کارگاه مهارت های کاربردی مقاله نویسی در حوزه علمیه امام خمینی (ره) برگزار شد.در این کارگاه حجت الاسلام دکتر حسینیان معاون پژوهش حوزه علمیه امام خمینی (ره) به بررسی تفصیلی ساختار مقاله و اشکالات رایج مقاله نویسی پرداختند که مشروح آن تقدیم می گردد.
محتوای شکلی مقاله
صفحه عنوان، (شامل: عنوان، نام نویسنده و پایه، استاد راهنما، نام مدرسه، تاریخ پژوهش)
نکاتی در مورد انتخاب عنوان مقاله پژوهشی:
– عنوان مقاله باید شفاف باشد و از کلمات مبهم و یا کنایی در آن اجتناب شود. مثلاً انتخاب عنوان «نفوذ قبله یهود»، برای مسأله «چگونگی ورود روایات اسرائیلی کعب الاحبار»، عنوان مناسبی نیست.
– عنوان باید گویای کامل مسأله و جهات مورد بررسی باشد. مثلاً عنوان نظام سلامت در اسلام برای مقاله‌ای در «نقش تغذیه در آرامش ذهن نوجوانان از منظر روایات امام رضا (ع)»، مناسب نیست.
– عنوان باید بی‌طرفانه انتخاب شده باشد. مثلاً عنوان «انحرافات عرفان حلقه»، برای مقاله‌ای با مسأله «بررسی مبانی جهان شناختی عرفان حلقه»، مناسب نیست.
– عنوان نباید کلی باشد. مثلاً «رشد تشیع» نمی‌تواند عنوان یک مقاله پژوهشی باشد. قلمرو یک مقاله پژوهشی باید به قدری دقیق انتخاب شده باشد که محقق بتواند در نوشتار خود به همه ابعاد آن بپردازد.
– صفحه تشکر و صفحه تقدیم (اجباری نیست. در مقاله‌هایی تا حجم ۳۰ صفحه مرسوم نیست.)
– صفحه چکیده و کلید واژه
چکیده: حجم چکیده به حجم نوشتار بستگی دارد. با این حال، قاعده این است که در مقاله ۱۵۰ واژه و در پایان‌نامه ۳۰۰ واژه باشد. برخی نویسندگان نیز می‌توانند با کمتر از این حجم، چکیدهای گویا برای مقاله خود بنویسند.
محتوا یا اجزای چکیده عبارت است از: تعریف مسأله، پیشینه، فرضیه، روش حل مسئله، اشارهای به منابع و نتایج بحث به صورت شفاف. در چکیده به دستاوردها یا روش خاص خود )اگر روش خاص داشتید) حتماً اشاره کنید. در چکیده نویسی گاهی شایسته است که پیشینه خود مسأله و جهت‌گیری عمومی پژوهش‌های مسأله را به اشاره و در یک سیر منطقی ذکر کرد و سپس محتوا و هدف مقاله را در آن هویت جمعی به صورت چکیده نوشت.
کلیدواژه: معمولاً در هر مقاله ۵ الی ۷ واژه به عنوان کلیدواژه انتخاب می‌شوند. هدف از انتخاب این کلمات، کمک به ابزارهای جستجوگر است. پس این کلمات باید طوری انتخاب شوند که بتواند جویندگان را به درستی به مقاله شما برساند.
مقدمه
– بیان مسأله (بیان چالش، بیان قلمرو مسأله، بیان آنچه در مسأله به آن پرداخته می‌شود و نمی‌شود.)
– اهمیت موضوع و ضرورت تحقیق
– پیشینه تفصیلی (بیان کارهای انجام شده و دیدگاه‌ها، بیان نوآوری تحقیق)
– سؤالات اصلی و فرعی تحقیق
– فرضیه
– روش تحقیق
– ساختار تحقیق
– بیان مشکلات، محدودیت‌ها و موانع تحقیق
– مفهوم‌شناسی (تبیین واژگان به کار رفته در عنوان)
– متن اصلی (بررسی حل مسأله)
هرگاه قرار است در مقاله‌ای فرضیه‌ای دور از ذهن اثبات شود، ابتدا باید امکان آن بررسی شود. پس از آن لازم است، برای بخش‌های مختلف ادعا، دلیل ارائه شود. در گام بعد برای تثبیت فرضیه لازم است به کلمات اندیشمندان به عنوان شواهدی از پذیرش این نظریه اشاره شود. انسجام نظریه با مجموعه معرفت‌های پیشینی و یا کارکردهای آن نیز می‌تواند به عنوان شواهدی برای تأیید باشد.
یافته‌ها و یا نتایج
دستاوردها و حاصل پژوهش، بدون بیان ادله و شواهد در بخش پایانی بیان می‌شود. نتیجه برخلاف چکیده متضمن تعریف و بیان مسأله، ضرورت تحقیق، ذکر ادله و دیدگاه‌های رقیب نیست. نتیجه نشان میدهد که مقاله حاضر چه نوآورری‌هایی داشته و چه مشکلی را حل نموده است. (بر حسب اهمیت آنها، روش متداول بیان نتایج آن است که ابتدا مهم‌ترین و سپس یافته‌های کم اهمیت تر ارائه می‌شود.)
خاتمه
– بیان نتایج کاربردی: یک مقاله خوب، مقاله‌ای است که پس از نتیجه‌گیری، الزامات نتایج به دست آمده در سایر حوزه‌ها را نیز بیان کند. مثلاً اگر مقاله‌ای درباره فرایند ایمان تدوین شده است، لازم است در خاتمه بیان کند که مطابق نتایج به دست آمده، مثلاً در تعلیم و تربیت دینی چگونه باید رفتار کنیم.
– پیشنهادات برای ادامه تحقیق
– منابع
اشکالات عمومی مقاله نویسی
آشنا نبودن با اصل پژوهش
۱ – فرق پژوهش و مطالعه (پژوهش استنباط حل یک مسأله است و مطالعه افزایش اطلاعات در مورد یک موضوع.)
۲ – فرق پژوهش و تألیف (پژوهش بررسی و استنباط به منظور حل مسأله، پاسخ به یک چالش، تبیین ماهیت امری و بیان ملزومات آن و یا تحلیل رابطه و تلازم امور است که باید نوآورانه تدوین‌یافته باشد و تألیف، گردآوری اطلاعات در یک زمینه است.)
اشکالات روش تحقیق
۱ – بهره نبردن از منابع موجود در مسأله تحقیق. ( با مراجعه به سایت ensani.ir یا noormags.ir و دائره المعارف ها و استفاده از مقالات و منابع مقالات آن، تا حد قابل ملاحظه‌ای این نقص از بین می‌رود. همچنین برای آشنایی با کتاب‌های چاپ شده در آن موضوع از سامانه سیمرغ کتاب‌خانه آستان قدرس رضوی استفاده کرد.)
۲ – عدم پرورش موضوع و جهات آن؛
۳ – نداشتن نگاه دغدغه محور به منابع و آیات؛ (هرگاه با سؤال محضر قرآن و منابع حاضر شویم، برداشت‌های بیشتری خواهیم داشت.)
۴ – نداشتن فهرست منطقی و جامع (فقدان نقشه مقاله و بیان ارتباط منطقی عنوان‌ها)؛
۵ – بیان مقدمات و تبیین کافی (گاه مطالبی در ذهن نویسنده است که خواننده باید با آن آشنا شود، گاه نیز نویسنده از بیان برخی مقدمات طفره می‌رود و پیش از موعد نتیجه‌گیری می‌کند.)؛
۶ – دقت نداشتن در استنباط (مطابقت تمام ادعا با ادله)؛
۷ – نداشتن نتیجه تطبیقی کاربردی(بیان راهکارهای برون‌رفت و نظریه کامل، پس از ارائه آسیب‌ها و ضعف‌ها و یا بیان هرگونه استفاده کاربردی که از نتایج تحقیق در آموزش، تبلیغ دینی و … می‌توان داشت.)
اشکالات صوری
۱ – رعایت نکردن چکیده‌نویسی، کلیدواژه، مقدمه، منابع (خواننده حرفه‌ای با نگاه به چکیده و خلاصه و منابع متوجه مقاله می‌شود.) (در چکیده حتماً باید به‌صورت اجمالی به تعریف مسئله، فرضیه، منابع و دستاوردهای خاص مقاله اشاره کرد. در مقدمه نیز بیان مساله، ضرورت مسأله، پیشینه، سیر اجمالی بحث و روش کار ضروری است.)؛
۲ – بند نویسی اصولی دارد که باید رعایت شود.
– هر بند مستقل از بند قبلی است. از این رو ابتدای بند با کلماتی مانند، پس، از این رو، با توجه به این و … .
– هر بند یک محور دارد. نمی توان در یک بند به چند موضوع پرداخت؛ مخصوصاً اینکه موضوعات نفی و اثباتی باشند.
– حداقل هر بند ۴ سطر است. بندهای یک خطی و دو خطی، آشفته کننده ذهن مخاطب هستند.
۳ – انتخاب عنوان نامناسب
۴ – تبیین نکردن ضرورت تحقیق؛
۵ – نداشتن ارجاع (آدرس دهی): گاه به کلام بزرگان استناد می‌شود، گاه به کتابی استناد شده است، گاهی گروهی از اندیشمندان به نظریه‌ای منسوب شده‌اند، همه اینها استناد می‌خواهند.
۶ – رعایت نکردن ادبیات پژوهشی (پرهیز از الفاظ عامیانه، پرهیز از زبان داستانی، پرهیز از به کار بردن زبان متکلم وحده، پرهیز از ادبی شدن متن (مثل: استفاده زیاد از مجاز، کنایه، تتابع وصف‌ها))؛
۷ – اشکالات تایپی؛
۸ – اشکالات ویراستاری نگارش در word (نیم‌‌فاصله، تراز کردن متن، شماره صفحه، استفاده از قلم عنوان)؛
۹ – رعایت علائم نگارشی (: ، ؛)؛
به عنوان نمونه درج به هنگام «،»، علاوه بر اینکه خواندن متن را ساده‌تر می‌کند، انتقال مطلب را نیز تسهیل می‌بخشد.
۱۰ – درج نادرست علائم نگارشی؛ (علامت باید به کلمه قبل پیوسته، و از کلمه بعد گسسته باشد.)
۱۱ – شماره بندی نکردن عناوین (در صورت نیاز)؛
به عنوان نمونه:
۱ – ایمان در قرآن
۱-۱ – فرایند ایمان
۲-۱ – تثبیت ایمان
۱-۲-۱ – عمل صالح
۲-۲-۱ – اندیشه پاک
۱۲ – عدم رعایت قواعد نگارشی محل سفارش. مثلاً رعایت شیوه نامه نگارشی علامه حلی در مقالات مدرسه الزامی است. (ارجاع درون متنی، اعمال فونت مناسب، فاصله خطوط و …)
نمونه: (کلینی، ۱۳۶۴، ج۱، ص۳۴)
پاسخ دهید