«الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ وَ صَلَّی اللهُ عَلَی مُحمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ».

رفتار و منش طلبه در ارتباط با ارحام

بحثی که داشتیم در ارتباط با رفتارها و منش طلبه بود. دو جلسه درباره‎ی ارتباط طلبه با والدین صحبت کردیم که البتّه بحث عام است، اختصاص به طلبه هم ندارد. هر مؤمنی، ولی خاصتاً ما داریم به تناسب مکان بحث طلبه را مطرح می‎کنیم. حالا نوبت به ارحام می‎رسد یعنی فامیل‎ها. اوّل اصل آن را می‎گوییم بعد إن‎شاء‎الله جلسات بعد ظرایف آن را می‎گوییم.

آیات متعدّد در ارتباط با صله‎ی ارحام

بحث صله‎ی ارحام و ارتباط با اقوام و فامیل همان‎طور که می‎دانید از واجبات دین است و از واجباتی هم است که مثل احترام به والدین در قرآن آیات زیادی برای آن آمده است فکر می‎کنم یک چیزی حدود ۱۰،۱۲ آیه در ارتباط با مسئله‎ی ارتباط با اولی الارحام ما در قرآن داریم. گاهی به عنوان ارحام آمده است ، گاهی هم به عنوان قربی آمده است.

جایگاه ارحام و علّت معنای عطف به الله بودن

مثلاً در سوره‎ی مبارکه‎ی نساء، آیه‎ی ۱ آن‎جا دارد «وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذی تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ» حالا خوب است این آیه را به لحاظ ادبی هم یک تأمّلی داشته باشیم، ببینند این ارحام در این‎جا چه جایگاهی دارد و چرا منصوب می‎شود و وقتی احیاناً عطف به الله شود چه معنایی دارد؟ عطف به محل «بِهِ» بگیریم آن‎ موقع چه معنایی دارد؟ دوستان روی این آیه تأمّلی داشته باشند اگر دوست داشتند به تفاسیر مراجعه کنند. آیات زیادی هم با تعبیر قربی دارد که به قربای خود توجّه کنید، انفاق کنید، صدقه دهید، ارتباط برقرار کنید و امثال این‎ها.

تأکید قرآن بر صله‎ی رحم

خود این یک نکته است، داریم یک موضوعی را بحث می‎کنیم که قرآن در جاهای متعدّدی راجع به آن بحث کرده است فرض بفرمایید غسل روز جمعه مستحب است، امّا ما هیچ آیه‎ای در قرآن در این ارتباط نداریم. نمی‎خواهم بگویم بی‎اهمیّت است، خیلی مهم است. امّا این نکته قابل توجّه است. یک موضوعی را صحبت می‎کنیم که قرآن ده بار راجع به آن حرف زده است.

روایاتی در باب صله‎ی رحم

در روایات هم به مرّات و کرّات فراوان راجع به بحث صله‎ی رحم صحبت شده است. از جمله در کتاب شریف کافی که از مهمترین کتب شیعه است، جزو کتب اربعه‎ی ما است و مهمترین آن‎ها است، ما یک بابی در همان کتاب الایمان و الکفر داریم تحت عنوان «باب الصله و الرحم» باب ۶۸ این کتاب است.

معتبر بودن اصول کافی در بین کتب‎های اسلامیّه

مستحضر هستید اصول کافی یک چاپ قبلی و رایجی داشت که همان چاپ دار الکتب اسلامیّه بود که مرحوم غفاری تصحیح کرده بود، چاب خوبی هم بود، این چاپی که الآن دست من است و جلسه‎ی گذشته هم آورده بودم برای دار الحدیث است. آقایان زحمت ویژه‎تری کشیدند، آمدند حواشی مهم اصول کافی را هم مورد توجّه قرار دادند. چون می‎دانید اصول کافی شروح مهم و معتبری دارد. مرحوم علّامه‎ی مجلسی که از محدّثین بزرگ ما است، علّامه سیّد محمّد باقر مجلسی صاحب بحار است. شرحی بر کافی تحت عنوان مرآه العقول دارد که هم در کتابخانه‎ها و هم در نرم‎افزارها داریم. آن‎ها در این چاپ هم نکات تصحیحی متن را، هم نکات شرحی راجع به مطالب را توجّه کردند. یا مثلاً مرحوم فیض در وافی آمده است روایات کافی و به اضافه‎ی چند کتاب دیگر را جمع‎آوری کرده است، آن‎جا هم هر نکته‎ای باشد ایشان هم بیان کرده است. این چاپی که الآن دست ما است چاپ بسیار قابل استفاده‎ای است، زحمت خوبی کشیدند حالا باز جای کار دارد ولی یک چیز خوبی است.

دو باب در ارتباط با صله‎ی رحم

باب ۶۸ «باب صله الرحم» است ۳۳ حدیث دارد. علاوه بر آن یک باب دیگر هم در کافی تحت عنوان قطع الرحم یا قطیعه الرحم است یعنی ما دو باب داریم یکی این طرف که جهت اثباتی را گفته است یکی هم جهت سلبی را گفته که آن هم هشت روایت دارد. اهمیّت زیادی دارد که اهمیّت صله‎ی رحم را بیان کردند و مضرّات قطع رحم را هم بیان کردند.

پشتیبانی خدا از افرادی که صله‎ی رحم می‎کنند

 روایت دوم این باب می‎فرماید: «بَلَغَنِی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السّلام)‏ أَنَّ رَجُلًا أَتَى النَّبِیَّ (صلّی الله علیه و آله و سلّم)»[۱] امام صادق می‎فرماید: شخصی خدمت رسول خدا رسید و عرض کرد: «فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَهْلُ‏ بَیْتِی‏ أَبَوْا إِلَّا تَوَثُّباً عَلَیَّ وَ قَطِیعَهً لِی وَ شَتِیمَهً»، «تَوَثُّباً عَلَیَّ» در پاورقی هم با استفاده از نهایه‎ی ابن اثیر توثب یعنی ظلم، یعنی مدام حق من را می‎خورند و به من ظلم می‎کنند «وَ قَطِیعَهً لِی» ارتباط خود را با من قطع می‎کنند «وَ شَتِیمَهً» که فحش و ناسزا… بعد سؤال می‎کند «فَأَرْفُضُهُمْ» من هم مقابله به مثل بکنم و آن‎ها را رها کنم؟«قَالَ» رسول الله فرمود: «إِذاً یَرْفُضَکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً» در این صورت خدا همه را رها می‎کند هم تو را و هم کسانی که با تو این رفتار را داشتند. «قَالَ فَکَیْفَ أَصْنَعُ» گفتم: با آن‎ها چه کنم؟ به هر حال پیش می‎آید گاهی مواقع در فامیل هم چنین افرادی است، همیشه در فامیل آدم‎های متدیّن و درستی نیستند، گاهی آدم‎های نادرستی هستند و ارتباط با آن‎ها سخت است. حالا ما هر کسی را ارحام نمی‎گوییم. گفتم آقا من با آن‎ها چه کنم؟ «قَالَ تَصِلُ مَنْ قَطَعَکَ وَ تُعْطِی مَنْ حَرَمَکَ وَ تَعْفُو عَمَّنْ ظَلَمَکَ فَإِنَّکَ إِذَا فَعَلْتَ ذَلِکَ کَانَ لَکَ مِنَ اللَّهِ عَلَیْهِمْ ظَهِیرٌ» خیلی زیبا است. می‎فرماید: تو ارتباط خود را حفظ کن حتّی اگر تو را از یک چیزهایی محروم نمی‎کنند تو دست بده داشته باش این مهم است، چون در ارتباط گرفتن هم سلام و علیک خشک و خالی نیست، هزار بار هم بخندی خوب است، امّا گاهی هم یک چیزی بده و دو کیلو میوه بده و خیری هم برسان «وَ تُعْطِی مَنْ حَرَمَکَ وَ تَعْفُو عَمَّنْ ظَلَمَکَ» وقتی هم ظلم کردند تو عفو کن. بعد حضرت می‎فرماید: اگر این کار را انجام دهی «کَانَ لَکَ مِنَ اللَّهِ عَلَیْهِمْ ظَهِیرٌ» خود خدا پشتیبان تو می‎شود. یعنی در این مبارزه‎ای که پیش آمده است خدا ظلم آن‎ها را به خود برمی‎گرداند. تو خود را درگیر نکن که گرفتار معصیت شوید. یک کاری بکن که خدا انتقام تو را بگیرد.

طول عمر و کم شدن عمر با صله‎ی رحم

روایت دیگری از وجود مبارک امام رضا (علیه الصّلاه و السّلام) است «یَکُونُ‏ الرَّجُلُ‏ یَصِلُ‏ رَحِمَهُ»[۲] حضرت می‎فرماید: گاهی یک فردی صله‎ی رحم می‎کند، در حالی که «فَیَکُونُ قَدْ بَقِیَ مِنْ عُمُرِهِ ثَلَاثُ سِنِینَ» در حالی که طبق تقدیر الهی بنا بود سه سال دیگر عمر کند «فَیُصَیِّرُهَا اللَّهُ ثَلَاثِینَ سَنَهً وَ یَفْعَلُ اللَّهُ ما یَشاءُ» بنا بود سه سال دیگر زنده باشد امّا چون صله‎ی رحم کرد خدا ۳۰ سال به سن او اضافه می‎کند. یکی از چیزهایی که در روایات مکرّر آمده است همین است که صله‎ی رحم عمر را طولانی می‎کند، قطع رحم عمر را کوتاه می‎کند.

بالا رفتن و اثر داشتن عبادت با صله‎‎ی رحم

باز روایت دیگر دارد امام باقر می‎فرماید: «صِلَهُ الْأَرْحَامِ‏ تُزَکِّی الْأَعْمَالَ»[۳] اگر می‎خواهید عمل شما پاکیزه شود و خدا قبول کند بالاخره طلبه موظّف است یک برنامه‎های عبادی سجاده‎ای داشته باشد. ما یک عبادت‎های فرا سجاده‎ای داریم همین که شما به یک نفر خدمت می‎کنید، درس دوست شما ضعیف است به او درس می‎دهید این‎ها همه عبادت است. به پدر و مادر خدمت می‎کنید عبادت سات، این‎ها جای خود و یک عبادت‎های سجاده‎ای هم ما داریم که می‎نشینیم قرآن می‎خوانید، نماز شب می‎خوانید، کمی ذکر می‎گویید این‎ها عبادت‎های سجاده‎ای است. هر عملی که انجام می‎دهیم بالاخره می‎خواهیم بالا برود و اثر کند. اگر می‎خواهید اثر کند می‎فرماید: یکی از راه‎ها صله‎ی رحم است. چیزی که شاید به چشم نیاید. ما فکر می‎کنیم اگر بخواهیم اثر عمل بیشتر باشد مدام «وَ لاَ الضَّالِّین‏ََ»[۴] را غلیظ‎تر می‎گوییم، پیشانی را بیشتر روی مهر فشار دهیم نه این‎طور نیست.

پنج مورد از مزایای صله‎ی رحم

می‎گوید صله رحم که می‎کنید عمل شما پاکیزه می‎شود و بالا می‎رود. ۱- «صِلَهُ الْأَرْحَامِ‏ تُزَکِّی الْأَعْمَالَ». ۲- «وَ تُنْمِی الْأَمْوَالَ» باعث نمو و رشد می‎شود. نماء یعنی اموال شما برکت پیدا می‎کند، دارایی شما برکت پیدا می‎کند. ۳- «وَ تَدْفَعُ الْبَلْوَى» بلاها را دفع می‎کند. ۴- «وَ تُیَسِّرُ الْحِسَابَ» فردای قیامت بنا است همه حساب پس بدهیم، کار سختی است صله‎ی رحم حساب پس دادن را راحت می‎کند. ۵- «وَ تُنْسِئُ فِی الْأَجَلِ» مرگ را به تأخیر می‎اندازد و عمر را طولانی می‎کند.

آن اجلی که مقدّر شده است همان اجلّ مسمی است، اجل معلّق نیست. اجل مسمی است همان را هم به تأخیر می‎اندازد. یعنی در روایت قبلی بود بنا بود آن آقا ۴۵ سال عمر کند، ۶۷ سال عمر کند در اثر صله‎ی رحم عمر او بیشتر می‎شود. عکس آن هم است. قرار بود ۶۷ سال عمر کند به خاطر قطع رحم جوان مرگ می‎شود. ۳۳ روایت در این باب است که إن‎شاءالله در باب صله‎ی رحم در کتاب ایمان و کفر اصول کافی ملاحظه کنید.

«وَ صَلَّی اللهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرینَ».

[۱]– الکافی، ج ‏۲، ص ۱۵۰٫

[۲]– همان.

[۳]– همان.

[۴]– سوره‎ی فاتحه، آیه‎ ۷٫