وقتی «جامعه» می‌گویم فقط جامعه‌ی کلّی را مدّنظر ندارم، مثلاً اینکه چون شما در تهران هستید تهران مدّنظر باشد، خانواده‌ی شما هم یک جامعه است، شما نسبت به خانواده‌ی خود مسئول هستید، این صریحِ خاص هم دارد، «قُوا أَنْفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ»[۱] این دیگر آیه‌ی خاص دارد، همسر و فرزند خود را رها نکن، ان شاء الله خدای متعال مشکلات اقتصادی را حل کند، طرف صبح تا شب تلاش می‌کند، بعضی وقت‌ها مجبور هستند و خدا آن‌ها که مردم را مجبور به این کار کرده‌اند لعنت کند، اما بخشی از آن هم طرف برای یک چیزهایی اهمیّت قائل است و برای یک چیزهایی هم اهمیّت قائل نیست، برای چه همسر و فرزند خود را رها کرده‌ای؟ برای چه پدر و مادر و خواهر و برادر خود را رها کرده‌ای؟ این صله رحم و امثالهم را رها کرده‌ای؟ اقوام جزوِ همین اجتماع است، ما خیلی کم‌کار هستیم، من معمولاً بحث اخلاقی نمی‌کنم برای اینکه وضعِ من خیلی خراب است، برای این یک جمله وضع من خیلی خراب است، اگر من در اقوام در یک میهمانی شرکت کنم همه تعجّب می‌کنند، همینجا می‌گویم که وضع من خیلی خراب است، اگر انسان به چیزی که می‌گوید عمل نکند روسیاهی می‌آورد… نمی‌شود اقوام را رها کرد که بگوییم هر کاری که می‌کنند بکنند و به ما ربطی ندارد، تواصی به حق آنجا هم هست. خدا می‌داند که قدیم‌ها وقتی ما می‌خواستیم با خانواده‌ی‌مان حرف بزنیم در دفترمان وقت می‌گرفت، مثلاً می‌گفت چهارشنبه ساعت ۵، خیلی کم‌کار هستیم، ان شاء الله خدای متعال ما را آدم کند… اقوام اینطور است، شما نسبت به اقوام مسئول هستید، مدرسه‌ی‌تان، محل کارتان، در یک جایی کار می‌کند که مدام رشوه می‌گیرند و شما هم هستی؟ باید تواصی به حق کنی! یعنی یک جایی هستی که می‌بینی حقّ مردم را ضایع می‌کنند، باید بگویید من این کار را نمی‌کنم؛ خیلی سخت است! می‌دانید دیگر! خیلی سخت است که همکار مقابل همکار بایستد…

مثلاً در جامعه‌ی معلّم‌ها اگر یک معلّمی کم‌کاری کند و بعد زنگ تفریح پیش بقیه بیاید، خیلی مرد می‌خواهد که یکی از معلّمان بگوید چرا در کلاس می‌خوابی؟ ما خیلی کم دیده‌ایم… چرا بیش از نیمی از وقت کلاس استراحت است؟ در یک مدرسه‌ای دانش آموزی بعد از کلاس آمد، من دیدم که چشمان او باد کرده است، گفت: اگر می‌شود من به منزل بروم؛ گفتم: چی شده است؟ دلت درد می‌کند؟ عرق نعناء می‌خواهی؟ گفت: نه! من باید به منزل بروم و برمی‌گردم، لطفاً یک آژانس برای من بگیرید من بروم و می‌آیم، گفتم: چیزی شده است؟ کلید جا گذاشته‌ای؟ باید به کسی چیزی می‌دادی؟ گفت: آقا اگر می‌شود خصوصی به شما می‌گویم، گفت: در کلاس شیمی ما خوابیدیم، همچنین خوابیدیم که خواب دیدیم، حالا من باید بعد از مدرسه به کلاسی بروم و نماز ظهر من قضاء می‌شود، اگر اجازه بدهید من بروم… من به آن معلّم گفتم: خوش انصاف! آنقدر کلاسِ تو پربار است که طرف بعد از هفت پادشاه به حرمسرای‌شان هم سر زده است و برگشته است… آیا همکار جرأت دارد این را بگوید؟ من آنجا مسئولیّت داشتم و می‌گفتم…

این تواصی فقط برای یک اجتماع خیلی بزرگ نیست، چون وقتی من می‌گویم اجتماع، شما می‌گویید من که رئیس جمهور نیستم، مگر من چقدر در این جامعه اثر دارم؟ در هیئتی که می‌روی، در خانواده‌ات، در بین اقوامت، در اداره، در محل کار، در بازار، آیا این‌ها که در بازار تهران هستند گبر هستند؟ نه! هنوز هم هیئات بازار شلوغ است، این که ما مدام درون‌گرا باشیم و به تواصی به حق کمک نکنیم و مدام روز به روز نگاه می‌کنید و می‌بینید که مرز جغرافیاییِ حق‌مداران کوچک‌تر می‌شود، امروز بدتر از دیروز می‌شود، امسال بدتر از سال گذشته می‌شود، سال بعد بدتر از امسال می‌شود، اقوام بدتر از سال گذشته… محل کار، محل زندگی، در بین رفقا، در بین جمع‌ها، چرا اصلاً باید به خود اجازه بدهد… این همه جا هست، ما همه‌جا این گرفتاری‌ها را داریم.

روح این مطلب این است که نمی‌توانید نسبت به جامعه بی‌تفاوت باشید، نمی‌توانید صحنه را خالی کنید، نمی‌توانید بگویید من مسئولیّت ندارم، مگر اینکه بعضی از این گروه‌ها که نمی‌خواهم نامِ آن‌ها را ببرند بگویند یک طوری این آیه را دور بزنیم! مثلاً یک نظریّه درست که این آیات فعلاً معلّق است تا امام زمان بیاید! این کار را هم کرده‌اند دیگر… پناه بر خدا از آخوند فاسد… کارهایی که به عقل جن نمی‌رسد را آخوند فاسد می‌تواند انجام دهد، یعنی دیگر مابقی مردم دیگر به اینجا فکر نمی‌کنند، اگر شما تا قیامت هم اینجا می‌نشستید شاید متوجّه نمی‌شدید که می‌شود قرآن را هم از کار انداخت! یعنی وقتی نمی‌شود از دستِ آن فرار کرد بگوییم شاید این برای دوره‌ی امام زمان است، به عقل جن نمی‌رسد ولی به عقل آخوند فاسد می‌رسد، «اِذا فَسَدَ العالِم، فَسَدَ العالَم» همین است، هم صلاح دستِ آن‌هاست و هم فساد!

[۱] سوره مبارکه تحریم، آیه ۶ (یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَهُ عَلَیْهَا مَلَائِکَهٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا یَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَیَفْعَلُونَ مَا یُؤْمَرُونَ)