برای مشاهده و دریافت فایل PDF بسته مستندات این جلسه، اینجا کلیک نمایید.

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏»

مقدّمه

در ابتدا دو سه نکته عرض کنم؛ ان شاء الله امسال ما هر شب یک آیه می‌خوانیم و متناسب به آن آیه از حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام مطالبی عرض خواهیم کرد. اما چرا از حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام عرض می‌کنیم؟ به چند دلیل، یکی اینکه ما حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام را بخاطرِ شناختِ کم، کم می‌پسندیم، اگر ما زندگیِ اجتماعیِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام را بشناسیم، اگر حکومتِ حضرت را بشناسیم، اگر مدلِ زندگیِ حضرت را بشناسیم و شیفته‌ی ایشان بشویم سعی می‌کنیم مقداری بیشتر به ایشان شبیه بشویم، اگر کسی حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام را بشناسد و ایشان را دوست داشته باشد دیگر نه در هیچ انتخاباتی دروغ می‌گوید، نه هیچ کاسبی برای یک میلیون تومان سود دروغ می‌گوید، نه یک کارمندی به ارباب‌رجوع دروغ می‌گوید، نه هیچ شوهری به همسرِ خود دروغ می‌گوید، و همینطور ادامه خواهد داشت.

مشکلِ ما این است که حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام را کم می‌شناسیم، و ما می‌خواهیم این شب‌ها یک اندازه‌ای حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام را بشناسیم، این نکته‌ی اول.

نکته‌ی دوم اینکه ما از امام زمان ارواحنا فداه تاریخ نداریم، ایشان از پنج سالگی غیبت کردند و قبل از آن هم مخفی بودند، و امید داریم که ان شاء الله در دورانِ حضرت حضور داشته باشیم، و باید بدانیم که شبیه‌ترین دوران به دوره‌ی حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام دوره‌ی امام زمان ارواحنا فداه است و چون می‌خواهیم ایشان را بشناسیم باید برگردیم و حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام را بشناسیم.

نکته این است که دلِ ما چقدر برای نامِ مبارکِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام غَنج می‌رود؟ باید بدانیم که یک امیرالمؤمنینِ دیگری که البته اجازه نمی‌دهند که به ایشان «امیرالمؤمنین» بگویند حضرت بقیّه الله ارواحنا فداه هستند، ایشان هم همان شخصیّتِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام هستند، و حتّی در روایاتِ ما هست که به امام صادق علیه السلام می‌گویند: «چرا لباسِ شما مانندِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام ساده نیست؟» حضرت می‌فرمایند: آن شخصی که وقتی بیاید حکومتِ جهانی دارد و آنگونه خواهد بود مهدیِ ماست.

لذا قرار بر این است که این بحث‌های ما ما را با شناختِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام به امام زمان ارواحنا فداه برساند.

نکته‌ی سوم اینکه من این موضوع را واقعاً عرض می‌کنم، هم از بینندگان عذرخواهی می‌کنم و هم از حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام که من این شب‌ها… سالِ قبل هم مختصر عرض کردم که من این را سفره‌ی امام رضا علیه السلام می‌دانم و به نیابت از ائمه علیهم السلام و امام رضا علیه السلام و امام زمان ارواحنا فداه این مباحثِ ناقابل را به حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها هدیه می‌کنم که صاحبِ ماه مبارک رمضان هستند.

واقعاً هم از حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام خجالت می‌کشم و عذرخواهی می‌کنم و هم از مردم، که شخصی مثلِ من اصلاً لیاقت ندارد که دَم از حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام بزند.

خدای متعال می‌داند که زبان‌ها بریده شده است، حلقوم‌ها دریده شده است که یک «علی ولی الله» گفته بشود، حال ما یک فرصتی داریم که در یک حکومتِ شیعه که میلیون‌ها نفر باهم از حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام بگوییم، و یقین دارم که ما هرچه در این زمینه کم‌کاری کنیم قطعاً قیامت حسرت خواهیم خورد، برای این موضوع روایتِ خاص داریم.

لذا خیلی چیزهای دیگر هم هست، وقتی مدّاحِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها و حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم و «الله تبارک و تعالی» است دیگر…

آیا قرآن کریم برای همه «رحمت» است؟

آیه‌ی امشب: «وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَهٌ لِلْمُؤْمِنِینَ ۙ وَلَا یَزِیدُ الظَّالِمِینَ إِلَّا خَسَارًا»[۱].

ماه رمضان که ماه قرآن است برای همه خوب نیست! برای مؤمنین «شفاء» و «رحمت» است، برای ظالمین و فجّار عینِ خسارت است، آیاتِ دیگری هم داریم که عینِ گمراهی است.

یعنی همه با قرآن کریم هدایت نمی‌شوند، قرآن کریم برای بعضی‌ها ضرر دارد. یک داعشی قرآن می‌خواند و آیاتِ قرآن کریم را تلاوت می‌کند و به نامِ قرآن چند طفل را در یک قفس زنده آتش می‌زند! «وَلَا یَزِیدُ الظَّالِمِینَ إِلَّا خَسَارًا».

حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام «مبیّنِ» قرآن کریم

قرآن کریم بر خلافِ تصوّرِ ما در روایاتِ ما از امام صادق و امام رضا علیهما السلام این است که «کتاب ناطق» است، یعنی «کتاب صامت» نیست، ولی فهمِ این کتابِ ناطق و استنطاقِ این کتابِ ناطق و سخن گفتنِ با او کارِ هر کسی نیست، مبیّن نیاز دارد.

جایگاهِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم نسبت به قرآن کریم چیست؟

می‌دانید که قرآن کریم برای هدایت کافی نیست، خدای متعال دو مرتبه در قرآن کریم می‌فرماید: ای رسولِ ما! تو را فرستادم تا کتاب را تبیین کنی.

قطعاً اینطور است که قرآن کریم به یک نفر نیاز دارد که آن را تبیین کند، وگرنه اگر کسی آیاتِ قرآن کریم را بد بفهمد… کمااینکه زمانِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم هم پیش آمد، شخصی در تقسیمِ غنائم گفت: یا رسول الله! عدالت داشته باش!

حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام زمانِ حاکمانِ بعد از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بودند، وقتی این‌ها بعضی از فتوحات را انجام دادند می‌خواستند سرزمین‌ها را هم غنیمت بدهند، یعنی فکر می‌کردند عدالت این است! حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمودند: اگر این زمین‌ها را بدهید همه تا قیامت برده‌ی این‌ها می‌شوند، یعنی باید مال‌ها و پول‌ها را غنیمت بدهید.

یعنی هر کسی فکر می‌کند برداشتِ خودِ او عدالت است، در صورتی که هر کسی فهمِ قرآن کریم را ندارد، طبقِ روایتِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم جایگاهِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام «تبیین» است؛ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام مصداق مشخص می‌کنند، مفهوم معرّفی می‌کنند.

چقدر قرآن کریم فرموده است: «أقِمِ الصَّلاه» یعنی نماز برپا بدارید؟ تا زمانی که حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم نیامدند و ما شکلِ نمازِ ایشان را ندیدیم نفهمیدیم یعنی چه؛ جایگاهِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام هم نسبت به قرآن کریم همینطور است، حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام حاکم بر قرآن کریم هستند و مبیّنِ قرآن کریم هستند و اتّفاقاً چون حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام حقیقت و روحِ قرآن کریم هستند نسبتِ ایشان هم شبیه به همین آیه است که عرض کردیم.

حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام نعمتِ خدا برای ابرار و عذابِ الهی بر فجّار

در زیارتِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام داریم: «السَّلاَمُ عَلَى نِعْمَهِ اللَّهِ عَلَى الْأَبْرَارِ وَ نِقْمَتِهِ عَلَى الْفُجَّارِ»، حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام نعمتِ خدای متعال هستند اما برای «ابرار»، «عمرو بن عبدود» از حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام خیر ندیده است، چون مصداقِ شرّ مطلق شده است، دشمنان در جنگ اُحُد، در جنگ خیبر، در جنگ خندق از حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام خیر ندیدند، حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام عذابِ الهی بر فجّار هستند.

لذا اگر کسی می‌خواهد هدایت بشود باید بداند که باید کتابِ خدا را با «ولایت» داشته باشد، وگرنه کتابِ بی‌ولایت یعنی حتّی «عدمِ کتاب»، یعنی آن کسی که شعار داد «حَسبُنا کِتاب الله» احتمالاً نمی‌دانست که این «کتاب خدا کافی است» یعنی «کتابِ خدا هم نه!»، چون کتابِ خدا بدونِ نبی، کتابِ خدا بدونِ ولی هیچ در هیچ است.

شباهتِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام با آیه ۸۲ سوره مبارکه إسراء

وقتی زندگیِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام را نگاه می‌کنیم می‌بینیم مانندِ همین آیه‌ی ۸۲ سوره مبارکه إسراء حضرت یک نفر مانند «اویس قرنی» را از هزاران کیلومتر آنطرف‌تر هدایت می‌کنند و همشهری‌های حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام مانندِ معاویه و عمروعاص هستند که جای آن‌ها معلوم است، یعنی حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام «شِفَاءٌ وَرَحْمَهٌ لِلْمُؤْمِنِینَ» هستند اما «وَلَا یَزِیدُ الظَّالِمِینَ إِلَّا خَسَارًا».

جالب است! وقتی معاویه در جنگ صفین به حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام گفت: «بیا تا به کتاب عمل کنیم» حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمودند: خیلی عجیب است! اصلاً تو کتاب را می‌فهمی؟!

«نمی‌دانم» در ادبیاتِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام جایگاهی ندارد

جالب است که حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام هیچگاه در طولِ عمرِ شریف خود «می‌دانم» یا «نمی‌فهمم» نفرموده‌اند، برعکس تا دلِ شما بخواهد دیگران «نمی‌دانم» گفته‌اند!

بعضی از کسانی که احساسِ رقابت با حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام می‌کردند، کسانی که در اتّفاقاتِ بعد از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم هم خیلی نقش داشتند لحظاتِ آخرِ عمرِ خود می‌گفتند: ای کاش این سوال را هم از پیغمبر می‌پرسیدیم، ای کاش آن دیگری را هم می‌دانستیم، ای کاش می‌دانستیم ارثِ عمّه چقدر است.

حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام حقیقتِ قرآن و معلّمِ قرآن است، و اگر ایشان نبودند دیگران…

درست است که آیاتِ زیادی از قرآن مربوط به جزاء است اما یک نفر از حاکمان بود که می‌خواست یک دیوانه‌ای را اعدام کند یا می‌خواست یک زنِ بارداری را اعدام کند، حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمودند: اینطوری نیست!

یعنی اینطور نیست که شما به ظاهرِ قرآن عمل کنید، بلکه قرآن کریم به «معلّم» احتیاج دارد.

محافظت از قرآن کریم توسّطِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام

حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام با آن همه اهمیّت که نسبت به قرآن کریم می‌دادند یک شیفتگیِ عجیبی هم به قرآن کریم داشتند، من چند موردِ آن را عرض کنم.

یکی اینکه می‌دانیم مسلّماً «حکومت اسلامی» خیلی مهم است، حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام برای «حکومت اسلامی» خیلی هزینه داده‌اند، حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام برای «حکومت اسلامی» حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها را داده‌اند، اما حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمودند: علی جان! تا زمانی که قرآن را جمع نکردی از خانه بیرون نیا، هر اتّفاقی می‌خواهد بیفتد اشکالی ندارد، و حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام اولین پاسدارِ اسلام و قرآن هستند، حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام اولین محافظِ قرآن کریم هستند، اگر حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام نبودند ما پوست و جلد و خطِ قرآن کریم را هم نداشتیم.

این قرآنی که خدای متعال به ما لطف کرده است و ما شب‌ها از روی آن می‌خوانیم به قرائتِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام است که ما رسیده است، لذا حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام برای حفظِ این قرآن همه را رها کردند، اتّفاقاتِ مهمّ آن زمان را رها کردند و فرمودند: حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرموده‌اند که «در خانه بمان و قرآن را جمع کن».

یعنی حقیقتِ قرآن مکتوبِ قرآن را حفظ می‌کنند.

رابطه‌ی حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام و قرآن کریم

شبِ صفّین شد… شنیده‌اید که حضرت سیّدالشّهداء علیه السلام شب عاشورا اصحاب را جمع کردند، حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام هم شبِ صفّین اصحاب را جمع کردند، فرمودند: فردا جنگِ بزرگی در پیش است… می‌دانید که جنگ صفّین کشته‌های فراوانی داشت… حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمودند: این فرصتی که دارید تا می‌توانید نماز بخوانید «وَ أکثِروا تِلاوَتَ القُرآن» امشب زیاد قرآن بخوانید، معلوم نیست که فردا زنده باشید.

ای کاش این صدای حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام امروز هم در گوشِ ما بود، شبِ اول ماه مبارک رمضان بدانیم که «أکثِروا تِلاوَتَ القُرآن»، اگر حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام را دوست داریم در آیاتِ قرآن… که این شب‌ها یک به یک خواهیم گفت، ما قصد نداریم فقط آیاتِ ولایت بگوییم، حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام حقیقتِ تمامِ «یا ایّها الّذینَ آمَنوا»های قرآن کریم کریم و مصداقِ أتَمِ آن هستند.

تمامِ قرآن کریم اینطور تجلّی کرده است: «دشمنانِ حضرت، دوستانِ حضرت، خودِ حضرت».

حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام آنقدر به قرآن کریم اهمیّت می‌دادند که وقتی قرار بود جنگی مانندِ جمل و صفین و… صورت بگیرد همیشه چند جوان را می‌فرستادند و می‌فرمودند: شما را تکه تکه می‌کنند، شما را تیرباران می‌کنند، اما بروید قرآن بخوانید که بدانند جنگِ ما جنگی برای دفاع از قرآن کریم است؛ و طبیعتاً قرآنی که به نیزه بشود جز پوستی نیست که جلوی معلّمِ خود ایستاده است.

برکتِ قدومِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام برای حضرتِ رسول اعظم صلی الله علیه و آله

قصد دارم یک نکته عرض کنم که بنظرم بسیار مهم است و اگر فرصتی بود مابقیِ مطالب را عرض خواهم کرد.

یکی از ویژگی‌های حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام که کمتر در این طرف و آن طرف بحث شده است این است که ما می‌دانیم قرآن کریم در چهل سالگیِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم به ایشان نازل شد، اما حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم از ده سالِ قبل تغییراتی در زندگیِ خود داشتند، یعنی ده سال قبل از بعثت و در سی سالگی، حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم در سی سالگی می‌فرمودند: من صداهای جدیدی می‌شنوم.

ما می‌دانیم که حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم از بدو تولّد معصوم بوده‌اند، از ادلّه مشخص است، و چه بسا که نبوّتِ شخصی هم داشته‌اند، اما از سی سالگی، یعنی ده سال قبل از اینکه رسالتِ جهانیِ ایشان شروع بشود می‌فرمودند: گوشِ من چیزهای جدیدی می‌شنود، این سنگ‌ها را می‌بینم که به من سلام می‌کنند و می‌گویند «السلام علیک یا نبی الله»، عالَم را شفاف‌تر می‌بینم، (البته قابل ذکر است که در سطحِ خودشان می‌فرمودند نه اینکه با ما یا با دیگران قابل قیاس باشند)، چه شد که این اتّفاق در سی سالگیِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم افتاد؟

من یک روایت برای شما بخوانم که خودِ من حاضر هستم عمرِ خود را بدهم تا یک نفر این روایت را برای من بخواند.

«ابن ابی الحدید» در شرح نهج البلاغه یک روایتی آورده است که من را به معنای واقعی سرمست کرده است و من کمی شرابِ بهشتی را چشیده‌ام و پای من روی زمین نبود، ان شاء الله که بتوانم درست بیان کنم.

«ابن ابی الحدید» می‌گوید: نقل شده است آن سالی که حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام به دنیا آمدند همان سالی است که رسالتِ جهانیِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بصورتِ مخفیانه و بصورتِ مقدّماتی آغاز شد، یعنی چه؟… «فأسمع الهتاف من الأحجار والأشجار»[۲] از درخت‌ها و سنگ‌ها صداهایی می‌شنیدند، چشمِ ایشان بیشتر باز شده بود، به ایشان دستور داده شد که تَبَتُل کن و مدّتی از جمع فاصله بگیر و به حراء برو و عبادتِ خاص کن، ایشان در آنجا بودند «فلم یزل به حتى کوشف بالرساله» تا اینکه رسالت در چهل سالگی رُخ داد، یعنی حضرت نسبت به خودشان ده سال رشد کردند، «وأنزل علیه الوحی»، بعد (این جمله را عرض کردم) «وکان رسول الله صلى الله علیه وآله یتیمن بتلک السنه وبولاده علی علیه السلام فیها» برکتِ این آغازی که من رحمه للعالمین شدم به برکتِ ولادتِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام است.

یعنی به برکتِ قدومِ مرتضوی فتوحاتِ نبوی شفاف‌تر شد.

لذا می‌گوید: اگر می‌دیدید که وقتی حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام می‌آمدند گُل از گُلِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم می‌شکفت و غم از چهره‌ی ایشان زدوده می‌شد و وقتی چهره‌ی حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام را می‌دیدند صورتِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم می‌درخشید، این عشق هم برای این بود که حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم برای حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام پدری کرده بودند و هم اینکه حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام یک فرزندِ بابرکتی برای این پدرِ معنوی بودند.

«امام» و «قرآن» دو اصلِ تفکیک‌ناپذیر

یکی دیگر از آیاتی که راجع به حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام زیاد خوانده می‌شود این آیه است که «إِنَّ هَٰذَا الْقُرْآنَ یَهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ»[۳]، امام صادق علیه السلام و امام سجّاد علیه السلام فرمودند: مصداقِ بارزِ این هدایت که قرآن هدایت می‌کند چیست؟ فرمودند: یعنی «یَهْدِی إِلَی الْإِمَامِ»[۴].

قرآن کریم ما را به سمتِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام هدایت می‌کند، بعد امام سجّاد علیه السلام فرمودند: «وَالْإِمَامُ یَهْدِی إِلَی القُرآن»؛ یعنی اصلاً تفکیکی در کار نیست، تفکیک‌کننده هردو را از دست می‌دهد.

امسال اگر می‌خواهیم با حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام ارتباط بگیریم ان شاء الله با حقیقتِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام که قرآن کریم است ارتباط بگیریم.

دعا

خدایا! به برکتِ نامِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام آغازِ ماه مبارک رمضانِ ما را با آغازِ مغفرت‌مان و پاکیزه کردنِ ما و آماده کردنِ ما برای شب‌های قدر مقدّر بفرما.

[۱] سوره مبارکه اسراء، آیه ۸۲

[۲] شرح نهج البلاغه، ابن أبی الحدید، جلد ۴، صفحه ١١۵

[۳] سوره مبارکه اسراء، آیه ۹ (إِنَّ هَٰذَا الْقُرْآنَ یَهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ وَیُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا کَبِیرًا)

[۴] کافی، جلد ۱، صفحه ۲۱۶