری حضور داشتند، شوقِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم به حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام عجیب بود، بعضی از اصحاب می‌گویند: ما تعجّب می‌کردیم…

ما این را در موردِ حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها زیاد شنیده‌ایم، که زمانی وجود مبارک حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها وارد می‌شدند حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم می‌ایستادند و به سمتِ ایشان می‌رفتند و دستِ ایشان را می‌بوسیدند و خوش‌آمد می‌گفتند؛ راوی می‌گوید: من دیدم حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم نشسته بودند و حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام وارد شدند، حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم با یک لبخندِ زیبایی ایستادند و حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام را در آغوش کشیدند. در یک روایتِ دیگری داریم که بینِ دو چشمِ مبارکِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام را بوسیدند و ایشان را در آغوش گرفتند و صورتِ ایشان را به صورتِ خویش چسباندند؛ مردم تعجّب می‌کردند.

یعنی واقعاً اگر حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم این کارها را نکرده بودند باید چکار می‌کردند؟

یکی از اصحاب گفت: یا رسول الله! شما حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام را خیلی تحویل می‌گیرید! حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمودند: حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام امامِ شما بعد از من است، مبیّنِ قرآن است، قرآن بینِ شما هست ولی اختلاف می‌کنید، این حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام است که می‌آید و تبیین می‌کند.

خلاصه اینکه اصلاً تحمّلِ دوری نبود.

من به یکی دو مورد از مواردی که عزیزان زیاد شنیده‌اند اشاره کنم و به سراغِ جاهایی بروم که مهم‌تر است.

مثلاً اگر حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام را به سفری یا به جایی می‌فرستادند، مثلاً ایشان را به یمن فرستادند، می‌دیدند حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم مدام رو به قبله به خدای متعال عرض می‌کنند که «خدایا! تا زمانی که یک مرتبه‌ی دیگر صورتِ علی را ندیدم مرا از این دنیا نبر»؛ در حالی که «از این دنیا رفتن» برای حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم «لقاءالله» است؛ یا اینکه می‌فرمودند: «اَللَّهُمَّ فَرِّجْ هَمِّی وَ بَرِّدْ کَبِدِی بِخَلِیلِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ»[۴] خدایا! جگرِ مرا با دیدنِ علی (علیه السلام) خُنَک کن.

این رابطه عجیب است، اگر ما در آن شرایط قرار بگیریم… من بعضی اوقات اینطور تحویل گرفتنِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم را نگاه می‌کنم می‌بینم چقدر حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام ادب دارند.

ادبِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام نسبت به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم

در این ماجرای «عقد اخوّت»، بینِ سلمان و ابوذر و حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم… یک روز بینِ دو به دوی اصحاب عقدِ اخوّت بستند، حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام ایستاده بودند و دیدند همه تمام شدند، آمدند و عرض کردند: یا رسول الله! پشتِ من شکست، روحِ من در حالِ مفارقت است، آیا من کاری کرده‌ام که از دستِ من ناراحت هستید که کسی را با من «برادر» قرار ندادید؟ اگر کاری کرده‌ام عذرخواهی می‌کنم، حق با شماست.

حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمودند: نه علی جان! قسم به آن خدایی که مرا بحق به پیغمبری مبعوث کرد «مَا أَخَّرْتُکَ إِلاَّ لِنَفْسِی»[۵] تأخیرِ تو نبود مگر اینکه می‌خواستم تو را برای خودم نگه دارم.

ولی ادب را ببینید، این همه تکریمِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم به هیچ وجه باعث نمی‌شود که رفتارِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام عوض بشود و تغییر کند.

این رفتار بسیار عجیب است.

محبّتِ رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم به حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام

حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام در بحثِ مهاجرتِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم در مدینه ماندند و امانتدار بودند، حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم هجرت کردند، وقتی به مدینه رسیدند به شهر وارد نشدند. بعضی از اصحاب می‌گفتند که زودتر برویم، حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمودند: نه! تا زمانی که علی (علیه السلام) نیاید من به شهر وارد نمی‌شوم، من نمی‌توانم دوریِ او را تحمّل کنم.

وقتی جنگِ خندق پیش آمد حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم دستِ مبارکِ خود را رو به آسمان گرفتند و عرض کردند: خدایا! در بدر شهید دادیم، در اُحُد حمزه (علیه السلام) را دادیم، «وَ هَذَا عَلِیٌّ فَلاَ تَدَعْنِی فَرْداً»[۶] خدایا! مرا تنها نگذار، «وَ أَنْتَ خَیْرُ اَلْوارِثِینَ» خدایا! علی (علیه السلام) را وارثِ من قرار بده، من می‌توانم داغِ علی (علیه السلام) را تحمّل کنم.

حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام دائماً جانباز می‌شدند، یک روزی حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بالای سرِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام آمدند و دیدند حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام عرض می‌کنند: خدایا! اگر این جراحتِ من شدید است مرگ را بر من آسان کن، اگر می‌خواهی مرا نگه داری مقامِ مرا بالا ببر، اگر بلاست به من صبر بده… حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمودند: علی جان! چه گفتی؟… خدایا! او را شفاء بده… حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم نمی‌توانستند تحمّل کنند.

این محبّتِ عجیبی است که حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم داشتند.

حتّی روایت داریم حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمودند: یک شبی خوابِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم را دیدم، زمانی که ایشان از دنیا رفته بودند… وقتی حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم از این دنیا بروند مسلّماً به «لقاء الله» پیوسته‌اند… حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام می‌فرمایند: دیدم حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم به خوابِ من آمدند و فرمودند: علی جان! دلِ من برای تو تنگ شده است، بینِ ما جدایی افتاده است.

حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام تب کرده بودند، دائماً حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بالای سرِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام می‌آمدند و کنارِ ایشان نماز می‌خواندند و دوباره احوالِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام را جویا می‌شدند، حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم تا صبح چشم روی هم نگذاشتند، مدام حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام را نگاه می‌کردند، جراحتِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام شدید بود و نتوانستند نمازشب بخوانند، وقتی صبح شد حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمودند: علی جان! (برداشتِ من است) تو دو شب نماز شب نخواندی، «ما سألت من شئ إلا أعطانی» من هر چیزی که از خدای متعال بخواهم خدای متعال به من عطاء می‌کند، «وَ مَا سَأَلْتُ شَیْئاً إِلاَّ سَأَلْتُ لَکَ» دیشب هر چیزی خواستم برای تو هم همان را خواستم، فکر نکنی که تو محروم شد.

اگر با حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم باشیم از همه‌ی آن برکات استفاده می‌کنیم.

حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمودند: علی جان! من از خدای متعال در موردِ تو چند چیز خواسته‌ام و خدای متعال به من منّت گذاشته است و در موردِ تو اجابت کرده است.

من از خدای متعال خواسته‌ام روزِ قیامت پرچمدارِ امّتِ من تو باشی، و خدای متعال به من لطف کرده است و قبول کرده است.

چرا؟ چون حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم دوست دارند که امّت هدایت بشوند، علی جان! خیالِ من راحت است که پرچمدارِ امّت تو هستی.

از خدای متعال خواستم «سَأَلْتُهُ أَنْ یَسْقِیَ أُمَّتِی»[۷] امّتِ من را به دستِ تو از حوض سیراب کند، خدای متعال به من عطاء کرده است و این اتّفاق خواهد افتاد.

روضه

یک روزی حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم به خانه‌ی حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام و حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها تشریف آوردند و حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام خواب بودند، تا حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم وارد شدند حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها خواستند با عجله بروند و حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام را بیدار کنند… این همه محبّت… واقعاً درد را به کجا ببریم؟… حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمودند: فاطمه جان! علی (علیه السلام) را بیدار نکن، او بعد از من چه شب‌ها که تا صبح سحر خواهد کرد و خواب به چشمِ او نمی‌آید.

بالاخره این همه محبّت «انتقام» دارد، اشاره به آن روزی که حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام بالای قبرِ مبارک حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها نشسته بودند و فرمودند: زهرا جان! «وَ أَمَّا لَیْلِی فَمُسَهَّدٌ»[۸] دیگر شب‌ها خواب به چشمِ من نمی‌آید…

[۱] سوره مبارکه آل عمران، آیه ۳۱

[۲] سوره مبارکه صافات، آیه ۸۳

[۳] الکافی، جلد ۱ ، صفحه ۶۲ (عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُمَرَ اَلْیَمَانِیِّ عَنْ أَبَانِ بْنِ أَبِی عَیَّاشٍ عَنْ سُلَیْمِ بْنِ قَیْسٍ اَلْهِلاَلِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ إِنِّی سَمِعْتُ مِنْ سَلْمَانَ وَ اَلْمِقْدَادِ وَ أَبِی ذَرٍّ شَیْئاً مِنْ تَفْسِیرِ اَلْقُرْآنِ وَ أَحَادِیثَ عَنْ نَبِیِّ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ غَیْرَ مَا فِی أَیْدِی اَلنَّاسِ ثُمَّ سَمِعْتُ مِنْکَ تَصْدِیقَ مَا سَمِعْتُ مِنْهُمْ وَ رَأَیْتُ فِی أَیْدِی اَلنَّاسِ أَشْیَاءَ کَثِیرَهً مِنْ تَفْسِیرِ اَلْقُرْآنِ وَ مِنَ اَلْأَحَادِیثِ عَنْ نَبِیِّ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَنْتُمْ تُخَالِفُونَهُمْ فِیهَا وَ تَزْعُمُونَ أَنَّ ذَلِکَ کُلَّهُ بَاطِلٌ أَ فَتَرَى اَلنَّاسَ یَکْذِبُونَ عَلَى رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مُتَعَمِّدِینَ وَ یُفَسِّرُونَ اَلْقُرْآنَ بِآرَائِهِمْ قَالَ فَأَقْبَلَ عَلَیَّ فَقَالَ قَدْ سَأَلْتَ فَافْهَمِ اَلْجَوَابَ إِنَّ فِی أَیْدِی اَلنَّاسِ حَقّاً وَ بَاطِلاً وَ صِدْقاً وَ کَذِباً وَ نَاسِخاً وَ مَنْسُوخاً وَ عَامّاً وَ خَاصّاً وَ مُحْکَماً وَ مُتَشَابِهاً وَ حِفْظاً وَ وَهَماً وَ قَدْ کُذِبَ عَلَى رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ عَلَى عَهْدِهِ حَتَّى قَامَ خَطِیباً فَقَالَ أَیُّهَا اَلنَّاسُ قَدْ کَثُرَتْ عَلَیَّ اَلْکَذَّابَهُ فَمَنْ کَذَبَ عَلَیَّ مُتَعَمِّداً فَلْیَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ اَلنَّارِ ثُمَّ کُذِبَ عَلَیْهِ مِنْ بَعْدِهِ وَ إِنَّمَا أَتَاکُمُ اَلْحَدِیثُ مِنْ أَرْبَعَهٍ لَیْسَ لَهُمْ خَامِسٌ رَجُلٍ مُنَافِقٍ یُظْهِرُ اَلْإِیمَانَ مُتَصَنِّعٍ بِالْإِسْلاَمِ لاَ یَتَأَثَّمُ وَ لاَ یَتَحَرَّجُ أَنْ یَکْذِبَ عَلَى رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مُتَعَمِّداً فَلَوْ عَلِمَ اَلنَّاسُ أَنَّهُ مُنَافِقٌ کَذَّابٌ لَمْ یَقْبَلُوا مِنْهُ وَ لَمْ یُصَدِّقُوهُ وَ لَکِنَّهُمْ قَالُوا هَذَا قَدْ صَحِبَ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ رَآهُ وَ سَمِعَ مِنْهُ وَ أَخَذُوا عَنْهُ وَ هُمْ لاَ یَعْرِفُونَ حَالَهُ وَ قَدْ أَخْبَرَهُ اَللَّهُ عَنِ اَلْمُنَافِقِینَ بِمَا أَخْبَرَهُ وَ وَصَفَهُمْ بِمَا وَصَفَهُمْ فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ «وَ إِذٰا رَأَیْتَهُمْ تُعْجِبُکَ أَجْسٰامُهُمْ وَ إِنْ یَقُولُوا تَسْمَعْ لِقَوْلِهِمْ » ثُمَّ بَقُوا بَعْدَهُ فَتَقَرَّبُوا إِلَى أَئِمَّهِ اَلضَّلاَلَهِ وَ اَلدُّعَاهِ إِلَى اَلنَّارِ بِالزُّورِ وَ اَلْکَذِبِ وَ اَلْبُهْتَانِ فَوَلَّوْهُمُ اَلْأَعْمَالَ وَ حَمَلُوهُمْ عَلَى رِقَابِ اَلنَّاسِ وَ أَکَلُوا بِهِمُ اَلدُّنْیَا وَ إِنَّمَا اَلنَّاسُ مَعَ اَلْمُلُوکِ وَ اَلدُّنْیَا إِلاَّ مَنْ عَصَمَ اَللَّهُ فَهَذَا أَحَدُ اَلْأَرْبَعَهِ وَ رَجُلٍ سَمِعَ مِنْ رَسُولِ اَللَّهِ شَیْئاً لَمْ یَحْمِلْهُ عَلَى وَجْهِهِ وَ وَهِمَ فِیهِ وَ لَمْ یَتَعَمَّدْ کَذِباً فَهُوَ فِی یَدِهِ یَقُولُ بِهِ وَ یَعْمَلُ بِهِ وَ یَرْوِیهِ فَیَقُولُ أَنَا سَمِعْتُهُ مِنْ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَلَوْ عَلِمَ اَلْمُسْلِمُونَ أَنَّهُ وَهَمٌ لَمْ یَقْبَلُوهُ وَ لَوْ عَلِمَ هُوَ أَنَّهُ وَهَمٌ لَرَفَضَهُ وَ رَجُلٍ ثَالِثٍ سَمِعَ مِنْ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ شَیْئاً أَمَرَ بِهِ ثُمَّ نَهَى عَنْهُ وَ هُوَ لاَ یَعْلَمُ أَوْ سَمِعَهُ یَنْهَى عَنْ شَیْءٍ ثُمَّ أَمَرَ بِهِ وَ هُوَ لاَ یَعْلَمُ فَحَفِظَ مَنْسُوخَهُ وَ لَمْ یَحْفَظِ اَلنَّاسِخَ وَ لَوْ عَلِمَ أَنَّهُ مَنْسُوخٌ لَرَفَضَهُ وَ لَوْ عَلِمَ اَلْمُسْلِمُونَ إِذْ سَمِعُوهُ مِنْهُ أَنَّهُ مَنْسُوخٌ لَرَفَضُوهُ وَ آخَرَ رَابِعٍ لَمْ یَکْذِبْ عَلَى رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مُبْغِضٍ لِلْکَذِبِ خَوْفاً مِنَ اَللَّهِ وَ تَعْظِیماً لِرَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لَمْ یَنْسَهُ بَلْ حَفِظَ مَا سَمِعَ عَلَى وَجْهِهِ فَجَاءَ بِهِ کَمَا سَمِعَ لَمْ یَزِدْ فِیهِ وَ لَمْ یَنْقُصْ مِنْهُ وَ عَلِمَ اَلنَّاسِخَ مِنَ اَلْمَنْسُوخِ فَعَمِلَ بِالنَّاسِخِ وَ رَفَضَ اَلْمَنْسُوخَ فَإِنَّ أَمْرَ اَلنَّبِیِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مِثْلُ اَلْقُرْآنِ نَاسِخٌ وَ مَنْسُوخٌ وَ خَاصُّ وَ عَامٌّ وَ مُحْکَمٌ وَ مُتَشَابِهٌ قَدْ کَانَ یَکُونُ مِنْ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ اَلْکَلاَمُ لَهُ وَجْهَانِ کَلاَمٌ عَامٌّ وَ کَلاَمٌ خَاصُّ مِثْلُ اَلْقُرْآنِ وَ قَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ: «مٰا آتٰاکُمُ اَلرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ مٰا نَهٰاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا » فَیَشْتَبِهُ عَلَى مَنْ لَمْ یَعْرِفْ وَ لَمْ یَدْرِ مَا عَنَى اَللَّهُ بِهِ وَ رَسُولُهُ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ لَیْسَ کُلُّ أَصْحَابِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ کَانَ یَسْأَلُهُ عَنِ اَلشَّیْءِ فَیَفْهَمُ وَ کَانَ مِنْهُمْ مَنْ یَسْأَلُهُ وَ لاَ یَسْتَفْهِمُهُ حَتَّى إِنْ کَانُوا لَیُحِبُّونَ أَنْ یَجِیءَ اَلْأَعْرَابِیُّ وَ اَلطَّارِئُ فَیَسْأَلَ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ حَتَّى یَسْمَعُوا وَ قَدْ کُنْتُ أَدْخُلُ عَلَى رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ کُلَّ یَوْمٍ دَخْلَهً وَ کُلَّ لَیْلَهٍ دَخْلَهً فَیُخْلِینِی فِیهَا أَدُورُ مَعَهُ حَیْثُ دَارَ وَ قَدْ عَلِمَ أَصْحَابُ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَنَّهُ لَمْ یَصْنَعْ ذَلِکَ بِأَحَدٍ مِنَ اَلنَّاسِ غَیْرِی فَرُبَّمَا کَانَ فِی بَیْتِی یَأْتِینِی رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَکْثَرُ ذَلِکَ فِی بَیْتِی وَ کُنْتُ إِذَا دَخَلْتُ عَلَیْهِ بَعْضَ مَنَازِلِهِ أَخْلاَنِی وَ أَقَامَ عَنِّی نِسَاءَهُ فَلاَ یَبْقَى عِنْدَهُ غَیْرِی وَ إِذَا أَتَانِی لِلْخَلْوَهِ مَعِی فِی مَنْزِلِی لَمْ تَقُمْ عَنِّی فَاطِمَهُ وَ لاَ أَحَدٌ مِنْ بَنِیَّ وَ کُنْتُ إِذَا سَأَلْتُهُ أَجَابَنِی وَ إِذَا سَکَتُّ عَنْهُ وَ فَنِیَتْ مَسَائِلِی اِبْتَدَأَنِی فَمَا نَزَلَتْ عَلَى رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ آیَهٌ مِنَ اَلْقُرْآنِ إِلاَّ أَقْرَأَنِیهَا وَ أَمْلاَهَا عَلَیَّ فَکَتَبْتُهَا بِخَطِّی وَ عَلَّمَنِی تَأْوِیلَهَا وَ تَفْسِیرَهَا وَ نَاسِخَهَا وَ مَنْسُوخَهَا وَ مُحْکَمَهَا وَ مُتَشَابِهَهَا وَ خَاصَّهَا وَ عَامَّهَا وَ دَعَا اَللَّهَ أَنْ یُعْطِیَنِی فَهْمَهَا وَ حِفْظَهَا فَمَا نَسِیتُ آیَهً مِنْ کِتَابِ اَللَّهِ وَ لاَ عِلْماً أَمْلاَهُ عَلَیَّ وَ کَتَبْتُهُ مُنْذُ دَعَا اَللَّهَ لِی بِمَا دَعَا وَ مَا تَرَکَ شَیْئاً عَلَّمَهُ اَللَّهُ مِنْ حَلاَلٍ وَ لاَ حَرَامٍ وَ لاَ أَمْرٍ وَ لاَ نَهْیٍ کَانَ أَوْ یَکُونُ وَ لاَ کِتَابٍ مُنْزَلٍ عَلَى أَحَدٍ قَبْلَهُ مِنْ طَاعَهٍ أَوْ مَعْصِیَهٍ إِلاَّ عَلَّمَنِیهِ وَ حَفِظْتُهُ فَلَمْ أَنْسَ حَرْفاً وَاحِداً ثُمَّ وَضَعَ یَدَهُ عَلَى صَدْرِی وَ دَعَا اَللَّهَ لِی أَنْ یَمْلَأَ قَلْبِی عِلْماً وَ فَهْماً وَ حُکْماً وَ نُوراً فَقُلْتُ یَا نَبِیَّ اَللَّهِ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی مُنْذُ دَعَوْتَ اَللَّهَ لِی بِمَا دَعَوْتَ لَمْ أَنْسَ شَیْئاً وَ لَمْ یَفُتْنِی شَیْءٌ لَمْ أَکْتُبْهُ أَ فَتَتَخَوَّفُ عَلَیَّ اَلنِّسْیَانَ فِیمَا بَعْدُ فَقَالَ لاَ لَسْتُ أَتَخَوَّفُ عَلَیْکَ اَلنِّسْیَانَ وَ اَلْجَهْلَ .)

[۴] بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار علیهم السلام ، جلد ۴۰ ، صفحه ۶۴ (فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم ] ، أَبُو اَلْقَاسِمِ اَلْحُسَیْنِیُّ مُعَنْعَناً عَنْ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ رَضِیَ اَللَّهُ عَنْهُ: أَنَّ اَلنَّبِیَّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ خَرَجَ مِنَ اَلْغَارِ فَأَتَى إِلَى مَنْزِلِ خَدِیجَهَ کَئِیباً حَزِیناً فَقَالَتْ خَدِیجَهُ یَا رَسُولَ اَللَّهِ مَا اَلَّذِی أَرَى بِکَ مِنَ اَلْکَأْبَهِ وَ اَلْحُزْنِ مَا لَمْ أَرَهُ فِیکَ مُنْذُ صحبتی [صَحِبْتَنِی] قَالَ یَحْزُنُنِی غَیْبُوبَهُ عَلِیٍّ قَالَتْ یَا رَسُولَ اَللَّهِ فَرَّقْتَ اَلْمُسْلِمِینَ فِی اَلْآفَاقِ وَ إِنَّمَا بَقِیَ ثَمَانُ رِجَالٍ کَانَ مَعَکَ اَللَّیْلَهَ سَبْعَهٌ فَتَحْزَنُ لِغَیْبُوبَهِ رَجُلٍ فَغَضِبَ اَلنَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ قَالَ یَا خَدِیجَهُ إِنَّ اَللَّهَ أَعْطَانِی فِی عَلِیٍّ ثَلاَثَهً لِدُنْیَایَ وَ ثَلاَثَهً لآِخِرَتِی وَ أَمَّا اَلثَّلاَثَهُ لِدُنْیَایَ فَمَا أَخَافُ عَلَیْهِ أَنْ یَمُوتَ وَ لاَ یُقْتَلَ حَتَّى یُعْطِیَنِی اَللَّهُ مَوْعِدَهُ إِیَّایَ وَ لَکِنْ أَخَافُ عَلَیْهِ وَاحِدَهً قَالَتْ یَا رَسُولَ اَللَّهِ إِنْ أَنْتَ أَخْبَرْتَنِی مَا اَلثَّلاَثَهُ لِدُنْیَاکَ وَ مَا اَلثَّلاَثَهُ لآِخِرَتِکَ وَ مَا اَلْوَاحِدَهُ اَلَّتِی تَتَخَوَّفُ عَلَیْهِ لَأَحْتَوِیَنَّ عَلَى بَعِیرِی وَ لَأَطْلُبَنَّهُ حَیْثُمَا کَانَ إِلاَّ أَنْ یَحُولَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ اَلْمَوْتُ قَالَ یَا خَدِیجَهُ إِنَّ اَللَّهَ أَعْطَانِی فِی عَلِیٍّ لِدُنْیَایَ أَنَّهُ یُوَارِی عَوْرَتِی عِنْدَ مَوْتِی وَ أَعْطَانِی فِی عَلِیٍّ لِدُنْیَایَ أَنَّهُ یَقْتُلُ أَرْبَعَهً وَ ثَلاَثِینَ مُبَارِزاً قَبْلَ أَنْ یَمُوتَ أَوْ یُقْتَلَ وَ أَعْطَانِی فِی عَلِیٍّ أَنَّهُ مُتَّکَایَ بَیْنَ یَدَیَّ یَوْمَ اَلشَّفَاعَهِ وَ أَعْطَانِی فِی عَلِیٍِّّ لِآخِرَتِی أَنَّهُ صَاحِبُ مَفَاتِیحِی یَوْمَ أَفْتَحُ أَبْوَابَ اَلْجَنَّهِ وَ أَعْطَانِی فِی عَلِیٍّ لِآخِرَتِی أَنِّی أُعْطَى یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ أَرْبَعَهَ أَلْوِیَهٍ فَلِوَاءُ اَلْحَمْدِ بِیَدِی أَرْفَعُ لِوَاءَ اَلتَّهْلِیلِ لِعَلِیٍّ وَ أُوَجِّهُهُ فِی أَوَّلِ فَوْجٍ وَ هُمُ اَلَّذِینَ یُحَاسَبُونَ حِسٰاباً یَسِیراً وَ یَدْخُلُونَ اَلْجَنَّهَ … بِغَیْرِ حِسٰابٍ عَلَیْهِمْ وَ أَرْفَعُ لِوَاءَ اَلتَّکْبِیرِ إِلَى یَدِ حَمْزَهَ وَ أُوَجِّهُهُ فِی اَلْفَوْجِ اَلثَّانِی وَ أَرْفَعُ لِوَاءَ اَلتَّسْبِیحِ إِلَى جَعْفَرٍ وَ أُوَجِّهُهُ فِی اَلْفَوْجِ اَلثَّالِثِ ثُمَّ أُقِیمُ عَلَى أُمَّتِی حَتَّى أَشْفَعَ لَهُمْ ثُمَّ أَکُونُ أَنَا اَلْقَائِدَ وَ إِبْرَاهِیمُ اَلسَّائِقَ حَتَّى أُدْخِلَ أُمَّتِیَ اَلْجَنَّهَ وَ لَکِنْ أَخَافُ عَلَیْهِ إِضْرَارَ جَهَلَهٍ فَاحْتَوَتْ عَلَى بَعِیرِهَا وَ قَدِ اِخْتَلَطَ اَلظَّلاَمُ فَخَرَجَتْ فَطَلَبَتْهُ فَإِذَا هِیَ بِشَخْصٍ فَسَلَّمَتْ لِیَرُدَّ اَلسَّلاَمَ لِتَعْلَمَ عَلِیٌّ هُوَ أَمْ لاَ فَقَالَ وَ عَلَیْکِ اَلسَّلاَمُ أَ خَدِیجَهُ قَالَتْ نَعَمْ وَ أَنَاخَتْ ثُمَّ قَالَتْ بِأَبِی وَ أُمِّی اِرْکَبْ قَالَ أَنْتِ أَحَقُّ بِالرُّکُوبِ مِنِّی اِذْهَبِی إِلَى اَلنَّبِیِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَبَشِّرِی حَتَّى آتِیَکُمْ فَأَنَاخَتْ عَلَى اَلْبَابِ وَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مُسْتَلْقٍ عَلَى قَفَاهُ یَمْسَحُ فِیمَا بَیْنَ نَحْرِهِ إِلَى سُرَّتِهِ بِیَمِینِهِ وَ هُوَ یَقُولُ اَللَّهُمَّ فَرِّجْ هَمِّی وَ بَرِّدْ کَبِدِی بِخَلِیلِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ حَتَّى قَالَهَا ثَلاَثاً قَالَتْ لَهُ خَدِیجَهُ قَدِ اِسْتَجَابَ اَللَّهُ دَعْوَتَکَ فَاسْتَقَلَّ قَائِماً رَافِعاً یَدَیْهِ وَ یَقُولُ شُکْراً لِلْمُجِیبِ قَالَهُ إِحْدَى عَشْرَهَ مَرَّهً .)

[۵] بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار علیهم السلام، جلد ۳۸، صفحه ۳۳۴

[۶] بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار علیهم السلام، جلد ۳۸، صفحه ۳۰۰ (اَلْأَرْبَعِینُ عَنِ اَلْخَطِیبِ : إِنَّ اَلنَّبِیَّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَالَ یَوْمَ اَلْخَنْدَقِ اَللَّهُمَّ إِنَّکَ أَخَذْتَ مِنِّی عُبَیْدَهَ بْنَ اَلْحَارِثِ یَوْمَ بَدْرٍ وَ حَمْزَهَ بْنَ عَبْدِ اَلْمُطَّلِبِ یَوْمَ أُحُدٍ وَ هَذَا عَلِیٌّ فَلاَ تَدَعْنِی فَرْداً وَ أَنْتَ خَیْرُ اَلْوٰارِثِینَ .)

[۷] الخصال ، جلد ۱، صفحه ۳۱۴ (یَا عَلِیُّ إِنِّی سَأَلْتُ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ فِیکَ خَمْسَ خِصَالٍ فَأَعْطَانِی أَمَّا أَوَّلُهَا فَإِنِّی سَأَلْتُهُ أَنْ تَنْشَقَّ اَلْأَرْضُ عَنِّی فَأَنْفُضَ اَلتُّرَابَ عَنْ رَأْسِی وَ أَنْتَ مَعِی فَأَعْطَانِی وَ أَمَّا اَلثَّانِیَهُ فَإِنِّی سَأَلْتُهُ أَنْ یَقِفَنِی عِنْدَ کِفَّهِ اَلْمِیزَانِ وَ أَنْتَ مَعِی فَأَعْطَانِی وَ أَمَّا اَلثَّالِثَهُ فَسَأَلْتُ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یَجْعَلَکَ حَامِلَ لِوَائِی وَ هُوَ لِوَاءُ اَللَّهِ اَلْأَکْبَرُ عَلَیْهِ مَکْتُوبٌ اَلْمُفْلِحُونَ اَلْفَائِزُونَ بِالْجَنَّهِ فَأَعْطَانِی وَ أَمَّا اَلرَّابِعَهُ فَإِنِّی سَأَلْتُهُ أَنْ یَسْقِیَ أُمَّتِی مِنْ حَوْضِی بِیَدِکَ فَأَعْطَانِی وَ أَمَّا اَلْخَامِسَهُ فَإِنِّی سَأَلْتُهُ أَنْ یَجْعَلَکَ قَائِدَ أُمَّتِی إِلَى اَلْجَنَّهِ فَأَعْطَانِی وَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلَّذِی مَنَّ عَلَیَّ بِهِ .)

[۸] نهج البلاغه، جلد ۱، صفحه ۳۱۹ (اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اَللَّهِ عَنِّی وَ عَنِ اِبْنَتِکَ اَلنَّازِلَهِ فِی جِوَارِکَ وَ اَلسَّرِیعَهِ اَللَّحَاقِ بِکَ قَلَّ یَا رَسُولَ اَللَّهِ عَنْ صَفِیَّتِکَ صَبْرِی وَ رَقَّ عَنْهَا تَجَلُّدِی إِلاَّ أَنَّ فِی اَلتَّأَسِّی لِی بِعَظِیمِ فُرْقَتِکَ وَ فَادِحِ مُصِیبَتِکَ مَوْضِعَ تَعَزٍّ فَلَقَدْ وَسَّدْتُکَ فِی مَلْحُودَهِ قَبْرِکَ وَ فَاضَتْ بَیْنَ نَحْرِی وَ صَدْرِی نَفْسُکَ فَ إِنّٰا لِلّٰهِ وَ إِنّٰا إِلَیْهِ رٰاجِعُونَ فَلَقَدِ اُسْتُرْجِعَتِ اَلْوَدِیعَهُ وَ أُخِذَتِ اَلرَّهِینَهُ أَمَّا حُزْنِی فَسَرْمَدٌ وَ أَمَّا لَیْلِی فَمُسَهَّدٌ إِلَى أَنْ یَخْتَارَ اَللَّهُ لِی دَارَکَ اَلَّتِی أَنْتَ بِهَا مُقِیمٌ وَ سَتُنَبِّئُکَ اِبْنَتُکَ بِتَضَافُرِ أُمَّتِکَ عَلَى هَضْمِهَا فَأَحْفِهَا اَلسُّؤَالَ وَ اِسْتَخْبِرْهَا اَلْحَالَ هَذَا وَ لَمْ یَطُلِ اَلْعَهْدُ وَ لَمْ یَخْلُ مِنْکَ اَلذِّکْرُ وَ اَلسَّلاَمُ عَلَیْکُمَا سَلاَمَ مُوَدِّعٍ لاَ قَالٍ وَ لاَ سَئِمٍ فَإِنْ أَنْصَرِفْ فَلاَ عَنْ مَلاَلَهٍ وَ إِنْ أُقِمْ فَلاَ عَنْ سُوءِ ظَنٍّ بِمَا وَعَدَ اَللَّهُ اَلصَّابِرِینَ .)