«أَعُوذُ بِاللَّهِ‏ مِنَ‏ الشَّیْطَانِ‏ الرَّجِیمِ»

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ وَ صَلَّی اللهُ عَلَی مُحمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ».

وظایف طلبه در ارتباط با صله‎ی ارحام

بحث ما به این‎جا رسیده بود که یکی از آداب بلکه وظایف مهم طلبه که در رفتار او نمود پیدا می‎کند و خیلی سریع دیده می‎شود مسئله‎ی ارتباط او با ارحام و اقوام است که در لسان روایات ما و تا حدّی آیات قرآن از آن تعبیر به صله‎ی ارحام می‎شود و عرض شد آیات متعدّدی ما در این موضوع داریم هر چند که با تعبیر ارحام گاهی نیست، گاهی اولی القربی در قرآن بیشتر استعمال شده است.

لحن ترغیب کننده و شدید نسبت به قطع و صله‎ی رحم در روایات

امّا در روایات عرض شد روایات فراوان هستند و گفتیم در کافی شریف دو باب جدا و مستقل داریم یکی در آثار صله‎ی رحم و یکی در آثار قطع رحم است هر کدام جدا است. آثار صله‎ی رحم ۳۳ روایت داشت، آثار قطع رحم هم حدود هشت روایت در خود دارد. بعضی را خواندیم و بعضی هم بنا شد دوستان مطالعه کنند. لحن روایات بسیار لحن ترغیب کننده و شدیدی است. نسبت به قطع رحم خیلی شدید برخورد شده است، نسبت به صله‎ی رحم هم خیلی ترغیب شده است.

آثار معنوی و خاصّ صله‎ی رحم

عرض کردیم مجموع این روایات را که ما نگاه می‎کنیم، می‎بینیم یک آثاری برای صله‎ی رحم ذکر شده است از جمله‎ی آن‎ها بحث این است که خدا به چنین کسی نگاه می‎کند و کسی که قطع رحم کند خدا به او نگاه نمی‎کند این جزو آثار معنوی خاص است.

آثار دنیایی صله‎ی رحم

در آثار دنیایی طول عمر ذکر شده است، دفع بلا ذکر شده است، خیر و برکت در اموال و رشد و نمو اعمال و دارایی‎ها ذکر شده است. امّا بحث جدی دیگری که وجود دارد این است حالا این ارحام دقیقاً چه کسانی هستند؟ و حد صله‎ی ارحام کجا است؟

مشخّص نبودن حدود و ثغور صله‎ی ارحام در فقه

یعنی دو عنوان داریم که باید آن‎ها خوب بحث شوند. بحث هم به لحاظ روشی مقتضی بحث فقهی است. حالا کجای کتاب‎های فقهی ما در باب صله‎ی ارحام بحث شده است؟

– (‎۰۴:۱۵؟؟ نامفهوم)

– کجای ارث؟

– (؟؟ نامفهوم)

– چه گفته است؟ آقای بهره‌مندی شما؟

– صله‎ی رحم.

– ظاهراً در سراسر فقه عنوان مستقلی نداریم. این از ضعف‎های کتب موجود فقهی ما است، این جای غصّه و ناراحتی دارد که یک واجبی در این تراز که ترک آن جزو گناهان کبیره است، حدود و ثغور آن در فقه ما مشخّص نیست. بله استطراداً ذیل یک عنوانی گاهی بحث شده است، نگفتند آیات و روایات و حد و ثغور صله‎ی رحم به این میزان است. استطراداً بعضی ذیل بحث نکاح آن اواخر یک چیزی در بحث نفقه و این‎ها آوردند. در بحث ارث گاهی بعضی از افراد آوردند. یک عنوان فقهی که هر فقیهی به آن‎جا رسید این را مطرح کند ما که سراغ نداریم. تنها جایی که من دیدم نسبتاً شاید  بتوان گفت خوب بحث کرده بود و می‎توان شروع خوبی باشد که إن‎شاء‎الله فقهای آینده روی آن کار کنند، این چیزهایی که عرض می‎شود جزو کارهای زمین مانده است، گاهی دوستان می‎گویند ما چه قسمت‎هایی را باید کار کنیم فقه خیلی کار دارد، این یک مثال است «کم له من نظیر» مسائلی که بسیار مبتلا به است، امّا در فقه ما آن‎گونه که باید و شاید بحث نمی‎شود و اتّفاقاً جزو رفتارهای عملی ما است.

بحث راجع به صله در کتاب موسوعه

کتاب موسوعه‎ی فقه اسلامی که زیر نظر آقای شاهرودی چاپ شده است و جمعی از پژوهشگران زیر نظر آقای شاهرودی (حفظه الله) هستند که آن‎جا دیدم در جلد ۹ یک چیزی حدود ۳۰ صفحه در مورد بحث صله‎ی رحم بحث شده است. جهات مختلف را ایشان یک جا آورده است. بحث نفقه را آورده است، بحث وقف علی الارحام را آورده است و مسائل دیگری که در ارتباط با رحم است. امّا اگر بخواهیم کمی در مورد ارحام جلوتر برویم پشتوانه‎ی فقهی قوی وجود ندارد، حالا در کتب استفتائات هم بعضی آمده است.

ارحام به لحاظ لغت

 شما به لحاظ لغت به ارحام نگاه کنید یعنی کسانی که از یک مادر زاده شدند آن‎ها ارحام یکدیگر می‎شوند. با این نگاه همه‎ی ابناء حضرت آدم که فرزندان حوّا هستند ارحام یکدیگر می‎شوند. پس باید چه کرد؟ ملاکی که داده شده است ملاک عرف است. می‎گویند این‎طور نباید وسعت داد.

عرف چه کسانی را ارحام یکدیگر می‎داند؟

البتّه می‎دانید عرف این‎جا دقّت لازم را ندارد مثال ذلک عرف می‎گوید مادر زن شما، پدر زن شما جزو ارحام شما است در حالی که به لحاظ فقهی این جزو ارحام شما نیست و آن وظایفی که نسبت به ارحام دارید نسبت به او ندارید. امّا به هر حال این‎که برادران و خواهران قطعاً جزو ارحام ما هستند، پسر عمو، پسر عمه، پسر خاله جزو ارحام هستند. حالا بخواهد ادامه پیدا کند و نوه‎ی عمو و نوه‎ی خاله شود باید بررسی‎های ریزتری کرد، نمی‎شود جواب قاطعی برای آن داد که آیا آن‎ها هم جزو ارحام ما هستند یا نه. امّا احتیاط در این است که آدم تا جایی که می‎تواند احتیاط کند و آن‎ها را هم در حد ارحام ببیند حالا بحث حد صله مشخّص خواهد شد. امّا این‎ها همه جزو ارحام ما هستند ما نمی‎توانیم با آن‎ها قطع رابطه کنیم.

آیا بی‎دین بودن مجوّزی برای قطع رحم است؟

روایات را هم خواندیم اگر ارحام ما آدم‎های درستی نبودند بی‎دین بودند یا دین درستی نداشتند یا کج فکر بودند آیا می‎شود مجوز برای قطع رحم داد؟ روایات را خواندیم که به هیچ وجه اجازه نمی‎دهند. رسول خدا، ائمّه‎ی اطهار خیلی لحن قاطعی دارند شخصی خدمت حضرت رسول آمد عرض کرد: ارحام ما این‎گونه هستند، آیا من اجازه‎ی قطع رحم دارم؟ حضرت فرمود: نخیر. بعد حضرت فرمود: تو هم می‎خواهی مثل آن‎ها شوی و می‎خواهی خدا به هیچ کدام نگاه نکند؟ تو حق نداری این کار را انجام دهی. بنابراین یکی از جلوه‎های بیرونی که جا دارد از یک مؤمن دیده شود «فضلاً عن طلبه» این است که در مسئله‎ی صله‎ی ارحام خود دقّت لازم را داشته باشد. مبادا ما با ارحام خود که وظیفه داریم با آن‎ها ارتباط داشته باشیم قطع ارتباط کنیم.

–‎ اگر ارحام رابطه را قطع کنند نه حتّی شماره‎ای بدهند و اگر ما پیگیری کنیم و به آن‎ها مراجعه کنیم جواب نمی‎دهند باید چه کار کرد؟

– شما نباید قطع رحم کنید، او قطع می‎کند این‎جا گناه متوجّه او است، امّا می‎خواهیم این را عرض کنم اگر او ارتباط را قطع کرد شما نمی‎توانید پرونده‎ی او را ببندید، به هر حال باید پیگیر او باشید. اگر توانستید شماره‎ی او را پیدا کنید، اگر از محارم است بالاخره ایّام نوروز است، عید غدیر است، نیمه‎ی شعبان است یک پیام تبریک در حدی که ارتباط حفظ شود، این‎طور نباشد که من هم مثل او قطع رابطه کرده باشم، مجوّز من هم این است که او ارتباط را قطع کرده است.

–‎ اگر خانواده‌ی ارحام بی‌بند و بار بودند چطور؟ می‌توانیم با آن‌ها قطع ارتباط کنیم؟

– نه اصلاً نمی‎شود قطع کرد منتها مدل ارتباط فرق می‎کند. لازم نیست حتماً به خانه‎ی آن‎ها برویم و سر سفره‎ی آن‎ها باشیم، پای تلویزیون بنشینیم با آن‎ها صحبت کنیم نه همین که تماس تلفنی داشته باشیم کافی است. عرفاً باز در بحث صله هم جلسه‎ی آینده برسیم این را خواهیم گفت که در بحث صله هم ملاک عرف است یعنی می‎گویند او قطع نکرده است. در خیابان همدیگر را می‎بینند سلام و علیک می‎کنند، ارتباط دارند، جلسات هم شرکت می‎کنند، گاهی مهمانی دارند و ارتباط آن‎ها محفوظ است.

– (۱۱:۰۰؟؟ نامفهوم)

– این‎ها باید کار فقهی شود. باید معارضات روایات به دست بیاید، نمی‎شود الآن به طور قاطع این را گفت.

قطع نکردن صله‎ی رحم از دید روایات

آن چیزی که عمومات این روایات به ما می‎گوید که به هیچ وجه با هیچ کس نمی‎توانید قطع رحم کنید حتّی اگر مسلمان هم نیستند چه برسد به این‎که فقط نماز نمی‎خوانند؛ نمی‎شود قطع رابطه کرد. منتها عرض شد این‎که می‎گوییم قطع رابطه نکنیم به این معنا نیست که لزوماً به خانه‎ی آن‎ها برویم و بنشینیم. بله شما یک موقع بخواهید به خانه‎ی فرد بنشینید ماهواره را روشن می‎کند و برای شما و خانواده مشکل درست می‎شود نباید بروید امّا در حد تماس تلفنی می‎شود ارتباط برقرار کرد الآن که امکان پیامک برای ما فراهم شده است، این چیز خوبی است.

صله‎ی رحم وظیفه‎ی شخصی و معنوی هر فرد

ممکن است شخص یک عمویی داشته باشد که اصلاً اعتقادی به بساط دین ندارد، امّا می‎شود یک پیام تبریک برای او فرستاد.  امّا ذهن فقهی طلبگی خود را کنار بگذاریم و کمی عرفی‎تر برخورد کنیم. کسانی که اطراف ما هستند همین برادر و خواهر ما، همین پدر و مادر که در جای خود گفتیم، پسر عمو، پسر خاله رابطه‎ی خود را با آن‎ها حفظ کنیم، وظیفه‎ی شخصی ما است، وظیفه‎ی معنوی ما است آن وقت در کنار آن وظیفه‎ی تبلیغی ما هم است. اگر ما می خواهیم کار تبلیغی انجام دهیم اوّل «وَ أَنْذِرْ عَشیرَتَکَ الْأَقْرَبینَ‏َ»[۱] از اطراف خود شروع کن. دور و اطراف خود تو مشکل دارد می‎خواهی محله‎ی خود را درست کنی؟

صله‎ی رحم در جهت ترویج ارزش‎های دینی و اخلاقی

یک موقع در بحث بدحجابی که صحبت شد ما این را عرض کردیم اگر زور ما به جامعه نرسد حداقل در فامیل خود که یک محبوبیّت و نفوذی داریم، حرف ما را که در فامیل قبول می‎کنند، بگوییم رعایت کنید. حداقل این است یعنی از این امکانی که خداوند تبارک و تعالی قرار داده است که بحث ارحام است، می‎توانیم در جهت ترویج یک سری از ارزش های دینی و اخلاقی استفاده کنیم. یعنی یک شبکه‎ای است که در اختیار همه‎ی ما و شما قرار گرفته است. حالا باز اگر توفیقی بود یک جلسه هم در مورد حدود صله گرچه اشاره‌ای شد در مورد این ارتباط که چگونه باشد إن‌شاءالله صحبت می‌کنیم.

[۱]– سوره ی شعراء، آیه ۲۱۴٫