به گزارش «پرتال علوم اسلامی ثقلین» به نقل از پایگاه تحلیلی مصداق؛ اقتصاد پویا و شکوفا، مطالبه جدی همه ملل در همه اعصار بوده است. در سال های اخیر و با نامگذاری اقتصادی سال ها توسط مقام معظم رهبری، این مطالبه به عنوان یکی از اولویت های اصلی کشور مطرح و کم و زیاد توسط مردم و دولت ها پیگیری شده است. در این میان نامگذاری سال ۹۷ به عنوان سال «حمایت از کالای ایرانی» نشان از ضرورت حرکت مردم و مسئولین به سمت رونق و گسترش تولید ملی به عنوان یکی از پایه های اقتصاد مقاومتی می باشد. به همین مناسبت و با هدف بررسی ریشه های فقهی و قرآنی حمایت از کالای ایرانی، «حجت الاسلام و المسلمین عادل محسنی» مدیر حوزه علمیه امام خمینی(ره)، در یادداشتی به تبیین قاعده نفی سبیل و ریشه های قرآنی حمایت از تولید ملی پرداخته اند که شرح یادداشت ایشان در ادامه تقدیم می گردد. 

اقتصاد یکی از زیر ساخت های اساسی زندگی بشری است و زیربنای اصلی اقتصاد یک کشور،خود کفایی در  تولید نیازهای جامعه است. ایران اسلامی اگر بخواهد به اقتدار و عزت جهانی نائل شود باید در مساله ی تولید به خودکفایی و استقلال برسد و الا همیشه دست نیاز به سوی بیگانگان و استعمارگران دراز خواهد کرد. اما سلطه دشمن بر جامعه اسلامی و مسلمانان از نظر فقه اسلامی، امری نارواست و هرگونه ارتباطی که باعث افزایش و گسترش نفوذ بیگانگان در جامعه اسلامی گردد به‌ گونه‌ای که آنان بتوانند در امور مسلمین دخالت کنند، ممنوع تلقی می‌شود.

قاعده نفی سبیل

فقهای اسلامی برای حفظ عزت و عظمت مسلمانان با استناد به آیات قرآن کریم و روایات معصومین(ع)، قاعده فقهی‌ای را با عنوان «قاعده نفی سبیل» استنباط کرده‌اند. براساس این قاعده، باید راه هر نوع نفوذ و سلطه کفار بر جوامع اسلامی، در حوزه‌های مختلف سیاسی، نظامی، اقتصادی و فرهنگی مسدود شود. تسلط اقتصادی بیگانگان در جامعه ی اسلامی با وابسته شدن به کالاهای آنها موجب از بین رفتن استقلال و عزت ملی کشور و نفوذ آنها در حساس ترین مجامع تصمیم گیری سیاسی وفرهنگی جامعه اسلامی و تغییر سبک زندگی اسلامی ایرانی خواهد شد و این نفوذ و تسلط خلاف صریح آیه ی نفی سبیل است.

این قاعده بیانگر دو جنبه ایجابی و سلبی است که جنبه سلبی آن ناظر بر نفی سلطه بیگانگان بر مقدرات و سرنوشت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی مسلمانان و جنبه ایجابی آن بیانگر وظیفه دینی مسلمانان در حفظ استقلال و از بین بردن زمینه‌های وابستگی است. یعنی جامعه اسلامی باید مراقب نفوذ دشمن از طرق سیاسی، فرهنگی و اقتصادی باشد و از هر گونه وابستگی و دلبستگی به کالاها و تولیدات فرهنگی و اقتصادی آنها اجتناب کند و از بُعد ایجابی وظیفه دارد با حمایت از تولیدات داخلی و کالاهای ایرانی، ضمن تقویت اقتصاد ملی، موجب بستن راه نفوذ و تسلط بیگانگان بر امور کشور شود.

برای اثبات این قاعده به آیه ی «وَلَن یجْعَلَ اللّهُ لِلْکافِرِینَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلا» استناد شده است؛ یعنی در عالم تشریع، حکمی که موجب برتری و تسلط کافران بر مؤمنان و مسلمانان باشد، وجود ندارد. همچنین به حدیث «اعتلا» استناد می‌شود که از پیامبر اکرم(ص) روایت شده است: «الاسلامُ یعلو ولا یعلی عَلَیهِ » «اسلام نسبت به سایر مکاتب و ملل، همیشه برتری دارد و هیچ چیزی بر آن برتری ندارد.»

کاربرد قاعده نفی سبیل در فقه اقتصادی – سیاسی

در سال‌های نزدیک به دوران تحریم تنباکو توسط میرزای بزرگ شیرازی، در میان عالمان بزرگ ایران و عراق همچون حاج آقا نورالله و آقا نجفی اصفهانی، آخوند خراسانی، سید محمد کاظم یزدی، محدث نوری و… حرکتی برای تحریم کالاهای خارجی و تأکید بر استفاده از کالاهای داخلی، با هدف نفی سبیل در عرصه اقتصادی شکل گرفت که «نهضت تحریم» نام گرفت.

صاحب کتاب گرانقدر “عروه” که با بصیرتی عمیق، وابستگی‌های اقتصادی جامعه اسلامی به غرب را زمینه‌ساز سلطه و غلبه آنها بر مسلمانان می‌دانست، نقش مؤثری در هدایت و پشتیبانی این حرکت ایفا نمود. اندیشه‌های ایشان در این زمینه، در قالب چند نامه موجود است و محور آن، رونق تولید ملی و استفاده از کالاهای داخلی است. از دغدغه‌های اصلی ایشان، خام فروشی نعمت‌های خدادای توسط مسلمانان بود که هنوز هم بلای جان اقتصاد جوامع اسلامی است. به بیان صاحب “عروه”، «بیگانگان، مواد خام را خروار خروار، به بهایی ناچیز از کشورهای اسلامی ربوده، سپس کالاهای تهیه شده از همان مواد را مثقال مثقال، با بهایی گران به خود آنان می‌فروشند! :»

آیه «و اَعِدُّوا لهم ما استَطَعتُم مِن قُوَّه“، یکی دیگر از مبانی حمایت از کالای ایرانی

این آیه اشاره بسیار مهمی به وجوب آمادگی همه جانبه ی جامعه اسلامی با قدرت گرفتن در همه ی حوزه های اقتدار درونی، می کند. یعنی جامعه باید تمامی زیرساخت های قدرت نظامی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را فراهم کند تا از درون به قدرت برتر نائل شود و با اقتدار و عزت در تمامی عرصه های حیات بشری حضوری موثر و کارامد داشته باشد تا دشمنان انسانیت و دیانت جرأت تعدّی و تعرّض به جامعه اسلامی در ذهنشان هم خطور نکند.

لازمه ی ایجاد این اقتدار، در حوزه اقتصادی تکیه بر تولیدات داخلی و کالای ایرانی است که با تلاش مضاعف تولید کنندگان داخلی در ارائه ی کالاهای با کیفیّت و حمایت مصرف کنندگان در خرید آن کالاها، زمینه ی استقلال و اقتدار اقتصاد ملی فراهم شده و ایران اسلامی می تواند با قوت بخشیدن به اقتصاد ملی از برترین قدرت های اقتصادی جهان شود و بسیاری از آسیب های اجتماعی و فرهنگی جامعه را ازبین برده، زمینه ی نابودی آسیب های اعتقادی، اجتماعی و فرهنگی جهان را فراهم خواهد کرد.

و طبق آیه ی شریفه ی “اَنّ العزّه للّه و لرسوله و للمؤمنین”ملت با غیرت ایران با حمایت از کالای ایرانی موجبات، عزت ملی ایران اسلامی و اقتدار جهانی آن را فراهم می کند.