حجت الاسلام کاشانی شام یکشنبه ۳ فروردین ۱۴۰۴ در هیئت محترم بضعه الرسول سلام الله علیها به ادامه ی سخنرانی پرداختند که مشروح این جلسه تقدیم می‌شود.
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم»
«أُفَوِّضُ أَمْری إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصیرٌ بِالْعِبادِ».[۱]
«رَبِّ اشْرَحْ لی صَدْری * وَ یَسِّرْ لی أَمْری * وَ احْلُلْ عُقْدَهً مِنْ لِسانی * یَفْقَهُوا قَوْلی».[۲]
«اللَّهُمَّ وَ أَنْطِقْنِی بِالْهُدَى وَ أَلْهِمْنِی التَّقْوَى».[۳]
مقدّمه
هدیه به پیشگاه سراسر نور و رحمتِ حضرت صدر الخلائق و خیرالمرسلین صلی الله علیه و آله و اهل بیت مکرّم ایشان، علی الخصوص امیرالمؤمنین علیه أفضل صلوات المصلّین صلواتی هدیه بفرمایید.
اللهُمَّ صَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّل فَرَجَهُم.
عرض ادب، ارادت، خاکساری، التجاء، استغاثه، به محضر حضرت بقیّه الله الأعظم روحی و ارواح من سواه فداه و عجّل الله تعالی فرجه الشّریف صلوات دیگری محبّت بفرمایید.
اللهُمَّ صَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّل فَرَجَهُم.
هدیه به ارواح مؤمنین و مؤمنات از صدر اسلام تا بحال، هر کسی که دلی با اهل بیت سلام الله علیهم أجمعین داشته است، برای اهل بیت سلام الله علیهم أجمعین قدمی برداشته است، برای اهل بیت سلام الله علیهم أجمعین قلمی زده است یا کلامی گفته است یا قطره‌ی اشکی ریخته است یا درهمی خرج کرده است یا ذرّه‌ی محبّتی از اهل بیت سلام الله علیهم أجمعین در دل او بوده است، شهدای از صدر اسلام تا شهدای اخیر، بویژه شهید نصرالله، علمایی که در این هزار و چهارصد سال بر سر سفره‌شان بودیم، میرحامدحسین‌ها و علامه طباطبایی‌ها و علامه امینی‌ها و شیخ صدوق‌ها و شیخ کلینی‌ها و زراره‌ها و… تا علمایی که ما در محضرشان بودیم، امام راحل عظیم الشأن، اموات این جمع؛ و برای برآورده شدن حاجات مؤمنین و مؤمنات، و برای تعجیل در فرج حضرت ولی‌عصر ارواحنا فداه صلوات دیگری محبّت بفرمایید.
اللهُمَّ صَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّل فَرَجَهُم.
خود خدای متعال می‌داند که سخن گفتن در شب قدر برای سخنران خیلی مشکل است، انگار که کوهی روی دوش انسان است، سخنران حال کسی را دارد که پشت درِ اتاق قاضی منتظرِ حکم أشدّ مجازات است، بعد به او می‌گوید بیا و حرف هم بزن!
اساساً شب قدر خیلی شب حرف زدن هم نیست، شب چند توجّه است، من هم برای خودم این موارد را حدیث نفس می‌کنم، ان شاء الله وقت شما زیاد گرفته نشود.
توجّه به نسبت من با خودم، نسبت من با امام زمانم، و نسبت من با خدای متعال.
ما وظیفه داریم عمل کنیم؛ راوی آمد و به امام معصوم عرض کرد که شیعه‌ی شما، چون شیعه‌ی شماست، آیا می‌تواند هر کاری که دوست دارد را انجام دهد؟ حضرت فرمودند: انصاف بدهید، ما خودمان اینقدر اهل عبادات و عمل هستیم، بعد شما بخاطر محبّت ما، هر کاری که دوست دارید انجام دهید؟
مسئله‌ی «ترس از خدا»
اساساً خوف از خدا برای آدم‌حسابی‌هاست، کدام آدم بیچاره‌ی گنهکاری را دیده‌اید که سحرها بلند شود و ضجّه بزند؟ آن امیرالمؤمنین صلوات الله علیه است که شب‌ها از خوف خدا از حال می‌رود.
آن کسی که اهل عبادت نیست، می‌گوید: مگر خدا ترسناک است؟
قاتل از قتل خود نمی‌ترسد! برای تو هم ترسناک نیست! آدمی که چیزی در جیب خود ندارد، از سرقت سارق نمی‌ترسد. اما صد گرم طلا در جیب خود داشته باش، اگر ساعت ۱۲ شب بیرون بروی، خیلی می‌ترسی؛ چون چیزی داری که از دست تو برود.
هیچ کسی مثل عبد خدا ثروت ندارد، برای همین هم می‌ترسد که از دست او برود، و می‌داند که کار بدست خدای متعال است؛ لذا به درگاه خدای متعال ضجّه می‌زند.
اینکه ما باید چطور باشیم هم از روایات مشخص است، من به چند مورد اشاره می‌کنم، بعد روایتی که خیلی دل خودم را سوزانده است را برای شما می‌خوانم، شاید ما هم احساس کمبود کردیم.
امیرالمؤمنین صلوات الله علیه در این زمینه چند روایت دارند، از معصومین دیگر هم روایاتی هست، امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: «أَعْقَلُ اَلنَّاسِ وَ أَفْضَلُهُمْ»[۴] عاقل‌ترین و بافضیلت‌ترین مردم «اَلْمُحْسِنُ اَلْخَائِفُ» است، اگر بتواند هر کار خوبی انجام می‌دهد، ولی می‌ترسد.
ما اینجا در این دنیا، هر وقت که دوست داشتیم «یا حسین» گفتیم، اما روزی می‌رسد که آنجا دیگر خدای متعال می‌فرماید «یَوْمَ یَقُومُ الرُّوحُ وَالْمَلَائِکَهُ صَفًّا»،[۵] دیگر کسی نمی‌تواند حرف بزند، «إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ» مگر اینکه خدای متعال اذن بدهد.
آنجا دیگر من جایگاه حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها را می‌بینم و می‌خواهم «یا فاطمه» بگویم، دیگر دهان مرا بسته‌اند و چه بسا بر دهان من هم بزنند و بگویند تو چه سنخیتی با ایشان داشتی؟ در دنیا می‌توانستی به سمت ایشان بروی و نرفتی، بلکه دلِ محبّان حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها را ترساندی و لرزاندی و ظلم کردی و کج‌خلقی کردی و رحم نکردی.
لذا «أَعْقَلُ اَلنَّاسِ وَ أَفْضَلُهُمْ اَلْمُحْسِنُ اَلْخَائِفُ»، کارهای خود را می‌کند اما می‌ترسد که نکند از دست من برود. مؤمن دائم در خوف است.
بعد فرمود: «وَ أَحْمَقُهُمْ وَ أجلهم [أَجْهَلُهُمْ] مُسِیءٌ آمِنٌ» نادانترین و ابله‌ترین مردم هم گنهکاری است که احساس امنیت می‌کند!
امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: تا زمانی که در این دنیا هستید، «لَوْ تَکَاشَفْتُمْ مَا تَدَافَنْتُمْ»،[۶] اگر پرده‌ها کنار برود، مردم شما را دفن نمی‌کردند!
در بعضی ادعیه هست که خدایا! اگر تو به زمین بگویی من چه کرده‌ام، زمین مرا روی خودش حفظ نمی‌کند، مردم از من فرار می‌کنند.
مؤمن اهل خوف است، چون می‌داند که مستحق توبه هم نیست.
خوف از گناه خود
از آنطرف پیامبر اکرم روحی له الفداه و صلوات الله و سلامه علیه وصلی الله علیه و آله و سلّم در آن توصیه‌ی مفصل خود به ابوذر فرمود: «یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اَلْمُؤْمِنَ لَیَرَى ذَنْبَهُ کَأَنَّهُ تَحْتَ صَخْرَهٍ»،[۷] وقتی مؤمن به یاد گناهان خود می‌افتد، گناهان خود را کوه می‌بیند؛ آن کافر است که گناه خودش را مانند یک مگس می‌بیند که انگار الآن روی بینی او نشسته است و زود هم می‌رود، چون کافر نمی‌فهمد خدا یعنی چه.
در قسمتی از آن دعای صباح منسوب به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه دارد که «فَبِئْسَ الْمَطِیَّهُ الَّتِى امْتَطَتْ نَفْسِى مِنْ هَوَاها» وای بر من که بر مرکب نفس خود سوار شده‌ام، «فَوَاهاً لَهَا لِمَا سَوَّلَتْ لَهَا ظُنُونُها وَمُنَاها» وای بر من که نفس من تسهیل کرد و فکر کردم کار خوبی کردم، «وَتَبّاً لَها لِجُرْأَتِها عَلَى سَیِّدِها وَمَوْلاها» بریده باد دست من که من در برابر مولای خود چنین جسارتی کردم.
فکر کردیم گناه آن دو نفر اول چه بود؟
ان شاء الله خدای متعال ادیب پیشاوری را رحمت کند که می‌گوید «تَعْسَتْ عَبیدٌ کابَرَتْ بِمَلیکِها» زشت باد روی او، بریده باد دست او، خاک بر سر او، ننگ بر او، بر آن برده‌ای که در برابر سلطان جسارت کرد، «لَعَنَ الْإِلهُ الْجِبْتَ وَ الطّاغوتا»… بجای اینکه به درِ خانه‌ی امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بیاید، آتش آورد، بجای اینکه برای گدایی بیاید، جسارت کرد.
روح این کار که اصل کفر است… مرحوم امام خمینی به این «اصل کفر و زندقه» می‌گوید… الحمدلله ما از او بیزار هستیم و از محبّان حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها هستیم، ولی کسی که در محضر پروردگار و در مقابل چشم امام زمان ارواحنا فداه جسارت می‌کند، همان صنف است.
لذا «لاَ تَنْظُرُوا إِلَى صِغَرِ اَلذَّنْبِ وَ لَکِنِ اُنْظُرُوا إِلَى مَنِ اِجْتَرَأْتُمْ»،[۸] به کوچکی گناه نگاه نکنید، ببینید نسبت به چه کسی گستاخی و نافرمانی کردید.
اگر به این عنوان نگاه کنیم، گناه کوچک نیست. قاعده این است که هر گناه کوچکی در محضر سلطان مرگبار است و راه بخشش ندارد.
بعد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمود: «إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیْراً» اگر خدا بخواهد به بنده‌ای خیر بدهد، «جَعَلَ اَلذُّنُوبَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ مُمَثَّلَهً» دائم گناهان او را به یاد او می‌اندازد و آن شخص خجالت می‌کشد.
اگر خدای متعال بخواهد به کسی خیر بدهد، سعی می‌کند او را در دنیا مؤدّب کند.
«وَ إِذَا أَرَادَ اَللَّهُ بِعَبْدٍ شَرّاً»، اگر خدای متعال بخواهد به کسی شرّی بدهد، «أَنْسَاهُ ذُنُوبَهُ» آن شخص گناهان خود را فراموش می‌کند.
البته خدا بدواً به کسی خیر و شرّ نمی‌دهد، خدای متعال به آن کسانی که مقدّمات‌شان را درست انجام داده‌اند خیر می‌دهد، و به کسانی که بد کرده‌اند و ظلم کرده‌اند و فسق کرده‌اند شرّ می‌دهد؛ یعنی عملاً خودشان خواسته‌اند که این مسیر را بروند.
کفاره‌ی گناهان بزرگ
حال اگر ما بخواهیم خدای متعال بصورت عینی ما را ببخشد چکار کنیم؟
امیرالمؤمنین صلوات الله علیه دو روایت شبیه هم فرموده است، یکی اینکه «مِنْ کَفَّارَاتِ اَلذُّنُوبِ اَلْعِظَامِ إِغَاثَهُ اَلْمَلْهُوفِ»،[۹] از کفاره‌ی گناهان بزرگ این است که دستِ یک بیچاره و دل‌شکسته را بگیرید.
ما به امام رضا علیه السلام «یَا غَوْثِ اللَّهْفَانِ» می‌گوییم، یعنی ای پناهگاهِ دل‌شکستگان.
امیرالمؤمنین صلوات الله علیه یک روایت دیگری دارد که می‌فرمایند اگر کاری از دست شما برنمی‌آید، مثلاً دل انسانی شکسته است، آنجایی که تهمت و غیبت نیست، می‌خواهد درد و دل کند، به حرف او گوش بدهید.
فدای ختم المرسلین صلی الله علیه و آله و سلّم شوم که آنقدر گوش بود، با اینکه کسی برای پیامبر حرف جدیدی نداشت و پیامبر از همه‌ی عالم خبر داشت؛ در نقل هست که وقتی کسی به سراغ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم می‌آمد، حضرت سر خود را به سمت آن شخص برنمی‌گردادند بلکه نیم‌تنه را به سمت آن شخص برمی‌گرداندند، یعنی تمام هیکل خود را به سوی آن شخص می‌کرد؛ و طوری با شعف و ولع گوش می‌کرد، طرف فکر می‌کرد که حضرت کلاً هیچ خبری از آن موضوع ندارد.
لذا قرآن کریم دارد که منافقین بی‌ادب می‌گفتند: «یَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ»،[۱۰] خوش باور است و فریب می‌خورد. خدای متعال می‌فرماید: «قُلْ أُذُنُ خَیْرٍ لَکُمْ» او در جهت مصلحت شما گوش می‌دهد!
پدر و مادرها با فرزندان خود حرف بزنند و حرف آن‌ها را گوش بدهند، بچه‌ها حرف پدر و مادرشان را گوش بدهند، اگر پدر و مادرشان کمی پیر شدند، با تواضع حرفشان را گوش بدهند، «مِنْ کَفَّارَاتِ اَلذُّنُوبِ اَلْعِظَامِ إِغَاثَهُ اَلْمَلْهُوفِ».
اگر کسی گرفتاری دارد، گرفتاری او را برطرف کنید؛ و مهم‌ترین برطرف کردن گرفتاری، بستگان است، «لا صَدَقَهَ وَذو رَحِمٍ مُحتاجٌ»، برادر، خواهر، عمه، خاله، پسرعمو، همسایه، آبروداری که من او را می‌شناسم و نمی‌تواند به کسی مراجعه کند.
نعمتِ دیدنِ امام معصوم علیه السلام
وقتی من این روایت را می‌خواندم و می‌نوشتم، خیلی دلم به حال خودم سوخت، به یاد آن روایت امام صادق علیه الصلاه والسلام افتادم.
آمدند تا امام صادق علیه الصلاه والسلام را ببینند، دیدند چهره‌ی حضرت بهم خورده است، پرسیدند که چرا اینطور شده‌اید؟
حضرت فرمود: سحر به یاد شیعیانمان در عصر غیبت افتادم، به یاد گرفتاری‌هایشان افتادم، تا صبح برایشان گریه کردم.
اما برای اینکه هم دل ما بسوزد و هم بگوییم که خدایا! به ما تخفیفی عنایت بفرما… انصافاً جا دارد که خدای متعال به ما تخفیف بدهد…
اگر ما… مردم بجای اینکه به کسی مثل من مبتلا بشوند، جایی بود که می‌شد برویم و ببینیم امام زمان ارواحنا فداه چه می‌فرماید، مسلماً وضع ما طور دیگری می‌شد.
این روایت، خیلی دل مرا از این موضوع سوزاند که ما نمی‌توانیم امام خود را ببینیم، این روایت را می‌خوانم که حسرت بخوریم، بلکه حضرت حجّت ارواحنا فداه بفرمایند که این‌ها امشب دقایقی به یاد من بودند.
یا صاحب الزّمان! این روایت را برای اعلام فقر به شما می‌خوانم.
امیرالمؤمنین صلوات الله علیه خیلی شب‌ها در دارالحکومه زندگی می‌کرد، گروهی همه به اسم «شرطه الخمیس» بودند که فدائیان داوطلبِ امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بودند، این‌ها جمله‌ی عجیبی هم دارند، گفتند: «انَّا ضَمَّنا لَهُ الذِّبْحَ وَ ضَمَّنَ لَنَا الْفَتْحَ»،[۱۱] ما تضمین می‌دهیم که تا زمانی که گردن ما را قطع کنند، استقامت کنیم، امیرالمؤمنین صلوات الله علیه هم فرمودند که من هم بدون شما وارد بهشت نمی‌شوم.
یعنی درواقع یک قرارداد عاشقانه کردند، «أصبَغ بنِ نُباتِه»، «قیس بن سعد بن عُباده» و… هستند، دو نفر از این‌ها «حَبّه‌ی عُرَنِی» و «نوف بَکّالِی» هستند، آخرین خطبه‌ی نهج البلاغه از نظر زمانی را «نوف بَکّالی» نقل کرده است.
«حَبّه‌ی عُرَنِی» می‌گوید من و «نوف بَکّالی» در حیاط دارالحکومه مشغول استراحت بودیم، نوبت ما بود که حواس ما به آقا باشد.
«بَیْنَا أَنَا وَ نَوْفٌ نَائِمَانِ فِی رَحْبَهِ اَلْقَصْرِ»،[۱۲] در حیاط دارالحکومه بودیم، «إِذْ نَحْنُ بِأَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فِی بَقِیَّهٍ مِنَ اَللَّیْلِ» سحر یک لحظه امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را دیدیم که در حال عبادت بود.
آنقدر حال حضرت بهم ریخته بود که خیبرشکن نمی‌توانست روی پای خود بایستد.
«وَاضِعاً یَدَهُ عَلَى اَلْحَائِطِ» دست خود را به دیوار تکیه داده بود، «شِبْهَ اَلْوَالِهِ» مانند کسی که الآن حال او بجا نیست و نمی‌تواند روی پای خود بایستد، حضرت پریشان بود، جلو رفتیم تا ببینیم چه اتفاقی رخ داده است، «وَ هُوَ یَقُولُ إِنَّ فِی خَلْقِ اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ إِلَى آخِرِ اَلْآیَهِ» دیدیم حضرت این آیات قرآن کریم را می‌خواند، «وَ یَمُرُّ شِبْهَ اَلطَّائِرِ عَقْلُهُ» انگار حضرت نستجیربالله مدهوش است.
«فَقَالَ أَ رَاقِدٌ یَا حَبَّهُ أَمْ رَامِقٌ» حضرت فرمود: «حَبّه»! خوابی یا بیدار؟
عرض کردم: بیدار هستم.
ناگهان عرض کردم: «أَنْتَ تَعْمَلُ هَذَا اَلْعَمَلَ فَکَیْفَ نَحْنُ» وقتی شما اینطور هستید، ما باید چکار کنیم؟
«قَالَ فَأَرْخَى عَیْنَیْهِ فَبَکَى» امیرالمؤمنین صلوات الله علیه سر مبارک خود را پایین انداخت و شروع کرد به گریه کردن، سپس صدای حضرت بلند شد.
بعد فرمود: «یَا حَبَّهُ إِنَّ لِلَّهِ مَوْقِفاً وَ لَنَا بَیْنَ یَدَیْهِ مَوْقِفٌ لاَ یَخْفَى عَلَیْهِ شَیْءٌ مِنْ أَعْمَالِنَا» ای حبّه! هیچ چیزی نزد خدای متعال مخفی نیست.
یعنی درواقع حضرت جواب حبّه را ندادند و فرمودند من خودم غرق هستم…
«إِنَّ اَللَّهَ أَقْرَبُ إِلَیْکَ وَ إِلَیَّ مِنْ حَبْلِ اَلْوَرِیدِ» خدا از رگ گردن من و تو، به من و تو نزدیکتر است و همه چیز را می‌داند، «إِنَّهُ لَنْ یَحْجُبَنِی وَ لاَ إِیَّاکَ عَنِ اَللَّهِ شَیْءٌ» چیزی نداریم که بتوانیم از او مخفی کنیم.
بعد امیرالمؤمنین صلوات الله علیه به «نوف» رو کرد و فرمود: «أَ رَاقِدٌ أَنْتَ یَا نَوْفُ» خواب هستی یا بیدار؟ نوف عرض کرد: «لاَ یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ مَا أَنَا بِرَاقِدٍ» نه یا امیرالمؤمنین خواب نیستم، «وَ لَقَدْ أَطَلْتُ بُکَائِی هَذِهِ اَللَّیْلَهَ» من امشب خیلی گریه کردم.
امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: «یَا نَوْفُ إِنْ طَالَ بُکَاؤُکَ فِی هَذَا اَللَّیْلِ مَخَافَهً مِنَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ» اگر امشب بخاطر خوف از خدا گریه کردی «قَرَّتْ عَیْنَاکَ غَداً بَیْنَ یَدَیِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ» آن روز چشمان تو محضر خدای متعال روشن است، «إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ قَطْرَهٍ قَطَرَتْ مِنْ عَیْنِ رَجُلٍ مِنْ خَشْیَهِ اَللَّهِ إِلاَّ أَطْفَأَتْ بِحَاراً مِنَ اَلنِّیرَانِ» یک قطره اشک از چشم مؤمنی، از خشیّت الهی نمی‌افتد، مگر اینکه دریاهای آتش را خاموش می‌کند. «یَا نَوْفُ إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ رَجُلٍ أَعْظَمَ مَنْزِلَهً عِنْدَ اَللَّهِ مِنْ رَجُلٍ بَکَى مِنْ خَشْیَهِ اَللَّهِ»، اگر بخواهی منزلتی داشته باشی، خوف از خشیّت است، همین توجّه به بی‌توانی و بیچارگی است.
«ثُمَّ وَعَظَهُمَا وَ ذَکَّرَهُمَا» همینطور این‌ها را موعظه می‌کرد و به این‌ها تذکّر می‌داد.
یا صاحب الزّمان! چه خوش است صوت قرآن ز تو دلربا شنیدن…
ان شاء الله خدای متعال روزی کند که ما یک جمله از امام زمان ارواحنا فداه بشنویم، یک رکعت نماز حضرت را ببینیم؛ ما مستحقِ تخفیف هستیم…
بعد امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: «فَکُونُوا مِنَ اَللَّهِ عَلَى حَذَرٍ» مواظب خدا باشید.
بعد دارد که دوباره حال حضرت بهم خورد، این حرف هم عرفی سخن گفتنِ حضرت است، فرمود: «لَیْتَ شِعْرِی فِی غَفَلاَتِی» خدایا! ای کاش می‌دانستم آن زمان‌هایی که از تو غافل بودم «أَ مُعْرِضٌ أَنْتَ عَنِّی» آیا حواس تو به من نبود؟ «أَمْ نَاظِرٌ إِلَیَّ» یا مرا می‌دیدی؟
البته حضرت فرموده‌اند که «أَعْقَلُ اَلنَّاسِ وَ أَفْضَلُهُمْ اَلْمُحْسِنُ اَلْخَائِفُ» است.
بعد دارد که «فَوَ اَللَّهِ مَا زَالَ فِی هَذَا اَلْحَالِ حَتَّى طَلَعَ اَلْفَجْرُ» همینطور گریه می‌کرد و آیات را می‌خواند و با این‌ها صحبت می‌کرد.
خدایا! اگر قرار باشد قیامت «حَبّه‌ی عُرَنِی» و «نوف بَکّالِی» را محاکمه کنی، ما آنجا می‌گوییم که ما امام زمان ارواحنا فداه را ندیده‌ایم، ما مستحق تخفیف هستیم، ما فقط با شنیدن نام این بزرگواران دلمان می‌رود، ما چیزی ندیده‌ایم…
البته نمی‌خواهم تجرّی کنم، نزدیک‌ترین افراد به امام زمان ارواحنا فداه عالم ربّانی هستند که باید جستجو کنیم و ایشان را پیدا کنیم.
ان شاء الله خدای متعال آیت الله حق‌شناس‌ها را بیامرزد.
خدا می‌داند که صوت آقای حق‌شناس، صوت آقای ناصری را بشنوید، آن پنج جلد کتاب «مواعظ» آیت الله حق‌شناس را بخوانید، خودتان را در محضر این‌ها می‌بینید. آنوقت گاهی دنیا در چشم انسان ارزان می‌شود، می‌بیند کسانی بودند که وقتی دلشان می‌گرفت، امام زمان ارواحنا فداه را می‌دیدند.
غیبت به شکل عمومی است، اما اینطور نیست که من هم باید حتماً در غیبت باشم، در زیارت حضرت عرض می‌کنیم «الْمُحْتَجَبِ عَنْ أَعْیُنِ الظَّالِمِینَ»، اگر من ظلم نمی‌کردم، او خودش به سراغ من می‌آمد. من ظالم هستم، وگرنه می‌شد غیبت عمومی برای همه باشد، ولی اگر من ظلم نمی‌کردم، آقا به سراغ من می‌آمد.
بخدا قسم من کسی را در این تهران می‌شناسم که بیمار شده بود، حضرت به عیادت ایشان رفته بود، چون راضی نیست من نام ایشان را نمی‌برم.
اینطور نیست که امام زمان ارواحنا فداه از ما بی‌خبر باشد.
امام زمان ارواحنا فداه پسرِ آن امیرالمؤمنینی است که به ویرانه‌ها سر می‌زد که غذا ببرد، حال مگر می‌شود که امام زمان ارواحنا فداه به ویرانه‌ی دل ما سر نزند؟ سر می‌زند، ولی چون من ظالم هستم، در حجاب هستم و نمی‌فهمم، «الْمُحْتَجَبِ عَنْ أَعْیُنِ الظَّالِمِینَ»، می‌آید و به ویرانه‌ی دل من سر می‌زند، من نمی‌فهمم، چون من ظالم هستم، چون من سنگین هستم و چشمی برای دیدن ایشان ندارم.
ما حقِ توبه نداریم!
بخش سوم عرض بنده این است که ما حقِ توبه نداریم.
حضرت حق عالم را تکوینی اداره می‌کند، همین الآن که من با شما صحبت می‌کنم، آن عزیزی که مسئول صوت جلسه است، اگر کلید را بزند، صدای من قطع می‌شود. نمی‌شود کلید خاموش را بزند و بعد دعا کند که صدا قطع نشود؛ خدای متعال می‌فرماید تو کلید خاموش را نزن!
اگر چشمت زیاد به دنبال دنیا بگردد و زیادی بشنوی، تمرکز تو از بین می‌رود. اگر می‌خواهی تمرکز تو برگردد، اینقدر نشنو، اینقدر نبین. اگر زیادی بشنوی و ببینی، تمرکز از بین می‌رود.
اگر من در محضر سلطان جسارت کنم، گردن مرا قطع می‌کند.
خدای متعال می‌فرماید اگر مال حرام خوردی، در شکم تو آتش شده است. نمی‌شود بگویی من مال حرام می‌خورم و آتش نشده باشد.
اگر حرام خورده باشی، درواقع آتش خورده‌ای؛ اگر خدمت و مهربانی کردی هم اثر آن هست. نمی‌شود گندم بکاری و توقع هلو داشته باشی و گلابی بکاری و توقع سیب داشته باشی.
یعنی اگر به استحقاق باشد که توبه ممنوع است، توبه یک کار شاقّی برای ماست.
وقتی من خطا کردم، در این عالم خلقی با خطای من اتفاق افتاده است، یعنی کلید را زده‌ام، پس بر طبق قاعده برگشتی در کار نیست، هر مرتبه توبه کردن من، مانند تقاضای ردّ شمس است.
عجیب این است که «أَنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّاب»![۱۳]
من استحقاق ندارم…
زمانی است که خدای متعال برای امیرالمؤمنین صلوات الله علیه و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم دو مرتبه ردّ شمس کرده است، آن‌ها دردانه‌های خلقت هستند.
بعد خدای متعال من در این سال‌ها صد مرتبه توبه کرده‌ام، او هم شب‌های قدر ما را صدا زده است، آن هم در نهایت احترام!
اگر خدای متعال بخواهد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم را صدا بزند، چیزی از این مؤدّبانه‌تر در عالم نیست… اگر به من بگویند یک فضیلت بگو که همه‌ی فضائل امیرالمؤمنین صلوات الله علیه نزد آن کوچک است، می‌گویم امیرالمؤمنین صلوات الله علیه عبد خداست، چون عبد خداست همه چیز دارد، چون عبد خداست، خودش قدرت ندارد، قدرت او «قدرت الله» است، چشم او «عین الله» است، زبان ناطق او «لسان الله الناطق» است، «اذن واعیه» است، همه چیز او از خداست، او عبد است.
اگر خدای متعال بخواهد در همین شب عزیز پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم و امام زمان ارواحنا فداه را صدا کند، از این تعبیر محترمانه‌تر و مؤدّبانه‌تر ندارد که من را هم با همان تعبیر صدا می‌زند!
«قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَهِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ».[۱۴]
عجیب اینجاست که من قهر کرده‌ام، او نیاز ندارد ولی مدام پیغام محبّت می‌فرستد. «وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ»،[۱۵] بگو هرچه تو دور شدی من نزدیک هستم، «أُجِیبُ دَعْوَهَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ» اگر تو صدا بزنی من جواب می‌دهم…
«وأنَّ الرّاحلَ إلیک قَرِیبُ المَسَافَه»[۱۶]… اگر تو به من رو کنی، من به سمت تو می‌دوم، من به تو مشتاق هستم… با اینکه بی‌نیاز است!
توبه از طرف ما، طلبِ محال (امتناع عادی) است، از طرف او شوق به بخشیدن است.
خدای متعال فرموده است «وَهُوَ الَّذِی یَقْبَلُ التَّوْبَهَ عَنْ عِبَادِهِ»،[۱۷] من همین توبه‌ی عادی شما را هم می‌پذیرم… «نَبِّئْ عِبَادِی أَنِّی أَنَا الْغَفُورُ الرَّحِیمُ»،[۱۸] به بندگانم بگو که ناامید نشوند، به سختی توبه نگاه نکنند، به جرأت و جسارت خودشان نگاه نکنند، با غفور طرف هستند، او ما را دوست دارد…
اگر او ما را دوست نداشت که امشب ما را در اینجا جمع نمی‌کرد، اگر ما را دوست نداشته که به ما اجازه نمی‌داد نام فرزندان پیغمبر را ببریم.
خدای متعال توبه‌پذیر است
زندگی هریک از انبیاء و اولیای الهی را نگاه کنید، می‌بینید این بزرگواران چقدر سختی کشیده‌اند که بندگان آدم شوند، حضرت موسی علی نبیّنا و آله و علیه السلام چقدر گشت، بچه را داخل صندوق گذاشتند و بردند و آوردند و… چه کسی فکر می‌کرد که رذل‌ترین سربازان فرعون که ساحر بودند… ساحر باید انسان خیلی کثیفی باشد، شاید آن‌ها از فرعون کثیف‌تر بودند، تا لحظه‌ی آخر هم جنگیدند… بخدا سوگند اگر بعد از نماز ظهر عاشورا، شمر برگشته بود و توبه می‌کرد، سیّدالشّهداء صلوات الله علیه او را می‌پذیرفت.
ما با خدایی طرف هستیم که می‌گوید تا کار از کار نگذشته است، بیا و برگرد، نگذار وقت بگذرد.
چه کسی فکر می‌کرد آن روزی که حرّ برای فرمان عبیدالله زیاد مبنی بر محاصره‌ی سیّدالشّهداء صلوات الله علیه از خانه بیرون آمد، حضرت او را در آغوش بکشد؟ البته او توبه کرد، ولی بهرحال زمینه‌ی توبه فراهم شد.
شما هریک از انبیاء را که نگاه کنید، مسیر سختی رفتند.
حضرت موسی علی نبیّنا و آله و علیه السلام این کارزار را راه انداخت و آن ساحرها سحر خود را به زمین انداختند، اما وقتی جناب موسی علی نبیّنا و آله و علیه السلام معجزه کرد، همین ساحرین به سجده افتادند…
شما توبه کنید… زهیر توبه کرد و بعد از آن عاشق شد، قسمت دوم دیگر با شما نیست!
وقتی ساحران فرعون شکست خوردند، این انصاف را داشتند که اینجا گفتند: «إِنَّا إِلَى رَبِّنَا مُنْقَلِبُونَ»،[۱۹] «قَالُوا آمَنَّا بِرَبِّ الْعَالَمِینَ * رَبِّ مُوسَى وَهَارُونَ»،[۲۰] فهمیدند و توبه کردند.
بلافاصله فرعون گفت: دست و پای شما را قطع می‌کنم!
«قَالُوا لَا ضَیْرَ إِنَّا إِلَى رَبِّنَا مُنْقَلِبُونَ»،[۲۱] گفتند: دیگر مهم نیست، ما موسی را پیدا کردیم.
همان ائمه‌ای که ما را انذار کرده‌اند و فرموده‌اند که بی‌انصافی نکنید، ما خودمان اهل عبادت هستیم، شما تجرّی نکنید، همان ائمه این‌ها را به ما یاد داده‌اند.
روضه و توسّل
عمداً از روی کتاب امام خمینی رضوان الله تعالی علیه می‌خوانم و ایشان را در مجلس خودمان شریک می‌کنم، ایشان ذیل حدیث ۳۳ کتاب چهل حدیث این روایت را می‌آورند.
امام صادق علیه السلام به «محمد بن مسلم» می‌فرماید: صلوات الله علیه!
وقتی جناب محمد بن مسلم سلام الله علیه از امام باقر روحی له الفداه و سلام الله علیه سؤال می‌کند: آقای من! این آیه که «فَأُوْلئِکَ یُبَدِّلُ اَللّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ کانَ اَللّهُ غَفُوراً رَحِیماً»،[۲۲] که خدای متعال گناهان این‌ها را به حسنه تبدیل می‌کند و خدا غفور رحیم است…
مؤمن هر آیه‌ی عذاب قرآن کریم را که می‌بیند، می‌گوید ای خاک بر سر من!
اما چون کَرَمِ خدای متعال را هم قبول دارد، هر آیه‌ی بهشتی هم که می‌بیند، می‌گوید نکند که این موضوع برای من هم باشد؟!
یعنی مؤمن هم امید دارد و هم می‌ترسد.
«محمد بن مسلم» گفت: این آیه می‌خواهد چه بگوید؟ یعنی چه که گناه این‌ها را به ثواب تبدیل می‌کند؟
حضرت می‌فرمایند: «یُؤْتَى بِالْمُؤْمِنِ اَلْمُذْنِبِ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ»،[۲۳] وقتی روز قیامت مؤمن گنهکار را می‌آورند، «حَتَّى یُقَامَ بِمَوْقِفِ اَلْحِسَابِ» او را همینطور با دست بسته به جایگاه بلند حساب و کتاب قرار می‌دهند…
این ملائکه‌ای که مراقب ما هستند و می‌نویسند، ما در دعای کمیل می‌گوییم: «وَالشَّاهِدَ لِما خَفِىَ عَنْهُمْ» من زمان‌هایی غلط زیادی می‌کنم و تو کاری می‌کنی که آن‌ها هم نبینند، «وَبِرَحْمَتِکَ أَخْفَیْتَهُ» از رحمت خودت می‌خواهی که آبروی مرا جلوی آن‌ها حفظ کنی.
روز قیامت مؤمن گنهکار را می‌آورند، «فَیَکُونُ اَللَّهُ تَعَالَى هُوَ اَلَّذِی یَتَوَلَّى حِسَابَهُ» خدای متعال می‌فرماید من مسئول حساب و کتاب هستم، «لاَ یُطْلِعُ عَلَى حِسَابِهِ أَحَداً مِنَ اَلنَّاسِ» نمی‌خواهم کسی متوجه شود که در پرونده‌ی او چه خبر است، «فَیُعَرِّفُهُ ذُنُوبَهُ حَتَّى إِذَا أَقَرَّ بِسَیِّئَاتِهِ» یک یک به او می‌گوید چکار کرده است، این مؤمن هم اقرار و عذرخواهی می‌کند، وقتی کار تمام می‌شود «قَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْکَتَبَهِ» خدای متعال به این کاتب‌ها می‌فرماید که «بَدِّلُوهَا حَسَنَاتٍ» گناهان او را بردارید و بجای آن حسنه بنویسید، «وَ أَظْهِرُوهَا لِلنَّاسِ» بعد پرونده‌ی درست‌شده را به مردم نشان دهید.
«فَیَقُولُ اَلنَّاسُ حِینَئِذٍ» مردم که منتظر ایستاده‌اند می‌گویند: «مَا کَانَ لِهَذَا اَلْعَبْدِ سَیِّئَهٌ وَاحِدَهٌ» خوشا به حال این بنده که هیچ گناهی نکرده است، «ثُمَّ یَأْمُرُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ إِلَى اَلْجَنَّهِ» خدای متعال می‌فرماید او را به بهشت ببرید.
امام باقر علیه السلام فرمود که «هِیَ فِی اَلْمُذْنِبِینَ مِنْ شِیعَتِنَا خَاصَّهً» این‌ها جزو کسانی هستند که وقتی مادرمان کنار محاذی عرش قرار می‌گیرد، صدا می‌زند «یَا أَهْلَ اَلْمَحْشَر غَضُّوا أَبْصَارَکُمْ وَ نَکِّسُوا رُءُوسَکُمْ» سرها را پایین بیندازید «حَتَّی تَجُوزُ فَاطِمَهُ بِنتَ رَسُولُ اللهِ إلَی الجَنَّه» فاطمه می‌خواهد وارد بهشت شود… دهان‌ها بسته است، همه وامانده و جاثیه و بیچاره هستند، محاذی عرش قرار می‌گیرد، بلند بلند گریه می‌کند…
در یکی از نقل‌های متأخر دیدم حتّی پیراهنِ خونین امام حسین علیه السلام را هم به سر خود می‌اندازد، خطاب می‌آید «یَا فَاطِم لَکِ عِندِی الرِّضَا» امروز روز توست، هرچه می‌خواهی بگو…
آنجا دارد که حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها عرض می‌کند: «یَا رَبِّ شِیعَتِی وَ شِیعَهِ وُلدِی»…
شاید اینجا برای آنجاست که بلکه خدا به ما نظر کند و پرونده‌ی ما را درست کند…
اگر خدای متعال برای اقوام و ملل گذشته حضرت یوسف علی نبیّنا و آله و علیه السلام را در چاه انداخت، در نهایت حضرت یوسف بصورت ظاهری به سلطنت رسید و به آغوش پدر بازگشت؛ اگر خدای متعال حضرت موسی علی نبیّنا و آله و علیه السلام را در رود انداخت و او آواره شد و برگشت، بعد از سختی‌ها، بعد از فراق به وصال رسید.
اما در اسلام، خدای متعال چند مرتبه برای آدم شدنِ امثال من هزینه‌ی سنگین کرده است، پایان ظاهری همه‌ی قصه‌ها هم خون جگر بوده است.
امیرالمؤمنین صلوات الله علیه نقل فرمودند که با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم می‌رفتیم، پیامبر پشت سر خود را نگاه می‌کرد، تا اینکه خلوت شد، بعد چیزی در گوش من فرمود که وقتی من شنیدم به زمین افتادم.
اینجا تنها مرتبه‌ای است که امیرالمؤمنین صلوات الله علیه به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم عرض کرده است که آیا نمی‌شود من قبل از شما از دنیا بروم؟
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمود: هدایت امّت به صبر تو وابسته است.
اتفاقی افتاد، «سلیم بن قیس» نوشته است وقتی به خانه‌ی حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها حمله شد، بعد از حمله، دیگر حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها از جای خود بلند نشد، در بستر افتاد، بچه‌ها بالای سر او بودند و روز به روز آب شدن او را می‌دیدند، «ذَابَ لَحمُهَا»،[۲۴] گوشت بدن آب شد… «نَحِلَ جِسمُهَا» جسم از بین رفت، کم کم صدا جوهره‌ی خود را از دست داد، مادر لاغر شد، مادر توان نشستن نداشت…
این روزهای آخر عباس، عموی پیغمبر پیغام داد که می‌خواهم برای عیادت بیایم، امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: حال او طوری است که نمی‌خواهم کسی او را در این حال ببیند…
بچه‌ها پریشان و مضطرّ و مضطرب دور مادر نشسته بود…
ان شاء الله خدای متعال همه‌ی بیماران را شفاء بدهد، وقتی مریض محتضر می‌شود… بچه‌ها هر مرتبه که سر را برمی‌گرداندند، مضطرب می‌شدند که اگر برگردند آیا مادر هست یا نه… دور مادر را گرفته بودند…
روز آخر حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها به کمک خواهرِ أسماء «سَلمَی بنت عمیس» حالت نیمه‌نشسته شد، لباس‌‌های مبارک خود را عوض کرد، دید امیرالمؤمنین صلوات الله علیه شب دست‌تنهاست، اگر روی زخم‌ها دست بکشد بیچاره می‌شود… خون‌ها را شست…
گزارش نگفته است که چطور لباس بچه‌ها را عوض کردند یا آیا دستی به سر بچّه‌ها کشید یا نه، آیا بچه‌ها را در آغوش گرفت یا نه…
وقتی آقازاده‌ها دیدند مادر تغییری کرده است، گفتند به مسجد برویم؛ ولی چون عجله داشتند، خیلی سریع برگشتند.
حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها همین فرصت را غنیمت شمرد، با اشاره به سَلمَی فرمود که پاهای مرا رو به قبله کن، پارچه‌ای روی صورت من بینداز و عقب بایست، وقتی لحظاتی گذشت بیا و مرا صدا بزن، اگر جواب ندادم علی را خبر کن…
لحظه‌ای گذشت، سَلمَی آمد و پارچه را کنار زد، «یَا بِنتَ رَسُولِ الله! یَا فَاطِمَهُ الزَّهرَا!»… وقتی دید جواب نمی‌دهد، پارچه را برگرداند، مضطرب و بیچاره شده بود، نمی‌دانست باید چکار کند، امام حسن و امام حسین علیهما السلام وارد شدند…
من این کار را می‌کنم و شما هم این کار را کنید، از آن زاویه‌ای که امام حسن علیه السلام نگاه کرد وارد خانه می‌شوم؛ مادر آنقدر درد داشت که شب‌ها هم نمی‌خوابید، اینجا هنوز لحظاتی بیشتر نگذشته بود، وقتی سر مبارک ایشان وارد خانه شد، اول بستر را نگاه کرد، فرمود: «مَا یُنِیمُ أُمَّنَا فِی هَذِهِ اَلسَّاعَهِ»،[۲۵] چطور با این سرعت خوابید؟
سَلمَی دیگر مقدّمه‌چینی نکرد و گفت: «مَاتَتْ أُمُّکُمَا فَاطِمَهُ»…مادرتان راحت شد…
اگر به بچه‌ی شش هفت‌ساله‌ای بگویند مادر تو از دنیا رفته است، اصلاً نمی‌شود او را کنترل کرد، ولی این‌ها فرزندان صدیقه طاهره سلام الله علیها بودند، امام حسن مجتبی صلوات الله علیه آرام آرام کنار سر حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها رفت، امام حسین علیه السلام هم به ادب امام حسن مجتبی صلوات الله علیه به پایین پای مادر رفت…
امام حسن مجتبی صلوات الله علیه آرام روبند را برداشت، «کَلِّمِینِی یَا أُمَّاهْ فَأَنَا اِبْنُکِ اَلْحَسَن»… چند مرتبه صدا زد، گفت: مادر من طاقت ندارم، روح از بدنم در حال مفارقت کردن است… وقتی دید که مادر جواب نمی‌دهد، برخلاف همیشه که سعی می‌کرد بار امام حسین علیه السلام را به دوش بکشد، اینجا به امام حسین علیه السلام اشاره کرد…
این را من عرض می‌کنم… حسین جان! تو عزیز دردانه‌ی مادر هستی، شاید جواب تو را بدهد…
«فَجَاءَ الحُسَین فَوَضَعَ خَدَّهُ» صورت مبارک خود را «تَحتَ قَدَمَیهَا» کف پای حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها گذاشت «کَلِّمِینِی یَا أُمَّاهْ فَأَنَا اِبْنُکِ اَلْحُسَین»…
[۱]– سوره مبارکه غافر، آیه ۴۴٫
[۲]– سوره مبارکه طه، آیات ۲۵ تا ۲۸٫
[۳]– الصّحیفه السّجّادیّه، ص ۹۸٫
[۴] إرشاد القلوب، جلد ۱، صفحه ۱۱۳ (وَ رُوِیَ: أَنَّهُ کَانَ فِی اَلْکَنْزِ اَلَّذِی حَفِظَهُ اَللَّهُ تَعَالَى لِلْغُلاَمَیْنِ مَکْتُوبٌ عَجِبْتُ لِمَنْ أَیْقَنَ بِالْمَوْتِ کَیْفَ یَفْرَحُ وَ یَضْحَکُ وَ عَجِبْتُ لِمَنْ أَیْقَنَ بِالْحِسَابِ کَیْفَ یُذْنِبُ وَ عَجِبْتُ لِمَنْ أَیْقَنَ بِالْقَدَرِ کَیْفَ یَحْزَنُ وَ عَجِبْتُ لِمَنْ عَرَفَ اَلدُّنْیَا وَ تَقَلُّبَهَا بِأَهْلِهَا کَیْفَ یَطْمَئِنُّ عَلَیْهَا وَ أَعْقَلُ اَلنَّاسِ وَ أَفْضَلُهُمْ اَلْمُحْسِنُ اَلْخَائِفُ وَ أَحْمَقُهُمْ وَ أجلهم [أَجْهَلُهُمْ] مُسِیءٌ آمِنٌ.)
[۵] سوره مبارکه نبأ، آیه ۳۸ (یَوْمَ یَقُومُ الرُّوحُ وَالْمَلَائِکَهُ صَفًّا ۖ لَا یَتَکَلَّمُونَ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَٰنُ وَقَالَ صَوَابًا)
[۶] الأمالی (للصدوق)، جلد ۱، صفحه ۴۴۶ (حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُوسَى رِضْوَانُ اَللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ اَلصُّوفِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو تُرَابٍ عُبَیْدُ اَللَّهِ بْنُ [مُوسَى] اَلرُّویَانِیُّ عَنْ عَبْدِ اَلْعَظِیمِ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ اَلْحَسَنِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ حَدِّثْنِی بِحَدِیثٍ عَنْ آبَائِکَ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ فَقَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ آبَائِهِ قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ لاَ یَزَالُ اَلنَّاسُ بِخَیْرٍ مَا تَفَاوَتُوا فَإِذَا اِسْتَوَوْا هَلَکُوا قَالَ قُلْتُ لَهُ زِدْنِی یَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ فَقَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ آبَائِهِ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ لَوْ تَکَاشَفْتُمْ مَا تَدَافَنْتُمْ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ زِدْنِی یَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ فَقَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ آبَائِهِ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ إِنَّکُمْ لَنْ تَسَعُوا اَلنَّاسَ بِأَمْوَالِکُمْ فَسَعُوهُمْ بِطَلاَقَهِ اَلْوَجْهِ وَ حُسْنِ اَللِّقَاءِ فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَقُولُ إِنَّکُمْ لَنْ تَسَعُوا اَلنَّاسَ بِأَمْوَالِکُمْ فَسَعُوهُمْ بِأَخْلاَقِکُمْ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ زِدْنِی یَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ فَقَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ آبَائِهِ قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ مَنْ عَتَبَ عَلَى اَلزَّمَانِ طَالَتْ مَعْتَبَتُهُ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ زِدْنِی یَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ فَقَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ آبَائِهِ قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ مُجَالَسَهُ اَلْأَشْرَارِ تُورِثُ سُوءَ اَلظَّنِّ بِالْأَخْیَارِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ زِدْنِی یَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ آبَائِهِ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ بِئْسَ اَلزَّادُ إِلَى اَلْمَعَادِ اَلْعُدْوَانُ عَلَى اَلْعِبَادِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ زِدْنِی یَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ فَقَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ آبَائِهِ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قِیمَهُ کُلِّ اِمْرِئٍ مَا یُحْسِنُهُ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ زِدْنِی یَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ فَقَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ آبَائِهِ قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ اَلْمَرْءُ مَخْبُوءٌ تَحْتَ لِسَانِهِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ زِدْنِی یَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ فَقَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ آبَائِهِ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ مَا هَلَکَ اِمْرُؤٌ عَرَفَ قَدْرَهُ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ زِدْنِی یَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ فَقَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ آبَائِهِ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ اَلتَّدْبِیرُ قَبْلَ اَلْعَمَلِ یُؤْمِنُکَ مِنَ اَلنَّدَمِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ زِدْنِی یَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ فَقَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ آبَائِهِ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ مَنْ وَثِقَ بِالزَّمَانِ صُرِعَ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ زِدْنِی یَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ فَقَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ آبَائِهِ قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ خَاطَرَ بِنَفْسِهِ مَنِ اِسْتَغْنَى بِرَأْیِهِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ زِدْنِی یَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ فَقَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ آبَائِهِ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قِلَّهُ اَلْعِیَالِ أَحَدُ اَلْیَسَارَیْنِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ زِدْنِی یَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ فَقَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ آبَائِهِ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ مَنْ دَخَلَهُ اَلْعُجْبُ هَلَکَ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ زِدْنِی یَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ فَقَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ آبَائِهِ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ مَنْ أَیْقَنَ بِالْخَلَفِ جَادَ بِالْعَطِیَّهِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ زِدْنِی یَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ فَقَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ آبَائِهِ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ مَنْ رَضِیَ بِالْعَافِیَهِ مِمَّنْ دُونَهُ رُزِقَ اَلسَّلاَمَهَ مِمَّنْ فَوْقَهُ قَالَ فَقُلْتُ حَسْبِی .)
[۷] تنبیه الخواطر و نزهه النواظر (مجموعه ورّام)، جلد ۲، صفحه ۵۱ (أَبُو حَرْبِ بْنُ أَبِی اَلْأَسْوَدِ اَلدُّؤَلِیُّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: قَدِمْتُ اَلرَّبَذَهَ فَدَخَلْتُ عَلَى أَبِی ذَرٍّ جُنْدَبُ بْنُ جُنَادَهَ فَحَدَّثَنِی أَبُو ذَرٍّ فَقَالَ دَخَلْتُ ذَاتَ یَوْمٍ فِی صَدْرِ نَهَارِهِ عَلَى رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِی مَسْجِدِهِ فَلَمْ أَرَ فِی اَلْمَسْجِدِ أَحَداً مِنَ اَلنَّاسِ إِلاَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ إِلَى جَانِبِهِ جَالِسٌ فَاغْتَنَمْتُ خَلْوَهَ اَلْمَسْجِدِ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اَللَّهِ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی أَوْصِنِی بِوَصِیَّهٍ یَنْفَعُنِی اَللَّهُ بِهَا فَقَالَ نَعَمْ وَ أَکْرِمْ بِکَ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّکَ مِنَّا أَهْلَ اَلْبَیْتِ وَ إِنِّی مُوصِیکَ بِوَصِیَّهٍ فَاحْفَظْهَا فَإِنَّهَا جَامِعَهٌ لِطُرُقِ اَلْخَیْرِ وَ سُبُلِهِ فَإِنَّکَ إِنْ تَحْفَظْهَا کَانَ لَکَ بِهَا کِفْلٌ یَا أَبَا ذَرٍّ اُعْبُدِ اَللَّهَ کَأَنَّکَ تَرَاهُ فَإِنْ کُنْتَ لاَ تَرَاهُ فَإِنَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَرَاکَ وَ اِعْلَمْ أَنَّ أَوَّلَ عِبَادَهِ اَللَّهِ اَلْمَعْرِفَهُ بِهِ إِنَّهُ اَلْأَوَّلُ قَبْلَ کُلِّ شَیْءٍ فَلاَ شَیْءَ قَبْلَهُ وَ اَلْفَرْدُ فَلاَ ثَانِیَ مَعَهُ وَ اَلْبَاقِی لاَ إِلَى غَایَهٍ فٰاطِرُ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ مَا فِیهِمَا وَ مَا بَیْنَهُمَا مِنْ شَیْءٍ وَ هُوَ اَللَّطِیفُ اَلْخَبِیرُ وَ هُوَ عَلىٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ ثُمَّ اَلْإِیمَانُ بِی وَ اَلْإِقْرَارُ بِأَنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْسَلَنِی إِلَى کَافَّهِ اَلنَّاسِ بَشِیراً وَ نَذِیراً وَ دٰاعِیاً إِلَى اَللّٰهِ بِإِذْنِهِ وَ سِرٰاجاً مُنِیراً ثُمَّ أَحِبَّ أَهْلَ بَیْتِیَ اَلَّذِینَ أَذْهَبَ اَللَّهُ عَنْهُمُ اَلرِّجْسَ وَ طَهَّرَهُمْ تَطْهِیراً وَ اِعْلَمْ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اَللَّهَ جَعَلَ أَهْلَ بَیْتِی کَسَفِینَهِ اَلنَّجَاهِ فِی قَوْمِ نُوحٍ مَنْ رَکِبَهَا نَجَا وَ مَنْ رَغِبَ عَنْهَا غَرِقَ وَ مِثْلِ بَابِ حِطَّهٍ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ مَنْ دَخَلَهُ کٰانَ آمِناً یَا أَبَا ذَرٍّ اِحْفَظْ مَا أُوصِیکَ بِهِ تَکُنْ سَعِیداً فِی اَلدُّنْیَا وَ اَلْآخِرَهِ یَا أَبَا ذَرٍّ نِعْمَتَانِ مَغْبُونٌ فِیهِمَا کَثِیرٌ مِنَ اَلنَّاسِ اَلصِّحَّهُ وَ اَلْفَرَاغُ یَا أَبَا ذَرٍّ اِغْتَنِمْ خَمْساً قَبْلَ خَمْسٍ شَبَابَکَ قَبْلَ هَرَمِکَ وَ صِحَّتَکَ قَبْلَ سُقْمِکَ وَ غِنَاکَ قَبْلَ فَقْرِکَ وَ فَرَاغَکَ قَبْلَ شُغْلِکَ وَ حَیَاتَکَ قَبْلَ مَوْتِکَ یَا أَبَا ذَرٍّ إِیَّاکَ وَ اَلتَّسْوِیفَ بِأَمَلِکَ فَإِنَّکَ بِیَوْمِکَ وَ لَسْتَ بِمَا بَعْدَهُ فَإِنْ یَکُنْ غَدٌ لَکَ فَکُنْ فِی اَلْغَدِ کَمَا کُنْتَ فِی اَلْیَوْمِ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ غَدٌ لَکَ لَمْ تَنْدَمْ عَلَى مَا فَرَّطْتَ فِی اَلْیَوْمِ یَا أَبَا ذَرٍّ کَمْ مِنْ مُسْتَقْبِلٍ یَوْماً لاَ یَسْتَکْمِلُهُ وَ مُنْتَظِرٍ غَداً لاَ یَبْلُغُهُ یَا أَبَا ذَرٍّ لَوْ نَظَرْتَ إِلَى اَلْأَجَلِ وَ مَسِیرِهِ لَأَبْغَضْتَ اَلْأَمَلَ وَ غُرُورَهُ یَا أَبَا ذَرٍّ کُنْ فِی اَلدُّنْیَا کَأَنَّکَ غَرِیبٌ أَوْ کَعَابِرِ سَبِیلٍ وَ عُدَّ نَفْسَکَ فِی أَهْلِ اَلْقُبُورِ یَا أَبَا ذَرٍّ إِذَا أَصْبَحْتَ فَلاَ تُحَدِّثْ نَفْسَکَ بِالْمَسَاءِ وَ إِذَا أَمْسَیْتَ فَلاَ تُحَدِّثْ نَفْسَکَ بِالصَّبَاحِ وَ خُذْ مِنْ صِحَّتِکَ قَبْلَ سُقْمِکَ وَ مِنْ حَیَاتِکَ قَبْلَ مَوْتِکَ فَإِنَّکَ لاَ تَدْرِی مَا اِسْمُکَ غَداً یَا أَبَا ذَرٍّ إِیَّاکَ أَنْ تُدْرِکَکَ اَلصَّرْعَهُ عِنْدَ اَلْغِرَّهِ فَلاَ تُمَکَّنَ مِنَ اَلرَّجْعَهِ وَ لاَ یَحْمَدَکَ مَنْ خَلَّفْتَ بِمَا تَرَکْتَ وَ لاَ یَعْذِرَکَ مَنْ تَقْدَمُ عَلَیْهِ بِمَا بِهِ اِشْتَغَلْتَ یَا أَبَا ذَرٍّ مَا رَأَیْتُ کَالنَّارِ نَامَ هَارِبُهَا وَ لاَ کَالْجَنَّهِ نَامَ طَالِبُهَا یَا أَبَا ذَرٍّ کُنْ عَلَى عُمُرِکَ أَشَحَّ مِنْکَ عَلَى دِرْهَمِکَ وَ دِینَارِکَ یَا أَبَا ذَرٍّ هَلْ یَنْتَظِرُ أَحَدُکُمْ إِلاَّ غِنًى مُطْغِیاً أَوْ فَقْراً مُنْسِیاً أَوْ مَرَضاً مُزْمِناً أَوْ هَرَماً مُفْنِیاً أَوْ مَوْتاً مُجْهِزاً أَوِ اَلدَّجَّالَ فَإِنَّهُ شَرُّ غَائِبٍ یُنْتَظَرُ أَوِ اَلسَّاعَهَ وَ اَلسّٰاعَهُ أَدْهىٰ وَ أَمَرُّ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ شَرَّ اَلنَّاسِ عِنْدَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ عَالِمٌ لاَ یُنْتَفَعُ بِعِلْمِهِ وَ مَنْ طَلَبَ عِلْماً لِیَصْرِفَ بِهِ وُجُوهَ اَلنَّاسِ إِلَیْهِ لَمْ یَجِدْ رِیحَ اَلْجَنَّهِ یَا أَبَا ذَرٍّ مَنِ اِبْتَغَى اَلْعِلْمَ لِیَخْدَعَ بِهِ اَلنَّاسَ لَمْ یَجِدْ رِیحَ اَلْجَنَّهِ یَا أَبَا ذَرٍّ إِذَا سُئِلْتَ عَنْ عِلْمٍ لاَ تَعْلَمُهُ فَقُلْ لاَ أَعْلَمُهُ تَنْجُ مِنْ تَبِعَتِهِ وَ لاَ تُفْتِ اَلنَّاسَ بِمَا لاَ عِلْمَ لَکَ بِهِ تَنْجُ مِنْ عَذَابِ یَوْمِ اَلْقِیَامَهِ یَا أَبَا ذَرٍّ تَطْلُعُ قَوْمٌ مِنْ أَهْلِ اَلْجَنَّهِ إِلَى قَوْمٍ مِنَ اَلنَّارِ فَیَقُولُونَ مَا أَدْخَلَکُمُ اَلنَّارَ وَ إِنَّمَا دَخَلْنَا اَلْجَنَّهَ بِفَضْلِ تَأْدِیبِکُمْ وَ تَعْلِیمِکُمْ فَیَقُولُونَ إِنَّا کُنَّا نَأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ لاَ نَفْعَلُهُ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ حُقُوقَ اَللَّهِ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ یَقُومَ بِهَا اَلْعِبَادُ وَ إِنَّ نِعَمَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَکْثَرُ مِنْ أَنْ یُحْصِیَهَا اَلْعِبَادُ وَ لَکِنْ أَمْسُوْا تَائِبِینَ وَ أَصْبِحُوا تَائِبِینَ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّکُمْ فِی مَمَرِّ اَللَّیْلِ وَ اَلنَّهَارِ فِی آجَالٍ مَنْقُوصَهٍ وَ أَعْمَالٍ مَحْفُوظَهٍ وَ اَلْمَوْتُ یَأْتِی بَغْتَهً فَمَنْ یَزْرَعْ خَیْراً یُوشِکْ أَنْ یَحْصُدَ زَرْعَهُ وَ مَنْ یَزْرَعْ شَرّاً یُوشِکْ أَنْ یَحْصُدَ نَدَامَهً وَ لِکُلِّ زَارِعٍ مَا زَرَعَ یَا أَبَا ذَرٍّ لاَ یُسْبَقُ بَطِیءٌ بِحَظِّهِ وَ لاَ یُدْرِکُ حَرِیصٌ مَا لَمْ یُقَدَّرْ لَهُ وَ مَنْ أُعْطِیَ خَطَراً فَاللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَعْطَاهُ وَ مَنْ وُقِیَ شَرّاً فَاللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَقَاهُ یَا أَبَا ذَرٍّ اَلْمُتَّقُونَ سَادَهٌ وَ اَلْفُقَهَاءُ قَادَهٌ وَ مُجَالَسَتُهُمْ زِیَادَهٌ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اَلْمُؤْمِنَ لَیَرَى ذَنْبَهُ کَأَنَّهُ تَحْتَ صَخْرَهٍ یَخَافُ أَنْ تَقَعَ عَلَیْهِ وَ اَلْکَافِرَ یَرَى ذَنْبَهُ کَأَنَّهُ ذُبَابٌ مَرَّ عَلَى أَنْفِهِ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیْراً جَعَلَ اَلذُّنُوبَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ مُمَثَّلَهً وَ اَلْإِثْمَ عَلَیْهِ ثَقِیلاً وَبِیلاً وَ إِذَا أَرَادَ اَللَّهُ بِعَبْدٍ شَرّاً أَنْسَاهُ ذُنُوبَهُ یَا أَبَا ذَرٍّ لاَ تَنْظُرْ إِلَى صِغَرِ اَلْخَطِیئَهِ وَ لَکِنِ اُنْظُرْ إِلَى مَنْ عَصَیْتَ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ نَفْسَ اَلْمُؤْمِنِ أَشَدُّ تَقَلُّباً مِنَ اَلْخَطِیئَهِ مِنَ اَلْعُصْفُورِ حِینَ یُقْذَفُ بِهِ فِی شَرِکِهِ یَا أَبَا ذَرٍّ مَنْ وَافَقَ قَوْلَهُ فِعْلُهُ فَذَلِکَ اَلَّذِی أَصَابَ حَظَّهُ وَ مَنْ خَالَفَ قَوْلَهُ فِعْلُهُ فَإِنَّمَا یُوَبِّخُ نَفْسَهُ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اَلرَّجُلَ لَیُحْرَمُ اَلرِّزْقَ بِالذَّنْبِ یُصِیبُهُ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّکَ إِذَا طَلَبْتَ شَیْئاً مِنَ اَلدُّنْیَا وَ اِبْتَغَیْتَهُ وَ عَسُرَ عَلَیْکَ فَإِنَّ لَکَ عَلَى کُلِّ حَالٍ حَسَنَهً یَا أَبَا ذَرٍّ لاَ تَنْطِقْ فِیمَا لاَ یَعْنِیکَ فَإِنَّکَ لَسْتَ مِنْهُ فِی شَیْءٍ وَ اُخْزُنْ لِسَانَکَ کَمَا تَخْزُنُ رِزْقَکَ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اَللَّهَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ لَیُدْخِلُ قَوْماً اَلْجَنَّهَ فَیُعْطِیهِمْ حَتَّى تَنْتَهِیَ أَمَانِیُّهُمْ وَ فَوْقَهُمْ قَوْمٌ فِی اَلدَّرَجَاتِ اَلْعُلَى فَإِذَا نَظَرُوا إِلَیْهِمْ عَرَفُوهُمْ فَیَقُولُونَ رَبَّنَا إِخْوَانُنَا کُنَّا مَعَهُمْ فِی اَلدُّنْیَا فَبِمَ فَضَّلْتَهُمْ عَلَیْنَا فَیُقَالُ هَیْهَاتَ إِنَّهُمْ کَانُوا یَجُوعُونَ حِینَ تَشْبَعُونَ وَ یَظْمَئُونَ حِینَ تَرْوَوْنَ وَ یَقُومُونَ حِینَ تَنَامُونَ وَ یَشْخَصُونَ حِینَ تَخْفِضُونَ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَى جَعَلَ قُرَّهَ عَیْنِی فِی اَلصَّلاَهِ وَ حَبَّبَهَا إِلَیَّ کَمَا حَبَّبَ إِلَى اَلْجَائِعِ اَلطَّعَامَ وَ إِلَى اَلظَّمْآنِ اَلْمَاءَ وَ إِنَّ اَلْجَائِعَ إِذَا أَکَلَ اَلطَّعَامَ شَبِعَ وَ إِذَا شَرِبَ رَوِیَ وَ أَنَا لاَ أَشْبَعُ مِنَ اَلصَّلاَهِ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَى بَعَثَ عِیسَى اِبْنَ مَرْیَمَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ بِالرُّهْبَانِیَّهِ وَ بُعِثْتُ بِالْحَنِیفِیَّهِ اَلسَّمْحَهِ وَ حَبَّبَ إِلَیَّ اَلنِّسَاءَ وَ اَلطِّیبَ وَ جَعَلَ فِی اَلصَّلاَهِ قُرَّهَ عَیْنِی یَا أَبَا ذَرٍّ أَیُّمَا رَجُلٍ تَطَوَّعَ فِی کُلِّ یَوْمٍ اِثْنَتَیْ عَشْرَهَ رَکْعَهً سِوَى اَلْمَکْتُوبَهِ کَانَ لَهُ حَقّاً وَاجِباً بَیْتٌ فِی اَلْجَنَّهِ یَا أَبَا ذَرٍّ صَلاَهٌ فِی مَسْجِدِی هَذَا تَعْدِلُ أَلْفَ صَلاَهٍ فِی غَیْرِهِ مِنَ اَلْمَسَاجِدِ إِلاَّ اَلْمَسْجِدَ اَلْحَرَامَ وَ صَلاَهٌ فِی اَلْمَسْجِدِ اَلْحَرَامِ تَعْدِلُ مِائَهَ أَلْفِ صَلاَهٍ فِی غَیْرِهِ وَ أَفْضَلُ مِنْ هَذَا کُلِّهِ صَلاَهٌ یُصَلِّیهَا اَلرَّجُلُ فِی بَیْتِهِ حَیْثُ لاَ یَرَاهُ إِلاَّ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَطْلُبُ بِهَا وَجْهَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَا أَبَا ذَرٍّ مَا دُمْتَ فِی اَلصَّلاَهِ فَإِنَّکَ تَقْرَعُ بَابَ اَلْمَلِکِ وَ مَنْ یُکْثِرُ قَرْعَ بَابِ اَلْمَلِکِ فَإِنَّهُ یُفْتَحُ لَهُ یَا أَبَا ذَرٍّ مَا مِنْ مُؤْمِنٍ یَقُومُ لِلصَّلاَهِ إِلاَّ تَنَاثَرَ عَلَیْهِ اَلْبِرُّ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اَلْعَرْشِ وَ وُکِّلَ بِهِ مَلَکٌ یُنَادِی یَا اِبْنَ آدَمَ لَوْ تَعْلَمُ مَا لَکَ فِی صَلاَتِکَ وَ مَنْ تُنَاجِی مَا سَئِمْتَ وَ لاَ اِلْتَفَتَّ یَا أَبَا ذَرٍّ طُوبَى لِأَصْحَابِ اَلْأَلْوِیَهِ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ یَحْمِلُونَهَا فَیَسْبِقُونَ اَلنَّاسَ إِلَى اَلْجَنَّهِ أَلاَ وَ هُمُ اَلسَّابِقُونَ إِلَى اَلْمَسَاجِدِ بِالْأَسْحَارِ وَ غَیْرِهَا یَا أَبَا ذَرٍّ لاَ تَجْعَلْ بَیْتَکَ قَبْراً وَ اِجْعَلْ فِیهِ مِنْ صَلاَتِکَ تُضِیءُ لَکَ قَبْرَکَ. یَا أَبَا ذَرٍّ اَلصَّلاَهُ عِمَادُ اَلدِّینِ وَ اَللِّسَانُ أَکْبَرُ وَ اَلصَّدَقَهُ تَمْحُو اَلْخَطِیئَهَ وَ اَللِّسَانُ أَکْبَرُ یَا أَبَا ذَرٍّ اَلدَّرَجَهُ فِی اَلْجَنَّهِ فَوْقَ اَلدَّرَجَهِ کَمَا بَیْنَ اَلسَّمَاءِ وَ اَلْأَرْضِ وَ إِنَّ اَلْعَبْدَ لَیَرْفَعُ بَصَرَهُ فَیَلْمَعُ لَهُ نُورٌ یَکَادُ یَخْطَفُ بَصَرَهُ فَیَفْزَعُ لِذَلِکَ فَیَقُولُ مَا هَذَا فَیُقَالُ هَذَا نُورُ أَخِیکَ اَلْمُؤْمِنِ فَیَقُولُ أَخِی فُلاَنٌ کُنَّا نَعْمَلُ جَمِیعاً فِی اَلدُّنْیَا وَ قَدْ فُضِّلَ عَلَیَّ هَکَذَا فَیُقَالُ إِنَّهُ کَانَ أَفْضَلَ مِنْکَ عَمَلاً ثُمَّ یُجْعَلُ فِی قَلْبِهِ اَلرِّضَا حَتَّى یَرْضَى یَا أَبَا ذَرٍّ اَلدُّنْیَا سِجْنُ اَلْمُؤْمِنِ وَ جَنَّهُ اَلْکَافِرَ وَ مَا أَصْبَحَ فِیهَا مُؤْمِنٌ إِلاَّ وَ هُوَ حَزِینٌ فَکَیْفَ لاَ یَحْزَنُ وَ قَدْ أَوْعَدَ اَللَّهُ أَنَّهُ وَارِدٌ جَهَنَّمَ وَ لَمْ یَعِدْهُ أَنَّهُ صَادِرٌ عَنْهَا وَ لَیَلْقَیَنَّ أَمْرَاضاً وَ مُصِیبَاتٍ وَ أُمُوراً تَغِیظُهُ وَ لَیُظْلَمَنَّ فَلاَ یُنْتَصَرُ یَبْتَغِی ثَوَاباً مِنَ اَللَّهِ فَمَا یَزَالُ فِیهَا حَزِیناً حَتَّى یُفَارِقَهَا فَإِذَا فَارَقَهَا أَفْضَى إِلَى اَلرَّاحَهِ وَ اَلْکَرَامَهِ یَا أَبَا ذَرٍّ مَا عُبِدَ اَللَّهُ عَلَى مِثْلِ طُولِ اَلْحُزْنِ یَا أَبَا ذَرٍّ مَنْ أُوتِیَ مِنَ اَلْعِلْمِ مَا لاَ یَعْمَلُ بِهِ لَحَقِیقٌ أَنْ یَکُونَ أُوتِیَ عِلْماً لاَ یَنْفَعُهُ اَللَّهُ بِهِ لِأَنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ نَعَتَ اَلْعُلَمَاءَ فَقَالَ إِنَّ اَلَّذِینَ أُوتُوا اَلْعِلْمَ مِنْ قَبْلِهِ إِذٰا یُتْلىٰ عَلَیْهِمْ یَخِرُّونَ لِلْأَذْقٰانِ سُجَّداً `وَ یَقُولُونَ سُبْحٰانَ رَبِّنٰا إِنْ کٰانَ وَعْدُ رَبِّنٰا لَمَفْعُولاً `وَ یَخِرُّونَ لِلْأَذْقٰانِ یَبْکُونَ یَا أَبَا ذَرٍّ مَنِ اِسْتَطَاعَ أَنْ یَبْکِیَ فَلْیَبْکِ وَ مَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَلْیُشْعِرْ قَلْبَهُ اَلْحُزْنَ وَ لْیَتَبَاکَ إِنَّ اَلْقَلْبَ اَلْقَاسِیَ بَعِیدٌ مِنَ اَللَّهِ وَ لَکِنْ لاَ یَشْعُرُونَ یَا أَبَا ذَرٍّ مَا مِنْ خَطِیبٍ یَخْطُبُ إِلاَّ عُرِضَتْ عَلَیْهِ خُطْبَتُهُ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ وَ مَا أَرَادَ بِهَا یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ فَضْلَ اَلصَّلاَهِ اَلنَّافِلَهِ فِی اَلسِّرِّ عَلَى اَلْعَلاَنِیَهِ کَفَضْلِ اَلْفَرِیضَهِ عَلَى اَلنَّافِلَهِ یَا أَبَا ذَرٍّ مَا یَتَقَرَّبُ اَلْعَبْدُ إِلَى اَللَّهِ بِشَیْءٍ أَفْضَلَ مِنَ اَلسُّجُودِ اَلْخَفِیِّ یَا أَبَا ذَرٍّ اُذْکُرِ اَللَّهَ ذِکْراً خَامِلاً قُلْتُ یَا رَسُولَ اَللَّهِ وَ مَا اَلْخَامِلُ قَالَ اَلذِّکْرُ اَلْخَفِیُّ یَا أَبَا ذَرٍّ یَقُولُ اَللَّهُ تَعَالَى لاَ أَجْمَعُ عَلَى عَبْدِی خَوْفَیْنِ وَ لاَ أَجْمَعُ لَهُ أَمْنَیْنِ فَإِذَا أَمِنَنِی فِی اَلدُّنْیَا أَخَفْتُهُ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ وَ إِذَا خَافَنِی فِی اَلدُّنْیَا آمَنْتُهُ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ یَا أَبَا ذَرٍّ لَوْ أَنَّ رَجُلاً کَانَ لَهُ عَمَلُ سَبْعِینَ نَبِیّاً لاَحْتَقَرَهُ وَ خَشِیَ أَنْ لاَ یَنْجُوَ مِنْ شَرِّ یَوْمِ اَلْقِیَامَهِ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اَلرَّجُلَ لَتُعْرَضُ عَلَیْهِ ذُنُوبُهُ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ فَیَقُولُ أَمَّا إِنِّی کُنْتُ مِنْکَ مُشْفِقاً فَیُغْفَرُ لَهُ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اَلرَّجُلَ لَیَعْمَلُ اَلْحَسَنَهَ فَیَتَّکِلُ عَلَیْهَا وَ یَعْمَلُ اَلْمُحَقَّرَاتِ فَیَأْتِی اَللَّهَ وَ هُوَ مِنَ اَلْأَشْقِیَاءِ وَ إِنَّ اَلرَّجُلَ لَیَعْمَلُ اَلسَّیِّئَهَ فَیَفْرَقُ مِنْهَا فَیَأْتِی اَللَّهَ آمِناً یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اَلْعَبْدَ لَیُذْنِبُ فَیَدْخُلُ بِذَنْبِهِ ذَلِکَ اَلْجَنَّهَ قُلْتُ وَ کَیْفَ ذَلِکَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اَللَّهِ قَالَ یَکُونُ ذَلِکَ اَلذَّنْبُ نُصْبَ عَیْنَیْهِ تَائِباً مِنْهُ فَارّاً إِلَى اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَتَّى یَدْخُلَ اَلْجَنَّهَ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اَلْکَیِّسَ مِنَ اَلنَّاسِ مَنْ دَانَ نَفْسَهُ وَ عَمِلَ لِمَا بَعْدَ اَلْمَوْتِ وَ اَلْعَاجِزَ مَنِ اِتَّبَعَ نَفْسَهُ هَوَاهَا وَ تَمَنَّى عَلَى اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ اَلْأَمَانِیَّ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَوَّلُ شَیْءٍ یَرْفَعُ مِنْ هَذِهِ اَلْأُمَّهِ اَلْأَمَانَهُ وَ اَلْخُشُوعُ حَتَّى لاَ تَکَادُ تَرَى خَاشِعاً یَا أَبَا ذَرٍّ وَ اَلَّذِی نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ لَوْ أَنَّ اَلدُّنْیَا کَانَتْ تَعْدِلُ عِنْدَ اَللَّهِ جَنَاحَ بَعُوضَهٍ مَا سَقَى اَلْفَاجِرَ مِنْهَا شَرْبَهً مِنْ مَاءٍ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اَلدُّنْیَا مَلْعُونَهٌ مَلْعُونٌ مَا فِیهَا إِلاَّ مَا اُبْتُغِیَ بِهِ وَجْهُ اَللَّهِ یَا أَبَا ذَرٍّ مَا مِنْ شَیْءٍ أَبْغَضَ إِلَى اَللَّهِ مِنَ اَلدُّنْیَا خَلَقَهَا ثُمَّ أَعْرَضَ عَنْهَا وَ لَمْ یَنْظُرْ إِلَیْهَا وَ لاَ یَنْظُرُ إِلَیْهَا حَتَّى تَقُومَ اَلسَّاعَهُ وَ مَا مِنْ شَیْءٍ أَحَبَّ إِلَى اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ إِیمَانٍ بِهِ وَ تَرْکِ مَا أَمَرَ أَنْ یُتْرَکَ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اَللَّهَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ أَوْحَى إِلَى أَخِی عِیسَى عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَا عِیسَى لاَ تُحِبَّ اَلدُّنْیَا فَإِنِّی لَسْتُ أُحِبُّهَا وَ أَحِبَّ اَلْآخِرَهَ فَإِنَّهَا هِیَ دَارُ اَلْمَعَادِ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ جَبْرَئِیلَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ أَتَانِی بِخَزَائِنِ اَلدُّنْیَا عَلَى بَغْلَهٍ شَهْبَاءَ فَقَالَ لِی یَا مُحَمَّدُ هَذِهِ خَزَائِنُ اَلدُّنْیَا وَ لاَ یَنْقُصُکَ مِنْ حَظِّکَ عِنْدَ رَبِّکَ قَالَ فَقُلْتُ حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ لاَ حَاجَهَ لِی فِیهَا إِذَا جُعْتُ سَأَلْتُ رَبِّی وَ إِذَا شَبِعْتُ شَکَرْتُهُ یَا أَبَا ذَرٍّ إِذَا أَرَادَ اَللَّهُ بِعَبْدٍ خَیْراً فَقَّهَهُ فِی اَلدِّینِ وَ زَهَّدَهُ فِی اَلدُّنْیَا وَ بَصَّرَهُ بِعُیُوبِ نَفْسِهِ یَا أَبَا ذَرٍّ مَا زَهِدَ عَبْدٌ فِی اَلدُّنْیَا إِلاَّ أَثْبَتَ اَللَّهُ اَلْحِکْمَهَ فِی قَلْبِهِ وَ أَنْطَقَ بِهَا لِسَانَهُ وَ بَصَّرَهُ عُیُوبَ اَلدُّنْیَا وَ دَاءَهَا وَ دَوَاءَهَا وَ أَخْرَجَهُ مِنْهَا سَالِماً إِلَى دَارِ اَلسَّلاَمِ یَا أَبَا ذَرٍّ إِذَا رَأَیْتَ أَخَاکَ قَدْ زَهِدَ فِی اَلدُّنْیَا فَاسْتَمِعْ مِنْهُ فَإِنَّهُ یُلْقِی إِلَیْکَ اَلْحِکْمَهَ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اَللَّهِ مَنْ أَزْهَدُ اَلنَّاسِ قَالَ مَنْ لَمْ یَنْسَ اَلْمَقَابِرَ وَ اَلْبِلَى وَ تَرَکَ مَا یَفْنَى لِمَا یَبْقَى وَ مَنْ لَمْ یَعُدَّ غَداً مِنْ أَیَّامِهِ وَ عَدَّ نَفْسَهُ فِی اَلْمَوْتَى یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اَللَّهَ لَمْ یُوحِ إِلَیَّ أَنِ اِجْمَعِ اَلْمَالَ وَ لَکِنْ أَوْحَى إِلَیَّ أَنْ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَ کُنْ مِنَ اَلسّٰاجِدِینَ `وَ اُعْبُدْ رَبَّکَ حَتّٰى یَأْتِیَکَ اَلْیَقِینُ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنِّی أَلْبَسُ اَلْغَلِیظَ وَ أَجْلِسُ عَلَى اَلْأَرْضِ وَ أَلْعَقُ أَصَابِعِی وَ أَرْکَبُ اَلْحِمَارَ بِغَیْرِ سَرْجٍ وَ أُرْدِفُ خَلْفِی فَمَنْ رَغِبَ عَنْ سُنَّتِی فَلَیْسَ مِنِّی یَا أَبَا ذَرٍّ حُبُّ اَلْمَالِ وَ اَلشَّرَفِ أَذْهَبُ لِدِینِ اَلرَّجُلِ مِنْ ذِئْبَیْنِ ضَارِیَیْنِ فِی زَرِیبَهِ اَلْغَنَمِ فَأَغَارَا فِیهَا حَتَّى أَصْبَحَا فَمَا ذَا أَبْقَیَا مِنْهَا قَالَ قُلْتُ یَا رَسُولَ اَللَّهِ اَلْخَائِفُونَ اَلْخَاضِعُونَ اَلْمُتَوَاضِعُونَ اَلذَّاکِرُونَ اَللَّهَ کَثِیراً یَسْبِقُونَ اَلنَّاسَ إِلَى اَلْجَنَّهِ فَقَالَ لاَ وَ لَکِنَّ فُقَرَاءَ اَلْمُؤْمِنِینَ فَإِنَّهُمْ یَأْتُونَ فَیَتَخَطَّوْنَ رِقَابَ اَلنَّاسِ فَیَقُولُ لَهُمْ خَزَنَهُ اَلْجَنَّهِ کَمَا أَنْتُمْ حَتَّى تُحَاسَبُوا فَیَقُولُونَ بِمَ نُحَاسَبُ فَوَ اَللَّهِ مَا مَلَکْنَا فَنَجُورَ أَوْ نَعْدِلَ وَ لاَ أُفِیضَ عَلَیْنَا فَنَقْبِضَ وَ نَبْسُطَ وَ کُنَّا نَعْبُدُ رَبَّنَا حَتّٰى أَتٰانَا اَلْیَقِینُ یَا أَبَا ذَرٍّ اَلدُّنْیَا مَشْغَلَهٌ لِلْقَلْبِ وَ اَلْبَدَنِ وَ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَسْأَلُ أَهْلَ اَلدُّنْیَا عَمَّا نُعِّمُوا فِی حَلاَلِهَا فَکَیْفَ بِمَا تَنَعَّمُوا فِی حَرَامِهَا یَا أَبَا ذَرٍّ إِنِّی قَدْ سَأَلْتُ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یَجْعَلَ رِزْقَ مَنْ أَحَبَّنِی اَلْکَفَافَ وَ یُعْطِیَ مَنْ یُبْغِضُنِی کَثْرَهَ اَلْمَالِ وَ اَلْوَلَدِ یَا أَبَا ذَرٍّ طُوبَى لِلزَّاهِدِینَ فِی اَلدُّنْیَا وَ اَلرَّاغِبِینَ فِی اَلْآخِرَهِ اَلَّذِینَ اِتَّخَذُوا أَرْضَ اَللَّهِ بِسَاطاً وَ تُرَابَهَا فِرَاشاً وَ مَاءَهَا طَیِّباً وَ اِتَّخَذُوا اَلْکِتَابَ شِعَاراً وَ اَلدُّعَاءَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ دِثَاراً وَ قَرَضُوا اَلدُّنْیَا قَرْضاً یَا أَبَا ذَرٍّ حَرْثُ اَلْآخِرَهِ اَلْعَمَلُ اَلصَّالِحُ وَ حَرْثُ اَلدُّنْیَا اَلْمَالُ وَ اَلْبَنُونَ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ رَبِّی تَبَارَکَ وَ تَعَالَى أَخْبَرَنِی فَقَالَ وَ عِزَّتِی وَ جَلاَلِی مَا أَدْرَکَ اَلْعَابِدُونَ دَرْکَ اَلْبُکَاءِ عِنْدِی شَیْئاً وَ إِنِّی لَأَبْنِیَنَّ لَهُمْ فِی اَلرَّفِیقِ اَلْأَعْلَى قَصْراً لاَ یَشْرَکُهُمْ فِیهِ قَالَ قُلْتُ یَا رَسُولَ اَللَّهِ أَیُّ اَلْمُؤْمِنِینَ أَکْیَسُ قَالَ أَکْثَرُهُمْ لِلْمَوْتِ ذِکْراً وَ أَحْسَنُهُمْ لَهُ اِسْتِعْدَاداً یَا أَبَا ذَرٍّ إِذَا دَخَلَ اَلنُّورُ اَلْقَلْبَ اِنْفَسَحَ اَلْقَلْبُ وَ اِسْتَوْسَعَ قُلْتُ فَمَا عَلاَمَهُ ذَلِکَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اَللَّهِ قَالَ اَلْإِنَابَهُ إِلَى دَارِ اَلْخُلُودِ وَ اَلتَّجَافِی عَنْ دَارِ اَلْغُرُورِ وَ اَلاِسْتِعْدَادُ لِلْمَوْتِ قَبْلَ نُزُولِهِ یَا أَبَا ذَرٍّ اِتَّقِ اَللَّهَ وَ لاَ تُرِ اَلنَّاسَ أَنَّکَ تَخْشَى اَللَّهَ فَیُکْرِمُوکَ وَ قَلْبُکَ فَاجِرٌ یَا أَبَا ذَرٍّ لِیَکُنْ لَکَ فِی کُلِّ شَیْءٍ نِیَّهٌ حَتَّى فِی اَلْأَکْلِ وَ اَلنَّوْمِ یَا أَبَا ذَرٍّ لِیَعْظُمْ جَلاَلُ اَللَّهِ فِی صَدْرِکَ فَلاَ تَذْکُرْهُ کَمَا یَذْکُرُهُ اَلْجَاهِلُ عِنْدَ اَلْکَلْبِ اَللَّهُمَّ اِخْزِهِ وَ عِنْدَ اَلْخِنْزِیرِ اَللَّهُمَّ اِخْزِهِ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ لِلَّهِ مَلاَئِکَهً قِیَاماً فِی خِیفَتِهِ لاَ یَرْفَعُونَ رُءُوسَهُمْ حَتَّى یُنْفَخَ فِی اَلصُّورِ اَلنَّفْخَهُ اَلْأَخِیرَهُ فَیَقُولُونَ جَمِیعاً سُبْحَانَکَ وَ بِحَمْدِکَ مَا عَبَدْنَاکَ کَمَا یَنْبَغِی لَکَ أَنْ تُعْبَدَ فَلَوْ کَانَ لِرَجُلٍ عَمَلُ سَبْعِینَ صِدِّیقاً لاَسْتَقَلَّ عَمَلَهُ مِنْ شِدَّهِ مَا یَرَى یَوْمَئِذٍ وَ لَوْ أَنَّ دَلْواً صُبَّ مِنْ غِسْلِینٍ فِی مَطْلَعِ اَلشَّمْسِ لَغَلَتْ مِنْهُ جَمَاجِمُ مَنْ فِی مَغْرِبِهَا وَ لَوْ زَفَرَتْ جَهَنَّمُ زَفْرَهً لَمْ یَبْقَ مَلَکٌ مُقَرَّبٌ وَ لاَ نَبِیٌّ مُرْسَلٌ إِلاَّ خَرَّ جَاثِیاً لِرُکْبَتَیْهِ یَقُولُ یَا رَبِّ نَفْسِی نَفْسِی حَتَّى یَنْسَى إِبْرَاهِیمُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ إِسْحَاقَ یَقُولُ یَا رَبِّ أَنَا خَلِیلُکَ فَلاَ تَنْسَنِی یَا أَبَا ذَرٍّ لَوْ أَنَّ اِمْرَأَهً مِنْ نِسَاءِ أَهْلِ اَلْجَنَّهِ اِطَّلَعَتْ مِنْ سَمَاءِ اَلدُّنْیَا فِی لَیْلَهٍ ظَلْمَاءَ لَأَضَاءَتْ لَهَا اَلْأَرْضُ کَمَا تُضِیءُ لَیْلَهُ اَلْبَدْرِ وَ لَوَجَدَ رِیحَ نَشْرِهَا جَمِیعُ أَهْلِ اَلْأَرْضِ وَ لَوْ أَنَّ ثَوْباً مِنْ ثِیَابِ أَهْلِ اَلْجَنَّهِ نُشِرَ اَلْیَوْمَ فِی اَلدُّنْیَا لَصَعِقَ مَنْ یَنْظُرُ إِلَیْهِ وَ مَا حَمَلَتْهُ أَبْصَارُهُمْ یَا أَبَا ذَرٍّ اِخْفِضْ صَوْتَکَ عِنْدَ اَلْجَنَائِزِ وَ عِنْدَ اَلْقِتَالِ وَ عِنْدَ اَلْقُرْآنِ یَا أَبَا ذَرٍّ إِذَا اِتَّبَعْتَ جَنَازَهً فَلْیَکُنْ عَمَلُکَ فِیهَا اَلتَّفَکُّرَ وَ اَلْخُشُوعَ وَ اِعْلَمْ أَنَّکَ لاَحِقٌ بِهِ یَا أَبَا ذَرٍّ اِعْلَمْ أَنَّ کُلَّ شَیْءٍ إِذَا فَسَدَ فَالْمِلْحُ دَوَاؤُهُ وَ إِذَا فَسَدَ اَلْمِلْحُ فَلَیْسَ لَهُ دَوَاءٌ وَ اِعْلَمْ أَنَّ فِیکُمْ خُلُقَیْنِ اَلضَّحِکَ مِنْ غَیْرِ عَجَبٍ وَ اَلْکَسَلَ مِنْ غَیْرِ سَهَرٍ یَا أَبَا ذَرٍّ رَکْعَتَانِ مُقْتَصَدَتَانِ فِی تَفَکُّرٍ خَیْرٌ مِنْ قِیَامِ لَیْلَهٍ وَ اَلْقَلْبُ ساهی [سَاهٍ] یَا أَبَا ذَرٍّ اَلْحَقُّ ثَقِیلٌ مُرٌّ وَ اَلْبَاطِلُ خَفِیفٌ حُلْوٌ وَ رُبَّ شَهْوَهِ سَاعَهٍ تُورِثُ حُزْناً طَوِیلاً یَا أَبَا ذَرٍّ لاَ یَفْقَهُ اَلرَّجُلُ کُلَّ اَلْفِقْهِ حَتَّى یَرَى أَنَّ اَلنَّاسَ فِی جَنْبِ اَللَّهِ أَمْثَالُ اَلْأَبَاعِرِ ثُمَّ یَرْجِعَ إِلَى نَفْسِهِ فَیَکُونَ هُوَ أَحْقَرَ حَاقِرٍ لَهَا یَا أَبَا ذَرٍّ لاَ یُصِیبُ اَلرَّجُلُ حَقِیقَهَ اَلْإِیمَانِ حَتَّى یَرَى اَلنَّاسَ کُلَّهُمْ حَمْقَى فِی دِینِهِمْ عُقَلاَءَ فِی دُنْیَاهُمْ یَا أَبَا ذَرٍّ حَاسِبْ نَفْسَکَ قَبْلَ أَنْ تُحَاسَبَ فَإِنَّهُ أَهْوَنُ لِحِسَابِکَ غَداً وَ زِنْ نَفْسَکَ قَبْلَ أَنْ تُوزَنَ وَ تَجَهَّزْ لِلْعَرْضِ اَلْأَکْبَرِ یَوْمَ تُعْرَضُ لاَ یَخْفَى عَلَى اَللَّهِ مِنْکَ خَافِیَهٌ یَا أَبَا ذَرٍّ اِسْتَحْیِ مِنَ اَللَّهِ فَإِنِّی وَ اَلَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَأَظَلُّ حِینَ أَذْهَبُ إِلَى اَلْغَائِطِ مُتَقَنِّعاً بِثَوْبِی اِسْتِحْیَاءً مِنَ اَلْمَلاَئِکَهِ اَلَّذِینَ مَعِی یَا أَبَا ذَرٍّ أَ تُحِبُّ أَنْ تَدْخُلَ اَلْجَنَّهَ قُلْتُ نَعَمْ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی قَالَ أَقْصِرْ مِنَ اَلْأَمَلِ وَ اِجْعَلِ اَلْمَوْتَ نُصْبَ عَیْنَیْکَ وَ اِسْتَحْیِ مِنَ اَللَّهِ حَقَّ اَلْحَیَاءِ قَالَ قُلْتُ یَا رَسُولَ اَللَّهِ کُلُّنَا نَسْتَحْیِی مِنَ اَللَّهِ قَالَ لَیْسَ کَذَلِکَ اَلْحَیَاءُ وَ لَکِنَّ اَلْحَیَاءَ أَنْ لاَ تَنْسَى اَلْمَقَابِرَ وَ اَلْبِلَى وَ اَلْجَوْفَ وَ مَا وَعَى وَ اَلرَّأْسَ وَ مَا حَوَى فَمَنْ أَرَادَ کَرَامَهَ اَلْآخِرَهِ فَلْیَدَعْ زِینَهَ اَلدُّنْیَا فَإِذَا کُنْتَ کَذَلِکَ أَصَبْتَ وَلاَیَهَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَا أَبَا ذَرٍّ یَکْفِی مِنَ اَلدُّعَاءِ مَعَ اَلْبِرِّ مَا یَکْفِی اَلطَّعَامَ مِنَ اَلْمِلْحِ یَا أَبَا ذَرٍّ مَثَلُ اَلَّذِی یَدْعُو بِغَیْرِ عَمَلٍ کَمَثَلِ اَلَّذِی یَرْمِی بِغَیْرِ وَتَرٍ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَى یُصْلِحُ بِصَلاَحِ اَلْعَبْدِ وُلْدَهُ وَ وُلْدَ وُلْدِهِ وَ یَحْفَظُهُ اَللَّهُ فِی دُوَیْرَتِهِ وَ اَلدُّورُ حَوْلَهُ مَا دَامَ فِیهِمْ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ رَبَّکَ عَزَّ وَ جَلَّ یُبَاهِی اَلْمَلاَئِکَهَ بِثَلاَثَهِ نَفَرٍ رَجُلٍ یُصْبِحُ فِی أَرْضٍ قَفْرٍ فَیُؤَذِّنُ ثُمَّ یُقِیمُ ثُمَّ یُصَلِّی فَیَقُولُ رَبُّکَ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْمَلاَئِکَهِ اُنْظُرُوا إِلَى عَبْدِی یُصَلِّی وَ لاَ یَرَاهُ أَحَدٌ غَیْرِی فَیَنْزِلُ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ یُصَلُّونَ وَرَاءَهُ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لَهُ إِلَى اَلْغَدِ مِنْ ذَلِکَ اَلْیَوْمِ وَ رَجُلٍ قَامَ مِنَ اَللَّیْلِ فَصَلَّى وَحْدَهُ فَسَجَدَ وَ نَامَ وَ هُوَ سَاجِدٌ فَیَقُولُ اَللَّهُ اُنْظُرُوا إِلَى عَبْدِی رُوحُهُ عِنْدِی وَ جَسَدُهُ سَاجِدٌ وَ رَجُلٍ فِی زَحْفٍ فَیَفِرُّ أَصْحَابُهُ وَ یَثْبُتُ هُوَ یُقَاتِلُ حَتَّى یُقْتَلَ یَا أَبَا ذَرٍّ مَا مِنْ رَجُلٍ یَجْعَلُ جَبْهَتَهُ فِی بُقْعَهٍ مِنْ بِقَاعِ اَلْأَرْضِ إِلاَّ شَهِدَتْ لَهُ بِهَا وَ مَا مِنْ مَنْزِلٍ یَنْزِلُهُ قَوْمٌ إِلاَّ أَصْبَحَ ذَلِکَ اَلْمَنْزِلُ یُصَلِّی عَلَیْهِمْ أَوْ یَلْعَنُهُمْ یَا أَبَا ذَرٍّ مَا مِنْ صَبَاحٍ وَ لاَ رَوَاحٍ إِلاَّ وَ بِقَاعُ اَلْأَرْضِ تُنَادِی بَعْضُهَا بَعْضاً یَا جَارَهِ هَلْ مَرَّ بِکِ اَلْیَوْمَ ذَاکِرٌ لِلَّهِ تَعَالَى أَوْ عَبْدٌ وَضَعَ جَبْهَتَهُ عَلَیْکِ سَاجِداً لِلَّهِ تَعَالَى فَمِنْ قَائِلَهٍ لاَ وَ مِنْ قَائِلَهٍ نَعَمْ فَإِذَا قَالَتْ نَعَمْ اِهْتَزَّتْ وَ اِبْتَهَجَتْ وَ تَرَى أَنَّ لَهَا فَضْلاً عَلَى جَارَتِهَا یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اَللَّهَ لَمَّا خَلَقَ اَلْأَرْضَ وَ خَلَقَ مَا فِیهَا مِنَ اَلشَّجَرِ لَمْ یَکُنْ فِی اَلْأَرْضِ شَجَرَهٌ یَأْتِیهَا بَنُو آدَمَ إِلاَّ أَصَابُوا مِنْهَا مَنْفَعَهً فَلَمْ تَزَلِ اَلْأَرْضُ وَ اَلشَّجَرُ کَذَلِکَ حَتَّى تَکَلَّمَ فَجَرَهُ بَنِی آدَمَ بِالْکَلِمَهِ اَلْعَظِیمَهِ قَوْلِهِمْ اِتَّخَذَ اَللّٰهُ وَلَداً سُبْحٰانَهُ فَلَمَّا قَالُوا اِقْشَعَرَّتِ اَلْأَرْضُ وَ ذَهَبَتْ مَنْفَعَهُ اَلْأَشْجَارِ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اَلْأَرْضَ لَتَبْکِی عَلَى اَلْمُؤْمِنِ إِذَا مَاتَ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً یَا أَبَا ذَرٍّ إِذَا کَانَ اَلْعَبْدُ فِی أَرْضٍ قِیٍّ یَعْنِی قَفْرٍ فَتَوَضَّأَ أَوْ تَیَمَّمَ ثُمَّ أَذَّنَ وَ أَقَامَ وَ صَلَّى أَمَرَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ اَلْمَلاَئِکَهَ فَصَفُّوا خَلْفَهُ صَفّاً لاَ یُرَى طَرَفَاهُ یَرْکَعُونَ بِرُکُوعِهِ وَ یَسْجُدُونَ بِسُجُودِهِ وَ یُؤَمِّنُونَ عَلَى دُعَائِهِ یَا أَبَا ذَرٍّ مَنْ أَقَامَ وَ لَمْ یُؤَذِّنْ لَمْ یُصَلِّ مَعَهُ إِلاَّ مَلَکَاهُ اَللَّذَانِ مَعَهُ یَا أَبَا ذَرٍّ مَا عَمِلَ مَنْ لَمْ یَحْفَظْ لِسَانَهُ یَا أَبَا ذَرٍّ مَا مِنْ شَابٍّ یَدَعُ لَذَّهَ اَلدُّنْیَا وَ لَهْوَهَا وَ أَهْرَمَ شَبَابَهُ فِی طَاعَهِ اَللَّهِ إِلاَّ أَعْطَاهُ اَللَّهُ أَجْرَ اِثْنَیْنِ وَ سَبْعِینَ صِدِّیقاً یَا أَبَا ذَرٍّ اَلذَّاکِرُ فِی اَلْغَافِلِینَ کَالْمُقَاتِلِ فِی اَلْفَارِّینَ یَا أَبَا ذَرٍّ اَلْجَلِیسُ اَلصَّالِحُ خَیْرٌ مِنَ اَلْوَحْدَهِ وَ اَلْوَحْدَهُ خَیْرٌ مِنْ جَلِیسِ اَلسَّوْءِ وَ إِمْلاَءُ اَلْخَیْرِ خَیْرٌ مِنَ اَلسُّکُوتِ وَ اَلسُّکُوتُ خَیْرٌ مِنْ إِمْلاَءِ اَلشَّرِّ یَا أَبَا ذَرٍّ لاَ تُصَاحِبْ إِلاَّ مُؤْمِناً وَ لاَ یَأْکُلْ طَعَامَکَ إِلاَّ تَقِیٌّ وَ لاَ تَأْکُلْ طَعَامَ اَلْفَاسِقِینَ یَا أَبَا ذَرٍّ أَطْعِمْ طَعَامَکَ مَنْ تُحِبُّهُ فِی اَللَّهِ وَ کُلْ طَعَامَ مَنْ یُحِبُّکَ فِی اَللَّهِ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اَللَّهَ عِنْدَ لِسَانِ کُلِّ قَائِلٍ فَلْیَتَّقِ اَللَّهَ اِمْرُؤٌ وَ لْیَعْلَمْ مَا یَقُولُ یَا أَبَا ذَرٍّ اُتْرُکْ فُضُولَ اَلْکَلاَمِ وَ حَسْبُکَ مِنَ اَلْکَلاَمِ مَا تَبْلُغُ بِهِ حَاجَتَکَ یَا أَبَا ذَرٍّ کَفَى بِالْمَرْءِ کَذِباً أَنْ یَتَحَدَّثَ بِکُلِّ مَا یَسْمَعُ یَا أَبَا ذَرٍّ مَا مِنْ شَیْءٍ أَحَقَّ بِطُولِ اَلسِّجْنِ مِنَ اَللِّسَانِ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ مِنْ إِجْلاَلِ اَللَّهِ إِکْرَامَ ذِی اَلشَّیْبَهِ اَلْمُسْلِمِ وَ إِکْرَامَ حَمَلَهِ اَلْقُرْآنِ اَلْعَامِلِینَ بِهِ وَ إِکْرَامَ اَلسُّلْطَانِ اَلْمُقْسِطِ یَا أَبَا ذَرٍّ لاَ تَکُنْ عَیَّاباً وَ لاَ مَدَّاحاً وَ لاَ طَعَّاناً وَ لاَ مُحَارِباً یَا أَبَا ذَرٍّ لاَ یَزَالُ اَلْعَبْدُ یَزْدَادُ مِنَ اَللَّهِ بُعْداً مَا سِیءَ خُلُقُهُ یَا أَبَا ذَرٍّ اَلْکَلِمَهُ اَلطَّیِّبَهُ صَدَقَهٌ وَ کُلُّ خُطْوَهٍ یَخْطُوهَا إِلَى اَلصَّلاَهِ صَدَقَهٌ یَا أَبَا ذَرٍّ مَنْ أَجَابَ دَاعِیَ اَللَّهِ تَعَالَى وَ أَحْسَنَ عِمَارَهَ مَسَاجِدِ اَللَّهِ کَانَ ثَوَابُهُ مِنَ اَللَّهِ اَلْجَنَّهَ فَقُلْتُ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اَللَّهِ کَیْفَ نَعْمُرُ مَسَاجِدَ اَللَّهِ قَالَ لاَ تُرْفَعُ فِیهَا اَلْأَصْوَاتُ وَ لاَ یُخَاضُ فِیهَا بِالْبَاطِلِ وَ لاَ یُشْتَرَى فِیهَا وَ لاَ یُبَاعُ وَ اُتْرُکِ اَللَّغْوَ مَا دُمْتَ فِیهَا فَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَلاَ تَلُومَنَّ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ إِلاَّ نَفْسَکَ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اَللَّهَ یُعْطِیکَ مَا دُمْتَ جَالِساً فِی اَلْمَسْجِدِ بِکُلِّ نَفَسٍ تَنَفَّسُ فِیهِ دَرَجَهً فِی اَلْجَنَّهِ وَ تُصَلِّی عَلَیْکَ اَلْمَلاَئِکَهُ وَ یُکْتَبُ لَکَ بِکُلِّ نَفَسٍ تَنَفَّسُ فِیهِ عَشْرُ حَسَنَاتٍ وَ تُمْحَى عَنْکَ عَشْرُ سَیِّئَاتٍ یَا أَبَا ذَرٍّ أَ تَعْلَمُ فِی أَیِّ شَیْءٍ أُنْزِلَتْ هَذِهِ اَلْآیَهُ اِصْبِرُوا وَ صٰابِرُوا وَ رٰابِطُوا وَ اِتَّقُوا اَللّٰهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ قُلْتُ لاَ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی قَالَ فِی اِنْتِظَارِ اَلصَّلاَهِ خَلْفَ اَلصَّلاَهِ یَا أَبَا ذَرٍّ إِسْبَاغُ اَلْوُضُوءِ فِی اَلْمَکَارِهِ مِنَ اَلْکَفَّارَاتِ وَ کَثْرَهُ اَلاِخْتِلاَفِ إِلَى اَلْمَسَاجِدِ فَذَلِکُمُ اَلرِّبَاطُ یَا أَبَا ذَرٍّ یَقُولُ اَللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى إِنَّ أَحَبَّ اَلْعِبَادِ إِلَیَّ اَلْمُتَحَابُّونَ بِحَلاَلٍ اَلْمُتَعَلِّقَهُ قُلُوبُهُمْ بِالْمَسَاجِدِ وَ اَلْمُسْتَغْفِرُونَ بِالْأَسْحَارِ أُولَئِکَ إِذَا أَرَدْتُ بِأَهْلِ اَلْأَرْضِ عُقُوبَهً ذَکَرْتُهُمْ فَصَرَفْتُ اَلْعُقُوبَهَ عَنْهُمْ یَا أَبَا ذَرٍّ کُلُّ جُلُوسٍ فِی اَلْمَسْجِدِ لَغْوٌ إِلاَّ ثَلاَثَهً قِرَاءَهُ مُصَلٍّ أَوْ ذِکْرُ اَللَّهِ أَوْ سَائِلٌ عَنْ عِلْمٍ یَا أَبَا ذَرٍّ کُنْ بِالْعَمَلِ بِالتَّقْوَى أَشَدَّ مِنْکَ اِهْتِمَاماً بِالْعَمَلِ لِغَیْرِهِ فَإِنَّهُ لاَ یَقِلُّ عَمَلٌ بِالتَّقْوَى وَ کَیْفَ یَقِلُّ مَا یَتَقَبَّلُ لِقَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّمٰا یَتَقَبَّلُ اَللّٰهُ مِنَ اَلْمُتَّقِینَ . یَا أَبَا ذَرٍّ لاَ یَکُونُ اَلرَّجُلُ مِنَ اَلْمُتَّقِینَ حَتَّى یُحَاسِبَ نَفْسَهُ أَشَدَّ مِنْ مُحَاسَبَهِ اَلشَّرِیکِ شَرِیکَهُ فَیَعْلَمَ مِنْ أَیْنَ مَطْعَمُهُ وَ مِنْ أَیْنَ مَشْرَبُهُ وَ مِنْ أَیْنَ مَلْبَسُهُ أَ مِنْ حِلٍّ أَمْ مِنْ حَرَامٍ یَا أَبَا ذَرٍّ مَنْ لَمْ یُبَالِ مِنْ أَیْنَ اِکْتَسَبَ اَلْمَالَ لَمْ یُبَالِ اَللَّهُ مِنْ أَیْنَ أَدْخَلَهُ اَلنَّارَ یَا أَبَا ذَرٍّ مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَکُونَ أَکْرَمَ اَلنَّاسِ فَلْیَتَّقِ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَا أَبَا ذَرٍّ أَحَبُّکُمْ إِلَى اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَکْثَرُکُمْ ذِکْراً لَهُ وَ أَکْرَمُکُمْ عِنْدَ اَللّٰهِ أَتْقٰاکُمْ وَ أَنْجَاکُمْ مِنْ عَذَابِ اَللَّهِ أَشَدُّکُمْ خَوْفاً لَهُ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اَلْمُتَّقِینَ اَلَّذِینَ یَتَّقُونَ اَللَّهَ مِنَ اَلشَّیْءِ اَلَّذِی لاَ یُتَّقَى مِنْهُ خَوْفاً مِنَ اَلدُّخُولِ فِی اَلشُّبْهَهِ یَا أَبَا ذَرٍّ مَنْ أَطَاعَ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَدْ ذَکَرَ اَللَّهَ وَ إِنْ قَلَّتْ صَلاَتُهُ وَ صِیَامُهُ وَ تِلاَوَتُهُ اَلْقُرْآنَ یَا أَبَا ذَرٍّ أَصْلُ اَلدِّینِ اَلْوَرَعُ وَ رَأْسُهُ اَلطَّاعَهُ یَا أَبَا ذَرٍّ کُنْ وَرِعاً تَکُنْ أَعْبَدَ اَلنَّاسِ وَ خَیْرُ دِینِکُمُ اَلْوَرَعُ یَا أَبَا ذَرٍّ فَضْلُ اَلْعِلْمِ خَیْرٌ مِنْ فَضْلِ اَلْعِبَادَهِ وَ اِعْلَمْ أَنَّکُمْ لَوْ صَلَّیْتُمْ حَتَّى تَکُونُوا کَالْحَنَایَا وَ صُمْتُمْ حَتَّى تَکُونُوا کَالْأَوْتَارِ مَا نَفَعَکُمْ ذَلِکَ إِلاَّ بِوَرَعٍ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ أَهْلَ اَلْوَرَعِ وَ اَلزُّهْدِ فِی اَلدُّنْیَا هُمْ أَوْلِیَاءُ اَللَّهِ حَقّاً یَا أَبَا ذَرٍّ مَنْ لَمْ یَأْتِ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ بِثَلاَثٍ فَقَدْ خَسِرَ قُلْتُ وَ مَا اَلثَّلاَثُ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اَللَّهِ قَالَ وَرَعٌ یَحْجُزُهُ عَمَّا حَرَّمَ اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ حِلْمٌ یَرُدُّ بِهِ جَهْلَ اَلسَّفِیهِ وَ خُلُقٌ یُدَارِی بِهِ اَلنَّاسَ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنْ سَرَّکَ أَنْ تَکُونَ أَقْوَى اَلنَّاسِ فَتَوَکَّلْ عَلَى اَللَّهِ وَ إِنْ سَرَّکَ أَنْ تَکُونَ أَکْرَمَ اَلنَّاسِ فَاتَّقِ اَللَّهَ وَ إِنْ سَرَّکَ أَنْ تَکُونَ أَغْنَى اَلنَّاسِ فَکُنْ بِمَا فِی یَدِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَوْثَقَ مِنْکَ بِمَا فِی یَدِکَ یَا أَبَا ذَرٍّ لَوْ أَنَّ اَلنَّاسَ کُلَّهُمْ أَخَذُوا بِهَذِهِ اَلْآیَهِ لَکَفَتْهُمْ وَ مَنْ یَتَّقِ اَللّٰهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً `وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لاٰ یَحْتَسِبُ وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اَللّٰهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اَللّٰهَ بٰالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اَللّٰهُ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْراً یَا أَبَا ذَرٍّ یَقُولُ اَللَّهُ تَعَالَى لاَ یُؤْثِرُ عَبْدِی هَوَایَ عَلَى هَوَاهُ إِلاَّ جَعَلْتُ غِنَاهُ فِی نَفْسِهِ وَ هُمُومَهُ فِی آخِرَتِهِ وَ ضَمَّنْتُ اَلسَّمَاوَاتِ وَ اَلْأَرْضَ رِزْقَهُ وَ کَفَفْتُ عَلَیْهِ ضَیْعَتَهُ وَ کُنْتُ لَهُ مِنْ وَرَاءِ تِجَارَهِ کُلِّ تَاجِرٍ یَا أَبَا ذَرٍّ لَوْ أَنَّ اِبْنَ آدَمَ فَرَّ مِنْ رِزْقِهِ کَمَا یَفِرُّ مِنَ اَلْمَوْتِ لَأَدْرَکَهُ رِزْقُهُ کَمَا یُدْرِکُهُ اَلْمَوْتُ یَا أَبَا ذَرٍّ أَ لاَ أُعَلِّمُکَ کَلِمَاتٍ یَنْفَعُکَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِنَّ قُلْتُ بَلَى یَا رَسُولَ اَللَّهِ قَالَ اِحْفَظِ اَللَّهَ تَجِدْهُ أَمَامَکَ تَعَرَّفْ إِلَى اَللَّهِ تَعَالَى فِی اَلرَّخَاءِ یَعْرِفْکَ فِی اَلشِّدَّهِ وَ إِذَا سَأَلْتَ فَاسْأَلِ اَللَّهَ وَ إِذَا اِسْتَغْنَیْتَ فَاسْتَغْنِ بِاللَّهِ فَقَدْ جَرَى اَلْقَلَمُ بِمَا هُوَ کَائِنٌ إِلَى یَوْمِ اَلْقِیَامَهِ وَ لَوْ أَنَّ اَلْخَلْقَ کُلَّهُمْ جَهَدُوا أَنْ یَنْفَعُوکَ بِشَیْءٍ لَمْ یَکْتُبْهُ اَللَّهُ لَکَ مَا قَدَرُوا عَلَیْهِ فَإِنِ اِسْتَطَعْتَ أَنْ تَعْمَلَ لِلَّهِ تَعَالَى بِالرِّضَا وَ اَلْیَقِینِ فَافْعَلْ فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِعْ فَاصْبِرْ فَإِنَّ فِی اَلصَّبْرِ عَلَى مَا تَکْرَهُ خَیْراً کَثِیراً وَ إِنَّ اَلنَّصْرَ مَعَ اَلصَّبْرِ وَ اَلْفَرَجَ مَعَ اَلْکَرْبِ وَ إِنَّ مَعَ اَلْعُسْرِ یُسْراً یَا أَبَا ذَرٍّ اِسْتَغْنِ بِغِنَى اَللَّهِ یُغْنِکَ اَللَّهُ قُلْتُ وَ مَا هُوَ یَا رَسُولَ اَللَّهِ قَالَ غَدَاءُ یَوْمٍ وَ عَشَاءُ لَیْلَهٍ فَمَنْ قَنِعَ بِمَا رَزَقَهُ اَللَّهُ یَا أَبَا ذَرٍّ فَهُوَ مِنْ أَغْنَى اَلنَّاسِ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اَللَّهَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ یَقُولُ إِنِّی لَسْتُ کَلاَمَ اَلْحَکِیمِ أَتَقَبَّلُ وَ لَکِنَّ هَمَّهُ وَ هَوَاهُ فَإِنْ کَانَ هَمُّهُ وَ هَوَاهُ فِیمَا أُحِبُّ وَ أَرْضَى جَعَلْتُ صَمْتَهُ حَمْداً لِی وَ وَقَاراً وَ إِنْ لَمْ یَتَکَلَّمْ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى لاَ یَنْظُرُ إِلَى صُوَرِکُمْ وَ لاَ إِلَى أَمْوَالِکُمْ وَ لَکِنْ یَنْظُرُ إِلَى قُلُوبِکُمْ وَ أَعْمَالِکُمْ یَا أَبَا ذَرٍّ اَلتَّقْوَى هَاهُنَا اَلتَّقْوَى هَاهُنَا وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَى صَدْرِهِ یَا أَبَا ذَرٍّ أَرْبَعٌ لاَ یُصِیبُهُنَّ إِلاَّ مُؤْمِنٌ اَلصَّمْتُ وَ هُوَ أَوَّلُ اَلْعِبَادَهِ وَ اَلتَّوَاضُعُ لِلَّهِ سُبْحَانَهُ وَ ذِکْرُ اَللَّهِ تَعَالَى عَلَى کُلِّ حَالٍ وَ قِلَّهُ اَلشَّیْءِ یَعْنِی قِلَّهَ اَلْمَالِ یَا أَبَا ذَرٍّ هُمَّ بِالْحَسَنَهِ وَ إِنْ لَمْ تَعْمَلْهَا لِکَیْلاَ تُکْتَبَ مِنَ اَلْغَافِلِینَ یَا أَبَا ذَرٍّ مَنْ مَلَکَ مَا بَیْنَ فَخِذَیْهِ وَ مَا بَیْنَ لَحْیَیْهِ دَخَلَ اَلْجَنَّهَ قُلْتُ یَا رَسُولَ اَللَّهِ فَإِنَّا لَنُؤَاخَذُ بِمَا نَنْطِقُ مِنْ أَلْسِنَتِنَا قَالَ یَا أَبَا ذَرٍّ وَ هَلْ یَکُبُّ اَلنَّاسَ عَلَى مَنَاخِرِهِمْ فِی اَلنَّارِ إِلاَّ حَصَائِدُ أَلْسِنَتِهِمْ إِنَّکَ لاَ تَزَالُ سَالِماً مَا سَکَتَّ فَإِذَا تَکَلَّمْتَ یُکْتَبُ لَکَ أَوْ عَلَیْکَ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اَلرَّجُلَ لَیَتَکَلَّمُ بِالْکَلِمَهِ مِنْ رِضْوَانِ اَللَّهِ تَعَالَى فَیُکْتَبُ لَهُ بِهَا رِضْوَانُهُ إِلَى یَوْمِ اَلْقِیَامَهِ وَ إِنَّ اَلرَّجُلَ لَیَتَکَلَّمُ بِالْکَلِمَهِ فِی اَلْمَجْلِسِ لِیُضْحِکَهُمْ بِهَا فَیَهْوَى فِی جَهَنَّمَ مَا بَیْنَ اَلسَّمَاءِ وَ اَلْأَرْضِ یَا أَبَا ذَرٍّ وَیْلٌ لِلَّذِی یَتَحَدَّثُ فَیَکْذِبُ لِیُضْحِکَ بِهِ اَلْقَوْمَ وَیْلٌ لَهُ وَیْلٌ لَهُ وَیْلٌ لَهُ یَا أَبَا ذَرٍّ مَنْ صَمَتَ نَجَا فَعَلَیْکَ بِالصِّدْقِ وَ لاَ تَخْرُجَنَّ مِنْ فَمِکَ کَذِبَهٌ أَبَداً فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اَللَّهِ فَمَا تَوْبَهُ اَلرَّجُلِ اَلَّذِی یَکْذِبُ مُتَعَمِّداً قَالَ اَلاِسْتِغْفَارُ وَ صَلَوَاتُ اَلْخَمْسِ یَغْسِلُ ذَلِکَ یَا أَبَا ذَرٍّ إِیَّاکَ وَ اَلْغِیبَهَ فَإِنَّ اَلْغِیبَهَ أَشَدُّ مِنَ اَلزِّنَاءِ قُلْتُ یَا رَسُولَ اَللَّهِ وَ لِمَ ذَاکَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی قَالَ لِأَنَّ اَلرَّجُلَ یَزْنِی وَ یَتُوبُ إِلَى اَللَّهِ فَیَتُوبُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ وَ اَلْغِیبَهُ لاَ تُغْفَرُ حَتَّى یَغْفِرَهَا صَاحِبُهَا یَا أَبَا ذَرٍّ سِبَابُ اَلْمُسْلِمِ فُسُوقٌ وَ قِتَالُهُ کُفْرٌ وَ أَکْلُ لَحْمِهِ مِنْ مَعَاصِی اَللَّهِ وَ حُرْمَهُ مَالِهِ کَحُرْمَهِ دَمِهِ قُلْتُ یَا رَسُولَ اَللَّهِ وَ مَا اَلْغِیبَهُ قَالَ ذِکْرُکَ أَخَاکَ بِمَا یَکْرَهُ قُلْتُ یَا رَسُولَ اَللَّهِ فَمَنْ کَانَ فِیهِ ذَلِکَ اَلَّذِی ذَکَرْتُهُ قَالَ اِعْلَمْ أَنَّکَ إِذَا ذَکَرْتَهُ بِمَا هُوَ فِیهِ فَقَدِ اِغْتَبْتَهُ وَ إِنْ ذَکَرْتَهُ بِمَا لَیْسَ فِیهِ فَقَدْ بَهَتَّهُ یَا أَبَا ذَرٍّ مَنْ ذَبَّ عَنْ أَخِیهِ اَلْمُسْلِمِ اَلْمُؤْمِنِ اَلْغِیبَهَ کَانَ حَقّاً عَلَى اَللَّهِ جَلَّ ثَنَاؤُهُ أَنْ یُعْتِقَهُ مِنَ اَلنَّارِ یَا أَبَا ذَرٍّ مَنِ اُغْتِیبَ عِنْدَهُ أَخُوهُ اَلْمُسْلِمُ وَ هُوَ یَسْتَطِیعُ نَصْرَهُ فَنَصَرَهُ نَصَرَهُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی اَلدُّنْیَا وَ اَلْآخِرَهِ وَ إِنْ خَذَلَهُ وَ هُوَ یَسْتَطِیعُ نَصْرَهُ خَذَلَهُ اَللَّهُ فِی اَلدُّنْیَا وَ اَلْآخِرَهِ یَا أَبَا ذَرٍّ لاَ یَدْخُلُ اَلْجَنَّهَ قَتَّاتٌ قُلْتُ یَا رَسُولَ اَللَّهِ وَ مَا اَلْقَتَّاتُ قَالَ اَلنَّمَّامُ یَا أَبَا ذَرٍّ صَاحِبُ اَلنَّمِیمَهِ لاَ یَسْتَرِیحُ مِنْ عَذَابِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی اَلْآخِرَهِ یَا أَبَا ذَرٍّ مَنْ کَانَ ذَا وَجْهَیْنِ وَ لِسَانَیْنِ فِی اَلدُّنْیَا فَهُوَ ذُو لِسَانَیْنِ فِی اَلنَّارِ یَا أَبَا ذَرٍّ اَلْمَجَالِسُ بِالْأَمَانَهِ وَ إِفْشَاؤُکَ سِرَّ أَخِیکَ خِیَانَهٌ فَاجْتَنِبْ ذَلِکَ وَ اِجْتَنِبْ مَجْلِسَ اَلْعَشِیرَهِ یَا أَبَا ذَرٍّ تُعْرَضُ أَعْمَالُ أَهْلِ اَلدُّنْیَا عَلَى اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ اَلْجُمُعَهِ إِلَى اَلْجُمُعَهِ وَ فِی کُلِّ یَوْمِ اَلْإِثْنَیْنِ وَ اَلْخَمِیسِ فَیَغْفِرُ لِکُلِّ عَبْدٍ مُؤْمِنٍ إِلاَّ عَبْداً کَانَتْ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ أَخِیهِ شَحْنَاءُ فَیَقُولُ اُتْرُکُوا أَعْمَالَ هَذَیْنِ حَتَّى یَصْطَلِحَا یَا أَبَا ذَرٍّ إِیَّاکَ وَ هِجْرَانَ أَخِیکَ فَإِنَّ اَلْعَمَلَ لاَ یُتَقَبَّلُ مَعَ اَلْهِجْرَانِ فَإِنْ کُنْتَ لاَ بُدَّ فَاعِلاً فَلاَ هِجْرَهَ أَکْثَرُ مِنْ ثَلاَثَهِ أَیَّامٍ کَمَلاً فَمَنْ مَاتَ فِیهَا مُهَاجِراً لِأَخِیهِ کَانَتِ اَلنَّارُ أَوْلَى بِهِ یَا أَبَا ذَرٍّ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَمْثُلَ لَهُ اَلرِّجَالُ قِیَاماً فَلْیَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ اَلنَّارِ یَا أَبَا ذَرٍّ مَنْ مَاتَ وَ فِی قَلْبِهِ مِثْقَالُ ذَرَّهٍ مِنْ کِبْرٍ لَمْ یَجِدْ رَائِحَهَ اَلْجَنَّهِ إِلاَّ أَنْ یَتُوبَ قَبْلَ ذَلِکَ فَقَالَ رَجُلٌ یَا رَسُولَ اَللَّهِ لَیُعْجِبُنِی اَلْجَمَالُ حَتَّى وَدِدْتُ أَنَّ عِلاَقَهَ سَوْطِی وَ قِبَالَ نَعْلِی حَسَنٌ فَهَلْ یُرْهَبُ ذَلِکَ عَلَیَّ قَالَ کَیْفَ تَجِدُ قَلْبَکَ قَالَ أَجِدُهُ عَارِفاً لِلْحَقِّ مُطْمَئِنّاً إِلَیْهِ قَالَ لَیْسَ ذَلِکَ بِالْکِبْرِ وَ لَکِنَّ اَلْکِبْرَ أَنْ تَتْرُکَ اَلْحَقَّ وَ تَتَجَاوَزَ إِلَى غَیْرِهِ وَ تَنْظُرَ إِلَى اَلنَّاسِ وَ لاَ تَرَى أَنَّ أَحَداً عِرْضُهُ کَعِرْضِکَ وَ لاَ دَمُهُ کَدَمِکَ یَا أَبَا ذَرٍّ أَکْثَرُ مَنْ یَدْخُلُ اَلنَّارَ اَلْمُتَکَبِّرُونَ فَقَالَ رَجُلٌ وَ هَلْ یَنْجُو مِنَ اَلْکِبْرِ أَحَدٌ یَا رَسُولَ اَللَّهِ فَقَالَ نَعَمْ مَنْ لَبِسَ اَلصُّوفَ وَ رَکِبَ اَلْحِمَارَ وَ حَلَبَ اَلْعَنْزَ وَ جَالَسَ اَلْمَسَاکِینَ یَا أَبَا ذَرٍّ مَنْ حَمَلَ سِلْعَتَهُ فَقَدْ بَرِئ مِنَ اَلْکِبْرِ یَعْنِی مَا یُشْتَرَى مِنَ اَلسُّوقِ یَا أَبَا ذَرٍّ مَنْ جَرَّ ثَوْبَهُ خُیَلاَءَ لَمْ یَنْظُرِ اَللَّهُ إِلَیْهِ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ یَا أَبَا ذَرٍّ إِزْرَهُ اَلْمُؤْمِنِ إِلَى أَنْصَافِ سَاقَیْهِ وَ لاَ جُنَاحَ فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ کَعْبَیْهِ یَا أَبَا ذَرٍّ مَنْ رَقَعَ ذَیْلَهُ وَ خَصَفَ نَعْلَهُ وَ عَفَّرَ وَجْهَهُ فَقَدْ بَرِئ مِنَ اَلْکِبْرِ یَا أَبَا ذَرٍّ مَنْ کَانَ لَهُ قَمِیصَانِ فَلْیَلْبَسْ أَحَدَهُمَا وَ لْیَکْسُ أَخَاهُ اَلْآخَرَ یَا أَبَا ذَرٍّ سَیَکُونُ نَاسٌ مِنْ أُمَّتِی یُولَدُونَ فِی اَلنَّعِیمِ وَ یُغَذَّوْنَ بِهِ فِی هِمَّتِهِمْ أَلْوَانُ اَلطَّعَامِ وَ اَلشَّرَابِ وَ یُمْدَحُونَ بِالْقَوْلِ أُولَئِکَ شِرَارُ أُمَّتِی یَا أَبَا ذَرٍّ مَنْ تَرَکَ لُبْسَ اَلْجَمَالِ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَیْهِ تَوَاضُعاً لِلَّهِ فَقَدْ کَسَاهُ اَللَّهُ حُلَّهَ اَلْکَرَامَهِ یَا أَبَا ذَرٍّ طُوبَى لِمَنْ تَوَاضَعَ لِلَّهِ فِی غَیْرِ مَنْقَصَهٍ وَ أَذَلَّ نَفْسَهُ فِی غَیْرِ مَسْکَنَهٍ وَ أَنْفَقَ مَالاً جَمَعَهُ فِی غَیْرِ مَعْصِیَهٍ وَ رَحِمَ أَهْلَ اَلذِّلَّهِ وَ اَلْمَسْکَنَهِ وَ خَالَطَ أَهْلَ اَلْفِقْهِ وَ اَلْحِکْمَهِ طُوبَى لِمَنْ صَلَحَتْ سَرِیرَتُهُ وَ حَسُنَتْ عَلاَنِیَتُهُ وَ عَزَلَ عَنِ اَلنَّاسِ شَرَّهُ طُوبَى لِمَنْ عَمِلَ بِعِلْمِهِ وَ أَنْفَقَ اَلْفَضْلَ مِنْ مَالِهِ وَ أَمْسَکَ اَلْفَضْلَ مِنْ قَوْلِهِ یَا أَبَا ذَرٍّ اِلْبَسِ اَلْخَشِنَ مِنَ اَللِّبَاسِ وَ اَلْعَتِیقَ مِنَ اَلثِّیَابِ لِئَلاَّ یَجِدَ اَلْفَخْرُ فِیکَ مَسْلَکاً یَا أَبَا ذَرٍّ یَکُونُ فِی آخِرِ اَلزَّمَانِ قَوْمٌ یَلْبَسُونَ اَلصُّوفَ فِی صَیْفِهِمْ وَ شِتَائِهِمْ یَرَوْنَ اَلْفَضْلَ لَهُمْ بِذَلِکَ عَلَى غَیْرِهِمْ أُولَئِکَ تَلْعَنُهُمْ مَلاَئِکَهُ اَلسَّمَاوَاتِ وَ اَلْأَرْضِ یَا أَبَا ذَرٍّ أَ لاَ أُخْبِرُکَ بِأَهْلِ اَلْجَنَّهِ قُلْتُ بَلَى یَا رَسُولَ اَللَّهِ قَالَ کُلُّ أَشْعَثَ أَغْبَرَ ذِی طِمْرَیْنِ لاَ یُؤْبَهُ لَهُ لَوْ أَقْسَمَ عَلَى اَللَّهِ لَأَبَرَّهُ .)
[۸] بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار علیهم السلام، جلد ۷۴، صفحه ۱۶۸
[۹] نهج البلاغه، صفحه ۴۷۲
[۱۰] سوره مبارکه توبه، آیه ۶۱ (وَمِنْهُمُ الَّذِینَ یُؤْذُونَ النَّبِیَّ وَیَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ ۚ قُلْ أُذُنُ خَیْرٍ لَکُمْ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَیُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِینَ وَرَحْمَهٌ لِلَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ ۚ وَالَّذِینَ یُؤْذُونَ رَسُولَ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ)
[۱۱] الإختصاص، جلد ۱ ، صفحه ۶۵ (جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ قُولَوَیْهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ حَدَّثَنِی عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ عَنْ مَرْوَکِ بْنِ عُبَیْدٍ قَالَ حَدَّثَنِی إِبْرَاهِیمُ بْنُ أَبِی اَلْبِلاَدِ عَنْ رَجُلٍ عَنِ اَلْأَصْبَغِ قَالَ: قُلْتُ لَهُ کَیْفَ سُمِّیتُمْ شُرْطَهَ اَلْخَمِیسِ یَا أَصْبَغُ فَقَالَ إِنَّا ضَمِنَّا لَهُ اَلذَّبْحَ وَ ضَمِنَ لَنَا اَلْفَتْحَ .)
[۱۲] فلاح السائل، جلد ۱، صفحه ۲۶۶ (مَا رَوَاهُ صَاحِبُ کِتَابِ زُهْدِ مَوْلاَنَا عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعِیدُ بْنُ عَبْدِ اَللَّهِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ أَخِیهِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَهَ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی اَلْمِقْدَامِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَبَّهَ اَلْعُرَنِیِّ قَالَ: بَیْنَا أَنَا وَ نَوْفٌ نَائِمَیْنِ فِی رَحْبَهِ اَلْقَصْرِ إِذْ نَحْنُ بِأَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فِی بَقِیَّهٍ مِنَ اَللَّیْلِ وَاضِعاً یَدَهُ عَلَى اَلْحَائِطِ شِبْهَ اَلْوَالِهِ وَ هُوَ یَقُولُ إِنَّ فِی خَلْقِ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ إِلَى آخِرِ اَلْآیَهِ قَالَ ثُمَّ جَعَلَ یَقْرَأُ هَذِهِ اَلْآیَاتِ وَ یَمُرُّ شِبْهَ اَلطَّائِرِ عَقْلُهُ فَقَالَ أَ رَاقِدٌ یَا حَبَّهُ أَمْ رَامِقٌ قُلْتُ رَامِقٌ هَذَا أَنْتَ تَعْمَلُ هَذَا اَلْعَمَلَ فَکَیْفَ نَحْنُ قَالَ فَأَرْخَى عَیْنَیْهِ فَبَکَى ثُمَّ قَالَ لِی یَا حَبَّهُ إِنَّ لِلَّهِ مَوْقِفاً وَ لَنَا بَیْنَ یَدَیْهِ مَوْقِفٌ لاَ یَخْفَى عَلَیْهِ شَیْءٌ مِنْ أَعْمَالِنَا یَا حَبَّهُ إِنَّ اَللَّهَ أَقْرَبُ إِلَیْکَ وَ إِلَیَّ مِنْ حَبْلِ اَلْوَرِیدِ یَا حَبَّهُ إِنَّهُ لَنْ یَحْجُبَنِی وَ لاَ إِیَّاکَ عَنِ اَللَّهِ شَیْءٌ قَالَ ثُمَّ قَالَ أَ رَاقِدٌ أَنْتَ یَا نَوْفُ قَالَ لاَ یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ مَا أَنَا بِرَاقِدٍ وَ لَقَدْ أَطَلْتُ بُکَائِی هَذِهِ اَللَّیْلَهَ فَقَالَ یَا نَوْفُ إِنْ طَالَ بُکَاؤُکَ فِی هَذَا اَللَّیْلِ مَخَافَهً مِنَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَرَّتْ عَیْنَاکَ غَداً بَیْنَ یَدَیِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَا نَوْفُ إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ قَطْرَهٍ قَطَرَتْ مِنْ عَیْنِ رَجُلٍ مِنْ خَشْیَهِ اَللَّهِ إِلاَّ أَطْفَأَتْ بِحَاراً مِنَ اَلنِّیرَانِ یَا نَوْفُ إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ رَجُلٍ أَعْظَمَ مَنْزِلَهً عِنْدَ اَللَّهِ مِنْ رَجُلٍ بَکَى مِنْ خَشْیَهِ اَللَّهِ وَ أَحَبَّ فِی اَللَّهِ وَ أَبْغَضَ فِی اَللَّهِ یَا نَوْفُ مَنْ أَحَبَّ فِی اَللَّهِ لَمْ یَسْتَأْثِرْ عَلَى مَحَبَّتِهِ وَ مَنْ أَبْغَضَ فِی اَللَّهِ لَمْ یُنِلْ مُبْغَضِیهِ خَیْراً عِنْدَ ذَلِکَ اِسْتَکْمَلْتُمْ حَقَائِقَ اَلْإِیمَانِ ثُمَّ وَعَظَهُمَا وَ ذَکَّرَهُمَا وَ قَالَ فِی أَوَاخِرِهِ فَکُونُوا مِنَ اَللَّهِ عَلَى حَذَرٍ فَقَدْ أَنْذَرْتُکُمَا ثُمَّ جَعَلَ یَمُرُّ وَ هُوَ یَقُولُ لَیْتَ شِعْرِی فِی غَفَلاَتِی أَ مُعْرِضٌ أَنْتَ عَنِّی أَمْ نَاظِرٌ إِلَیَّ وَ لَیْتَ شِعْرِی فِی طُولِ مَنَامِی وَ قِلَّهِ شُکْرِی فِی نِعَمِکَ عَلَیَّ مَا حَالِی قَالَ فَوَ اَللَّهِ مَا زَالَ فِی هَذَا اَلْحَالِ حَتَّى طَلَعَ اَلْفَجْرُ)
[۱۳] سوره مبارکه توبه، آیه ۱۰۴ (أَلَمْ یَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ هُوَ یَقْبَلُ التَّوْبَهَ عَنْ عِبَادِهِ وَیَأْخُذُ الصَّدَقَاتِ وَأَنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ)
[۱۴] سوره مبارکه زمر، آیه ۵۳
[۱۵] سوره مبارکه بقره، آیه ۱۸۶ (وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ ۖ أُجِیبُ دَعْوَهَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ ۖ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَلْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ)
[۱۶] دعای ابوحمزه ثمالی
[۱۷] سوره مبارکه شوری، آیه ۲۵ (وَهُوَ الَّذِی یَقْبَلُ التَّوْبَهَ عَنْ عِبَادِهِ وَیَعْفُو عَنِ السَّیِّئَاتِ وَیَعْلَمُ مَا تَفْعَلُونَ)
[۱۸] سوره مبارکه حجر، آیه ۴۹
[۱۹] سوره مبارکه شعراء، آیه ۵۰ (قَالُوا لَا ضَیْرَ ۖ إِنَّا إِلَىٰ رَبِّنَا مُنْقَلِبُونَ)
[۲۰] سوره مبارکه شعراء، آیات ۴۷ و ۴۸
[۲۱] سوره مبارکه شعراء، آیه ۵۰
[۲۲] سوره مبارکه فرقان، آیه ۷۰
[۲۳] الأمالی (للمفید)، جلد ۱، صفحه ۲۹۸ (قَالَ أَخْبَرَنِی أَبُو غَالِبٍ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ اَلزُّرَارِیُّ رَحِمَهُ اَللَّهُ قَالَ أَخْبَرَنِی عَمِّی أَبُو اَلْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ سُلَیْمَانَ بْنِ اَلْجَهْمِ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ خَالِدٍ اَلطَّیَالِسِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا اَلْعَلاَءُ بْنُ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ اَلثَّقَفِیِّ قَالَ : سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- فَأُوْلٰئِکَ یُبَدِّلُ اَللّٰهُ سَیِّئٰاتِهِمْ حَسَنٰاتٍ وَ کٰانَ اَللّٰهُ غَفُوراً رَحِیماً – فَقَالَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ یُؤْتَى بِالْمُؤْمِنِ اَلْمُذْنِبِ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ حَتَّى یُقَامَ بِمَوْقِفِ اَلْحِسَابِ – فَیَکُونُ اَللَّهُ تَعَالَى هُوَ اَلَّذِی یَتَوَلَّى حِسَابَهُ لاَ یُطْلِعُ عَلَى حِسَابِهِ أَحَداً مِنَ اَلنَّاسِ – فَیُعَرِّفُهُ ذُنُوبَهُ حَتَّى إِذَا أَقَرَّ بِسَیِّئَاتِهِ قَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْکَتَبَهِ بَدِّلُوهَا حَسَنَاتٍ وَ أَظْهِرُوهَا لِلنَّاسِ فَیَقُولُ اَلنَّاسُ حِینَئِذٍ أَ مَا کَانَ لِهَذَا اَلْعَبْدِ سَیِّئَهٌ وَاحِدَهٌ ثُمَّ یَأْمُرُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ إِلَى اَلْجَنَّهِ فَهَذَا تَأْوِیلُ اَلْآیَهِ وَ هِیَ فِی اَلْمُذْنِبِینَ مِنْ شِیعَتِنَا خَاصَّهً .)
[۲۴] بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار علیهم السلام، جلد ۷۸، صفحه ۲۸۲ (دَعَائِمُ اَلْإِسْلاَمِ ، رُوِّینَا عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَلَیْهِمَا السَّلاَمُ : أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَسَرَّ إِلَى فَاطِمَهَ عَلَیْهَا السَّلاَمُ أَنَّهَا أُولَى مَنْ یَلْحَقُ بِهِ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ فَلَمَّا قُبِضَ وَ نَالَهَا مِنَ اَلْقَوْمِ مَا نَالَهَا لَزِمَتِ اَلْفِرَاشَ وَ نَحَلَ جِسْمُهَا وَ ذَابَ لَحْمُهَا وَ صَارَتْ کَالْخَیَالِ وَ عَاشَتْ بَعْدَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِمَا سَبْعِینَ یَوْماً فَلَمَّا اُحْتُضِرَتْ قَالَتْ لِأَسْمَاءَ بِنْتِ عُمَیْسٍ کَیْفَ أُحْمَلُ عَلَى رِقَابِ اَلرِّجَالِ مَکْشُوفَهً وَ قَدْ صِرْتُ کَالْخَیَالِ وَ جَفَّ جِلْدِی عَلَى عَظْمِی قَالَتْ أَسْمَاءُ یَا بِنْتَ رَسُولِ اَللَّهِ إِنْ قَضَى اَللَّهُ عَلَیْکِ بِأَمْرٍ فَسَوْفَ أَصْنَعُ لَکِ شَیْئاً رَأَیْتُهُ فِی بَلَدِ اَلْحَبَشَهِ قَالَتْ وَ مَا هُوَ قَالَتِ اَلنَّعْشُ یَجْعَلُونَهُ مِنْ فَوْقِ اَلسَّرِیرِ عَلَى اَلْمَیِّتِ یَسْتُرُهُ قَالَتْ لَهَا اِفْعَلِی فَلَمَّا قُبِضَتْ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهَا صَنَعَتْهُ لَهَا أَسْمَاءُ فَکَانَ أَوَّلَ نَعْشٍ عُمِلَ لِلنِّسَاءِ فِی اَلْإِسْلاَمِ .)
[۲۵] کشف الغمه فی معرفه الأئمه، جلد ۱، صفحه ۵۰۰ (وَ رُوِیَ: أَنَّهَا بَقِیَتْ بَعْدَ أَبِیهَا أَرْبَعِینَ صَبَاحاً وَ لَمَّا حَضَرَتْهَا اَلْوَفَاهُ قَالَتْ لِأَسْمَاءَ إِنَّ جَبْرَئِیلَ أَتَى اَلنَّبِیَّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لَمَّا حَضَرَتْهُ اَلْوَفَاهُ بِکَافُورٍ مِنَ اَلْجَنَّهِ فَقَسَمَهُ أَثْلاَثاً ثُلُثٌ لِنَفَسِهِ وَ ثُلُثٌ لِعَلِیٍّ وَ ثُلُثٌ لِی وَ کَانَ أَرْبَعِینَ دِرْهَماً فَقَالَتْ یَا أَسْمَاءُ اِئْتِنِی بِبَقِیَّهِ حَنُوطِ وَالِدِی مِنْ مَوْضِعِ کَذَا وَ کَذَا فَضَعِیهِ عِنْدَ رَأْسِی فَوَضَعَتْهُ ثُمَّ تَسَجَّتْ بِثَوْبِهَا وَ قَالَتْ اِنْتَظِرِینِی هُنَیْهَهً ثُمَّ اُدْعِینِی فَإِنْ أَجَبْتُکِ وَ إِلاَّ فَاعْلَمِی أَنِّی قَدْ قَدِمْتُ عَلَى أَبِی فَانْتَظَرَتْهَا هُنَیْهَهً ثُمَّ نَادَتْهَا فَلَمْ تُجِبْهَا فَنَادَتْ یَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ اَلْمُصْطَفَى یَا بِنْتَ أَکْرَمَ مَنْ حَمَلَتْهُ اَلنِّسَاءُ یَا بِنْتَ خَیْرِ مَنْ وَطِئَ اَلْحَصَى یَا بِنْتَ مَنْ کَانَ مِنْ رَبِّهِ قٰابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنىٰ قَالَ فَلَمْ تُجِبْهَا فَکَشَفَتِ اَلثَّوْبَ عَنْ وَجْهِهَا فَإِذَا بِهَا قَدْ فَارَقَتِ اَلدُّنْیَا فَوَقَعَتْ عَلَیْهَا تُقَبِّلُهَا وَ هِیَ تَقُولُ فَاطِمَهُ إِذَا قَدِمْتِ عَلَى أَبِیکِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَأَقْرِئِیهِ عَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ عُمَیْسٍ اَلسَّلاَمَ فَبَیْنَا هِیَ کَذَلِکِ دَخَلَ اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَیْنُ فَقَالاَ یَا أَسْمَاءُ مَا یُنِیمُ أُمَّنَا فِی هَذِهِ اَلسَّاعَهِ قَالَتْ یَا اِبْنَیْ رَسُولِ اَللَّهِ لَیْسَتْ أُمُّکُمَا نَائِمَهً قَدْ فَارَقَتِ اَلدُّنْیَا فَوَقَعَ عَلَیْهَا اَلْحَسَنُ یُقَبِّلُهَا مَرَّهً وَ یَقُولُ یَا أُمَّاهْ کَلِّمِینِی قَبْلَ أَنْ تُفَارِقَ رُوحِی بَدَنِی قَالَ وَ أَقْبَلَ اَلْحُسَیْنُ یُقَبِّلُ رِجْلَهَا وَ یَقُولُ یَا أُمَّاهْ أَنَا اِبْنُکِ اَلْحُسَیْنُ کَلِّمِینِی قَبْلَ أَنْ یَنْصَدِعَ قَلْبِی فَأَمُوتَ قَالَتْ لَهُمَا أَسْمَاءُ یَا اِبْنَیْ رَسُولِ اَللَّهِ اِنْطَلِقَا إِلَى أَبِیکُمَا عَلِیٍّ فَأَخْبِرَاهُ بِمَوْتِ أُمِّکُمَا فَخَرَجَا حَتَّى إِذَا کَانَا قُرْبَ اَلْمَسْجِدِ رَفَعَا أَصْوَاتَهُمَا بِالْبُکَاءِ فَابْتَدَرَهُمْ جَمِیعُ اَلصَّحَابَهِ فَقَالُوا مَا یُبْکِیکُمَا یَا اِبْنَیْ رَسُولِ اَللَّهِ لاَ أَبْکَى اَللَّهُ أَعْیُنَکُمَا لَعَلَّکُمَا نَظَرْتُمَا إِلَى مَوْقِفِ جَدِّکُمَا صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَبَکَیْتُمَا شَوْقاً إِلَیْهِ فَقَالاَ لاَ أَ وَ لَیْسَ قَدْ مَاتَتْ أُمُّنَا فَاطِمَهُ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهَا قَالَ فَوَقَعَ عَلِیٌّ عَلَى وَجْهِهِ یَقُولُ بِمَنِ اَلْعَزَاءُ یَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ کُنْتُ بِکِ أَتَعَزَّى فَفِیمَ اَلْعَزَاءُ مِنْ بَعْدِکِ ثُمَّ قَالَ لِکُلِّ اِجْتِمَاعٍ مِنْ خَلِیلَیْنِ فُرْقَهٌ وَ کُلٌّ اَلَّذِی دُونَ اَلْفِرَاقِ قَلِیلٌ وَ إِنَّ اِفْتِقَادِی فَاطِمَا بَعْدَ أَحْمَدَ دَلِیلٌ عَلَى أَنْ لاَ یَدُومَ خَلِیلٌ ثُمَّ قَالَ عَلِیٌّ یَا أَسْمَاءُ غَسِّلِیهَا وَ حَنِّطِیهَا وَ کَفِّنِیها قَالَ فَغَسَّلُوهَا وَ کَفَّنُوهَا وَ حَنَّطُوهَا وَ صَلَّوْا عَلَیْهَا لَیْلاً وَ دَفَنُوهَا بِالْبَقِیعِ وَ مَاتَتْ بَعْدَ اَلْعَصْرِ .)
پاسخ دهید