«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم‏»

«أُفَوِّضُ أَمْری إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصیرٌ بِالْعِبادِ».[۱]

«رَبِّ اشْرَحْ لی‏ صَدْری * وَ یَسِّرْ لی‏ أَمْری * وَ احْلُلْ عُقْدَهً مِنْ لِسانی‏ * یَفْقَهُوا قَوْلی‏».[۲]

«اللَّهُمَّ وَ أَنْطِقْنِی بِالْهُدَى وَ أَلْهِمْنِی التَّقْوَى».[۳]

مقدّمه

هدیه به پیشگاه با عظمت حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله و سلّم و اهل بیت مکرّم ایشان، علی الخصوص امیرالمؤمنین علیه افضل صلوات المصلّین صلواتی هدیه بفرمایید.

اللهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّل فَرَجَهُم

عرض ادب و ارادت و خاکساری و التجاء و استغاثه به محضر پُرخیر و برکتِ حضرت بقیه‌ الله اعظم روحی و ارواحُ مَن سِواهُ فِداه و عجّل الله تعالی فرجه الشریف صلوات دیگری محبّت بفرمایید.

اللهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّل فَرَجَهُم

هدیه به پیشگاه مادر عالم وجود، پشت و پناه ما، حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها صلوات دیگری محبّت بفرمایید.

اللهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّل فَرَجَهُم.

با توجّه به شدّت محبّت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم به حضرت خدیجه سلام الله علیها، برای اینکه عرض ادبی به محضر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم کرده باشم، می‌خواهم شب آخر زحمت خود بر شما، چند جمله راجع به حضرت خدیجه سلام الله علیها به محضر شما عرض کنم.

عظمتِ حضرت خدیجه سلام الله علیها

وجود مبارک حضرت خدیجه سلام الله علیها از جهاتی خیلی اعجاب‌انگیز و عجیب است، و این از محرومیت‌های ماست که شاید کم به این بانو متوسّل هستیم. مسلّماً او نیازی به ما ندارد. ثروتمندی که صدها هزار میلیارد تومان پول دارد که نیاز ندارد، اما کسی که پول ندارد نیاز دارد که به او رو بزند. البته ان شاء الله خدای متعال ما را جز درِ خانه‌ی اهل بیت سلام الله علیهم أجمعین به جای دیگری حواله نکند. او که گنجینه‌دار عالم است، در قرب به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم، در لقاء رسول خداست، نیازی به ما ندارد.

وقتی در بعضی از روایات می‌خواهند امام زمان ارواحنا فداه را معرّفی کنند، می‌گویند از نسلِ حضرت خدیجه سلام الله علیها است.

امام عسکری صلوات الله علیه در صلوات حجج طاهره وقتی می‌خواهد به حضرت فاطمه زهرا، صلوات و درود بفرستد، مادرش را عطف می‌کند، قرین به صدیقه طاهره سلام الله علیها قرار می‌دهد، «فَصَلِّ عَلَیْها وَعَلَى أُمِّها».[۴]

امام معصوم حکیم است، هیچوقت نمی‌گویند به کاشانی و به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه علم بده، این حرف جسارت به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه است، اگر بگوید خدایا به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه خیر بده، به این شخص هم چیزی بده؛ باز هم خیلی مؤدّبانه نیست، اما تفکیک صورت گرفته است.

اینکه «خدایا بر فاطمه زهرا و مادرش درود فرست»، یعنی به یکدیگر عطف می‌کند، یعنی این‌ها از یک سنخ هستند، وگرنه اهانت به حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها بود. اگر شما بجای حضرت خدیجه سلام الله علیها هر کس دیگری را قرار دهی، مؤدّبانه نیست.

خود همین موضوع نشان می‌دهد که حضرت خدیجه سلام الله علیها چه جایگاهی داشته است.

در روزگاری که بی‌بند و باری و بی‌ادبی و بی‌غیرتی و عدم پاکدامنی راحت اتفاق می‌افتاد، راحت راجع به نوامیس یکدیگر شوخی می‌کردند و غلط زیادی به وفور انجام می‌شد، بلکه با افتخار از غلط‌هایشان نقل می‌کردند، خاطراتشان را از یکدیگر بیان می‌کردند، به نوامیس یکدیگر اهانت می‌کردند، به فرزند یکدیگر اهانت می‌کردند، در آن دوران…

انگار که شما به بند جیب‌بُرها بروید، که هر کسی که دزدتر باشد زرنگ‌تر محسوب می‌شود، ناگهان ببینید به یک نفر…

در روایات دارد که به حضرت خدیجه سلام الله علیها «طاهره» می‌گفتند.

شما در فضای مدرسه نگاه کنید، آن کسی که تقلّب می‌کند، ممکن است از اینطرف و آن طرف می‌زند، ممکن است خدای نکرده زرنگ تلقّی شود، اما آن کسی که درس‌خوان است ممکن است برعکس تلقّی شود. یعنی مدح نیست.

گاهی در بعضی از جمع‌ها بعضی فضائل «مدح» نیست، بلکه تحدّی و تجاوز و چشم‌ناپاکی «زرنگی» تلقّی می‌شود.

در آن جامعه به وجود مبارک حضرت خدیجه سلام الله علیها «طاهره» می‌گفتند، یعنی پاک است.

روایات درباره‌ی ایشان عجیب است.

حضرت خدیجه سلام الله علیها در بیان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم

از جبرئیل نقل است که به محضر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم آمده است و پرسیده است: این شخص کیست؟…

جبرئیل علم دارد، اینجا می‌خواهد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم او را معرّفی کند.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمود: او صدّیقه‌ی امّت من است.

صدّیقه کسی است که ظاهر و باطن او در صدق، کاملاً بر هم منطبق است، به طهارت رسیده است. گناه نمی‌کند، خطا نمی‌کند، خلاف نمی‌گوید. این وصف وصفی است که می‌خواهند با آن صدیقه طاهره سلام الله علیها و صدیق اکبر امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را با آن معرّفی کنند.

از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم رسیده است که حضرت خدیجه سلام الله علیها سرور زنان عصر بود.

اشتباه نکنید، این وصف بخاطر این نیست که چون همسرِ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بود، اصلاً کلاً اینطور نیست که ما خیال کنیم اگر کسی همسر پیامبر می‌شود، دیگر زندگی او خوش و خُرّم می‌شود و آخر امر او عاقبت به خیری است.

خدای متعال همسرانی از انبیاء قبلی را ضرب المثلِ سقوط قرار داده است، بعضی از همسران پیغمبر ما هم از آن‌ها بیشتر به درک رفته‌اند و بیشتر سقوط کرده‌اند.

امام سجّاد سلام الله علیه، موسی بن جعفر سلام الله علیه تجربه‌ی طلاق دادنِ همسر دارند، چون همسرِ ناصبی داشته‌اند. یعنی این زندگی، زندگی نشد؛ ولو اینکه امام سجّاد علیه السلام و موسی بن جعفر علیه السلام باشند.

زندگی امام حسن مجتبی صلوات الله علیه با همسرشان «جَعده»، یا زندگی حضرت جواد علیه السلام با «امّ فضل»، یا یک همسرِ امام رضا علیه السلام که دختر مأمون است، زندگی نشد.

اینطور نیست که خیال کنیم اگر یک طرف امام معصوم است، کار درست می‌شود.

اگر زندگی بخواهد زندگی شود باید دو طرف بخواهند، وگرنه نمی‌شود.

فراوان نقل شده است که از جلوی خانه‌ی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم رد می‌شدند، صدای جیغ و داد جمل‌سوار بلند بود و فریاد می‌زد. حتّی نقلی دارد که آنقدر جیغ زد که پدرش بی‌اجازه به خانه وارد شد و یک سیلی به او زد و گفت: اینطور با پیغمبر حرف نزن.

اینطور نیست خیال کنیم اگر کسی همسر پیغمبر یا امام شد، دیگر کار تمام است، اصلاً اینطور نیست.

این روایت از عجایب روایات است، شیعه و سنّی هم نقل کرده‌اند که «کَمُلَ مِن الرِّجالِ کثیرٌ»[۵] از مردها خیلی‌ها کامل شدند و نبی شدند، «و لم یَکمُلْ مِن النِّساءِ» تا زمان حیات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم «لم یَکمُلْ مِن النِّساءِ إلاّ أربَعٌ» جز چهار زن، اینقدر اوج نگرفتند که به طهارت برسند، یکی آن دو زنی که در سوره‌ی تحریم ضرب المثل اهل تقوا هستند، حضرت آسیه سلام الله علیها و حضرت مریم سلام الله علیها، و خدیجه غرّاء سلام الله علیها و فاطمه کبری سلام الله علیها. این آن جایگاه عجیب است.

ایمانِ حضرت خدیجه سلام الله علیها به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه

گفته شده است که وضع مالی حضرت ابوطالب علیه السلام خوب نبود، هر کسی رفت و یک فرزند او را به فرزندی قبول کرد که هزینه‌های او را بدهد، امیرالمؤمنین صلوات الله علیه هم به خانه‌ی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم آمد.

در روایت دقّت نکرده‌اند.

اگر وضع مالی خانواده‌ای خوب نباشد که بچه را از پدر و مادر جدا نمی‌کنند، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم می‌توانست به حضرت ابوطالب علیه السلام کمک مالی کند.

این‌ها نفهمیده‌اند چه اتفاقی رخ داده است، خدای متعال می‌خواست امیرالمؤمنین صلوات الله علیه در آغوش پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بزرگ شود. باید کسی می‌شد که بعد از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بار عالم را تا قیامت به دوش بکشد. باید در آغوش پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بزرگ می‌شد.

اگر صرفاً موضوع مال بود، کافی بود کمک مالی صورت بگیرد.

اینجا پدر امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بجای حضرت ابوطالب علیه السلام، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم است. چرا امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را از مادر محروم کردند؟

حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها کسی است که جای مادر را بهتر از مادر برای امیرالمؤمنین صلوات الله علیه پُر کند.

حضرت خدیجه سلام الله علیها طوری رفتار کرده است که از روایات برمی‌آید، آن کسی که شوق بیشتری دارد که امیرالمؤمنین صلوات الله علیه در آن خانه بزرگ شود، حضرت خدیجه سلام الله علیها است.

مرحوم کَراجَکی که شاگرد شیخ مفید رضوان الله تعالی علیه است می‌گوید که شما چقدر به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه محبّت دارید؟ اصلاً قابل قیاس با محبّت اولین مؤمن عالم به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه نیست.

حضرت خدیجه سلام الله علیها که فقط اولین مؤمن به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم نیست، اولین مؤمن به امامت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه هم هست.

اگر شما بدانید امامتان در یک شهر است، چقدر شوق دارید؟

ایمان ما نسبت به ایمانِ حضرت خدیجه سلام الله علیها چقدر است؟ حال شما شوق حضرت خدیجه سلام الله علیها را ببینید.

لذا وقتی تاریخ را نگاه کنید می‌بینید که اینطور نوشته‌اند، وقتی امیرالمؤمنین صلوات الله علیه از خیابان رد می‌شد و می‌خواستند او را معرّفی کنند می‌گفتند: «هَذَا أخُو مُحَمَّد وَاَحَبُّ الخَلقِ إلَیه»[۶] او برادر پیامبر است و پیامبر هیچ کسی را مانند او دوست ندارد، «وَقُرَّهُ عَینِ خَدِیجَه» او چشم‌روشنیِ خدیجه است، او مایه‌ی آرامشِ خدیجه است.

حضرت خدیجه سلام الله علیها برای امیرالمؤمنین صلوات الله علیه مادر بود، حتّی مادرتر از حضرت فاطمه بنت اسد سلام الله علیها که البته او هم خیلی بافضیلت است. قرار بود امیرالمؤمنین صلوات الله علیه در این خانه رشد کند.

لذا نگاه کنید «عبدالمسیح أنطاکی» که شاعر مسیحی است، تاریخ خوانده است و برای امیرالمؤمنین صلوات الله علیه شعر گفته است، فهم او از تاریخ چقدر دقیق است، می‌گوید: «هُوَ العَلیُّ بِهِ وَافَى خَدِیجَتَهُ»[۷] خدیجه این علی که آمد با آن‌ها زندگی کند را هدیه‌ی خدا و رسول خدا می‌دانست، «هَدیَّهً قَالَ بُشرَى جِئتُ أُهدِیهَا» پیامبر به خدیجه گفت و بشارت داد که ببین چه هدیه‌ای برایت آورده‌ام!

اولین مؤمن به پیغمبر، غیر از امیرالمؤمنین صلوات الله علیه، که امیرالمؤمنین صلوات الله علیه نفسِ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم است…

از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم پرسیدند: بهترین صحابه چه کسانی هستند؟ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم کسانی را نام بردند، پرسیدند: علی چطور؟ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمود: شما از مردم پرسیدید، علی نفس من است.

لذا امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را کنار بگذارید، اولین مؤمن به رسالت و اولین مؤمن به ولایت، حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها است، آن هم در این اوج و شوق.

سختیِ فراغِ حضرت خدیجه سلام الله علیها برای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم خیلی عظیم الشأن است و به عالم وجود اشراف دارد، عالم وجود برای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم مانند یک انگشتری است که در دست یک نفر است و آن شخص به این انگشتر از همه جهت احاطه دارد.

جایی هست که جبرئیل به محضر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم عرض کرد… چون از طرف خدا می‌آمد از اسم راحتِ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم استفاده می‌کرد، مفسران در اینباره بحث کرده‌اند… جبرئیل عرض کرد: «یَا مُحَمَّدُ إِنَّ هَذِهِ تُفَّاحَهٌ أَهْدَاهَا اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْکَ»[۸] این یک سیبی است که خدا به تو هدیه کرده است، «کُلْهَا» این سیب را نوش جان بفرمایید.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم می‌فرماید: من این سیب را باز کردم، نوری از این سیب ساطع شد، «فَفَزِعْتُ»… اگر من بخواهم خیلی مؤدّبانه ترجمه کنم می‌گویم: جا خوردم!

این سیب مقدّمه و پیش‌درآمدِ نورِ صدیقه‌ی طاهره سلام الله علیها است.

نور صدیقه‌ی طاهره سلام الله علیها برای اولیای خدا، برای ملکوتی‌ها، قابل رؤیت بود. در روایت هست وقتی به سجده می‌رفت، عرشیان نور او را می‌دیدند. در روایت از حضرت عسکری سلام الله علیه هست که چشم و دل امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را از نور پُر می‌کرد.

همانطور که جلسه‌ی قبل عرض کردیم پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم در مورد امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: «عَلِیٌ نُورُ مِنْ عَطائَنِی»[۹] هر کسی در راه خدا قدم برداشته است، با نور علی حرکت کرده است.

ولی این بانوی عظیم الشأن چشمِ امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را روشن می‌کرد.

کسی یک بیت گفته است که من این یک بیت را با صد هزار جلد کتاب عوض می‌کنم. مرحوم آیت الله العظمی جمال الدّین گلپایگانی که رئیسِ گریه‌کنندگان صده‌ی اخیر است، مراجع به محضر ایشان می‌رفتند و التماس دعا می‌گفتند، آدم بسیار بزرگ و عظیم الشأنی است، فقیه و مرجع تقلید، بکّاء عصر… آقازاده‌ای دارد که یک قصیده برای زهرای اطهر سلام الله علیها دارد، یک بیت آن به عالم می‌ارزد، اصلاً می‌خواهم این بیت را برای حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها بخوانم. می‌گوید: آن لحظه‌ای که این سیب را باز کرد و نور زد، «شَعَّت فَلاَ الشَّمسُ تَحکِیهَا وَلَا القَمَرُ» برقی زد که خورشید نمی‌تواند بگوید چه نوری است و نه ماه، « َهراءُ مِن نورِها الأَکوانُ تَزدَهِرُ» وقتی زهرا آمد عالم را روشن کرد.

یا رسول الله! قرار است فاطمه به این دنیا بیاید، تو هنوز اینقدر علوّ پیدا نکرده‌ای که «ابوفاطمه» شوی، و آن خدیجه غرّاء سلام الله علیها هنوز اینقدر علوّ پیدا نکرده است که «امّ فاطمه» بشود. باید بروی و چهل روز عبادت کنی، علوّ روی علوّ، طهارت روی طهارت، نور روی نور، چون حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها می‌خواهد بیاید.

لذا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم دستور گرفت که جدا شود.

شوق آمدنِ حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها باید خیلی برای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم جذّاب باشد، اما پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمایشی فرمود که نشان می‌دهد چه محبّت عجیبی وجود دارد.

زهد از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم مایه می‌گیرد، عبادت از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم اعتبار می‌گیرد…

همینکه خطاب آمد باید چهل روز از خدیجه فاصله بگیری، «فَشَقَّ ذَلِکَ عَلَى اَلنَّبِیِّ» برای پیغمبر سخت شد!

کدام عبادت برای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم سخت آمد؟ کدام جهاد برای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم سخت آمد؟ کدام کار سخت برای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم سخت آمد؟ اما همینکه خطاب آمد باید چهل روز از خدیجه فاصله بگیری، «فَشَقَّ ذَلِکَ عَلَى اَلنَّبِیِّ» برای پیغمبر سخت شد، «وَ کَانَ لَها مُحِبّاً» از بس که حضرت خدیجه سلام الله علیها را دوست داشت، «وَبِهَا وَامِقاً» یعنی عاشقِ حضرت خدیجه سلام الله علیها بود.

همین موضوع نشان می‌دهد که در دنیا و آخرت کسی نمی‌تواند مقام حضرت خدیجه سلام الله علیها را درک کند.

ظاهر امر اینطور است که از معراج برگشت و مستقیم چهل روز به عبادت پرداخت و حضرت خدیجه سلام الله علیها هم با عبادت در حال انتظار بود، وقتی روز چهلم شد و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم می‌خواست برگردد، آنقدر به حضرت خدیجه سلام الله علیها شوق داشت که عمّار را فرستاد تا زودتر برود و این پیام را بدهد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم به عمّار فرمود که برو و به خدیجه بگو «یَا خَدِیجَهُ لاَ تَظُنِّی أَنَّ اِنْقِطَاعِی عَنْکِ هِجْرَهٌ»[۱۰] فکر نکنی که من دوست داشتم از تو جدا باشم، «وَ لاَ قِلًى» و یا از تو ناراحت بودم، «وَ لَکِنْ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَنِی بِذَلِکَ أَمْرَهُ» این امر خدا بوده است، «فَلاَ تَظُنِّی یَا خَدِیجَهُ إِلاَّ خَیْراً» در مورد من چیزی جز خیر و نیکی نباشد که دل تو بشکند و بگویی چهل روز ما را رها کردی، «فَإِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَیُبَاهِی بِکِ کِرَامَ مَلاَئِکَتِهِ کُلَّ یَوْمٍ مِرَاراً» خدا هر روز بارها با اولیای ملائکه راجع به تو صحبت می‌کند و به تو مباهات می‌کند!

احترام به اطرافیان همسر

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم اخلاقی داشت، این موضوع برای ما خیلی درس دارد، خیلی از مشکلات ما برای توجّه نکردن به همین موضوعات است.

وقتی هر کسی را دوست داری، باید متعلّقات او را دوست بداری.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمود: «اَلْمَرْءُ یُحْفَظُ فِی وُلْدِهِ»،[۱۱] وقتی می‌خواهند کسی را تکریم کنند، باید فرزندان او را تکریم کنند.

خیلی از مشکلات زن و شوهرها این است که مرد یا زن، با اطرافیان دیگری بدرفتاری می‌کند.

اگر تو همسر خودت را دوست داری، باید پدر و مادر او را دوست بداری، باید خواهر و برادر او را دوست بداری، باید دوستان او را دوست بداری، وگرنه دوستی نیست.

ممکن است مثلاً تو برادر همسرت را نپسندی، ولی اگر تو همسرت را دوست داری باید بخاطر او، متعلّقات و محبوبات او را دوست بداری.

شما این کار را کنید و بعد ببینید آیا زندگی شیرین می‌شود یا نه.

هر کسی از بستگان حضرت خدیجه سلام الله علیها که می‌آمد، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم به جنب و جوش می‌افتاد، عبای مبارک خود را درمی‌آورد و زیر پای او می‌انداخت.

تا سال‌ها بعد از حضرت خدیجه سلام الله علیها اگر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم در جایی قربانی می‌کرد و باخبر می‌شد کسی از بستگان یا دوستان حضرت خدیجه سلام الله علیها آنجا هست، می‌فرمود اول به درِ خانه‌ی او ببرید.

در روایت هم نفرموده است که آن‌ها لزوماً مؤمن و باتقوا بودند، بلکه منسوبین حضرت خدیجه سلام الله علیها بودند.

حضرت خدیجه سلام الله علیها گوهرشناس بود

برای همین آن همسر دیگر حسادت می‌کرد، حتّی زمانی گفت که خدا بهتر از خدیجه را به شما داده است!

بلافاصله پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمود: اصلاً اینطور نیست. آن زمانی که همه مرا تکذیب کردند… حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها و امیرالمؤمنین صلوات الله علیه تنها مؤمنین صدر اسلام هستند که از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم معجزه نخواستند، لذا قبل از اینکه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بخواهد به نبوّت برسد…

حضرت خدیجه سلام الله علیها عبارتی دارند که فوق العاده است، اول پیغام فرستاد که با یکدیگر ازدواج کنیم.

کسی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم را نمی‌شناخت، حضرت خدیجه سلام الله علیها هم یک بانوی پولدار بود، اگر می‌خواست به ظاهر نگاه کند، به ظاهر آدم زیاد بود، اما او به دنبال این حرف‌ها نبود.

وقتی جناب ابوطالب علیه السلام آمد، حضرت خدیجه سلام الله علیها فرمود که خودم مهریه را می‌دهم، من خودم را بنده‌ی او می‌دانم نه همسر او!

اینجا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم هنوز نبوّت خود را ابراز نکرده بود، منتها اگر کسی گوهرشناس باشد تشخیص می‌دهد.

حضرت خدیجه سلام الله علیها و امیرالمؤمنین صلوات الله علیه نیاز نداشتند که از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم معجزه بخواهند، اگر کسی چشم باز داشت، معجزه خودِ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بود!

مهربانی عجیبی بین حضرت خدیجه سلام الله علیها و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بود، و اگر کسی می‌خواست قفل دل پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم را باز کند و موافقت پیامبر را در موضوعی جلب کند، اگر اسم حضرت خدیجه سلام الله علیها را می‌آوردند، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم شروع می‌کرد به گریه کردن.

جایگاه گدای کوی حضرت خدیجه سلام الله علیها

روزی پیرزنی آمد و لباس خیلی آنچنانی هم نداشت، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم خیلی او را تکریم کرد و تا جلوی در رفت و به او هدیه داد.

وقتی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم برگشت، از او پرسیدند: این شخص کیست؟ ما او را نشناختیم. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمودند: او گدای کوی خدیجه است، خدیجه به او کمک می‌کرد.

یعنی آن کسی که گدای کوی حضرت خدیجه سلام الله علیها است برای من محترم است، هر کسی که نسبتی با حضرت خدیجه سلام الله علیها داشته باشد مورد اکرام من است.

من نگاه کردم و دیدم این موضوع برای ما بشارت است.

یا رسول الله! ما هم گدای کوی حضرت خدیجه سلام الله علیها هستیم، ما هم امشب باامید آمده‌ایم.

روضه و توسّل

وقتی حضرت خدیجه سلام الله علیها از دنیا رفت، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم مدّتی از خانه بیرون نمی‌‌آمد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بی‌کس و کار شد، رسول خدا شکسته شد، گفتند آن سال عام الحزن شد، چون لبخند بر لب مبارک پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم نمی‌آمد.

یکی از مظلومیت‌هایی که حضرت خدیجه سلام الله علیها داشت این بود که خیلی در راه اسلام صدمه خورد، در اوج شکنجه‌ها و دردسرها و سختی‌ها، در بعضی از نقل‌ها شعب ابی طالب‌ها، از دنیا رفت. پیروزی و موفقیت و حکومت اسلامی را نچشید.

ان شاء الله خدای متعال آن شهدایی که در مراکز شکنجه‌ی ساواک شهید شدند را رحمت کند، آن‌ها بعضی چیزها را ندیدند، و به خدا پناه می‌بریم اگر کسی قدر آن‌ها را نداند و متوجّه آبروی آن‌ها نباشد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم از خانه بیرون نیامد، بر چهره‌ی مبارک رسول خدا غم نشسته بود، صدیقه طاهره سلام الله علیها بی‌تابی می‌کرد.

اشتباه نشود، نمی‌خواهم بگویم چون صدیقه طاهره سلام الله علیها خردسال بود، این بزرگواران کوچکشان مانند بزرگسال است، اما وقتی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم اینطور غمگین است، ببینید صدیقه طاهره سلام الله علیها هم که همه‌ی وجودش رأفت و محبّت است، با فقدان این مادر عظیم‌الشأن چه حالی پیدا کرد.

به درِ خانه‌ی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم می‌آمدند…

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم تا آخر عمر، وقتی نام حضرت خدیجه سلام الله علیها را می‌شنید اشک می‌ریخت.

من به حضرت خدیجه سلام الله علیها عرض می‌کنم: بی‌بی جان! می‌خواهم ماجرایی را نقل کنم که هر دو طرف فرزند شما هستند، هم امیرالمؤمنین صلوات الله علیه پسر شماست و هم صدیقه طاهره سلام الله علیها دختر شماست.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بیست و پنج سالگی با حضرت خدیجه سلام الله علیها ازدواج کرد، تا قریب به پنجاه سالگی با هم زندگی کردند، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم هم در این بیست و پنج سال ازدواج دیگری نکرد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بعد از این بیست و پنج سال، با اینکه حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها بود و امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بود، شکسته شد؛ به آن سال «عام الحزن» گفتند.

دیگر برای خود حضرت خدیجه سلام الله علیها روضه می‌خوانم، روح شما شاهد بود ولی ظاهراً نبودید، وقتی زهرای اطهر سلام الله علیها از دنیا رفت، امیرالمؤمنین صلوات الله علیه از خانه بیرون نمی‌آمد، علی هم در یک شب پیر شد.

گاهی عمّار و دیگران تلاش می‌کردند که بیایند و حضرت را از خانه بیرون بیاورند، شدّت محبّت طوری بود که…

بی‌بی جان! آن مدّت اندکی که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم در مکّه بود، می‌توانست راحت به مزار شما بیاید، اما امیرالمؤمنین صلوات الله علیه باید شب‌ها بر سر مزار حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها می‌رفت، اما روزها هم دچار دلتنگی می‌شد، شدّت شوق امیرالمؤمنین صلوات الله علیه طوری بود که نمی‌توانست تا شب تحمّل کند، بین قبور بقیع راه می‌رفت… «مَرَرتُ عَلَی القُبُورِ مُسلِّماً» بین قبرها راه می‌روم و با تو حرف می‌زنم، «قَبْرَ الحَبِیْبِ فَلَمْ یَرُدَّ جَوَابِی»… اما می‌دانی چند روز است که صدای تو را نشنیده‌ام؟… فاطمه جان! تو هم دیگر نمی‌خواهی جواب مرا بدهی؟!…

بعد خود حضرت جواب می‌داد، می‌گفت: برای تو بمیرم! می‌دانم زیر خروارها خاک هستی… آن تنِ مبارک تو چطور میان خاک‌‌ها قرار گرفته است…

امیرالمؤمنین صلوات الله علیه هم تا زنده بود عزادار بود، اواخر عمر حضرت، موها و محاسن حضرت سپید شده بود، یک نفر گفت: آقا جان! شما دائم در حال جنگ هستید، فرمانده‌ی میدان هستید، نباید آثار ضعف داشته باشید، خضاب کنید.

حضرت فرمود: من عزادار هستم…

آن شخص تعجّب کرد و گفت: اخیراً که کسی از بنی هاشم از دنیا نرفته است…

اخیراً کسی از بنی هاشم از دنیا نرفته بود، ولی وقتی امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بالای قبر مبارک حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها نشسته بود، وقتی به قبر او نگاه کرد فرمود: «أمّا حُزنی فَسَرمَدٌ»[۱۲] دیگر این جگر خنک نخواهد شد، «وَ أمّا لَیلی فَمُسَهَّدٌ» تو که نور عالمتاب عالم هستی، من از همه بیشتر این نور را درک کرده‌ام، امشب تازه تاریکی را فهمیدم… وقتی شب شود من به یاد این موضوع می‌افتم که تو را در شب دفن کردم، دیگر شب‌ها خواب به چشم من نمی‌آید…

نگاهی به قبر صدیقه طاهره سلام الله علیها کرد، به چند جمله اشاره می‌کنم…

ان شاء الله خدای متعال برای شما نیاورد، نستجیربالله، کسی کودکی را به انسان بسپرد و به سفر برود و برگردد، خراشی به صورت این بچه افتاده باشد…

برای کسی که امین الله فی أرضه است… وقتی در حال دفن کردن بدن بود حال خیلی بدی داشت… با خجالت زیادی عرض کرد: «السَّلامُ عَلَیکَ یا رسولَ اللّه عَنّی وَ عَن اِبنَتِکَ»،[۱۳] از طرف خودم و دخترت به شما سلام عرض می‌کنم… دخترت را نزدیک خودت دفن می‌کنم…

بعد اول از حال خود گفت، یا رسول الله! اگر از حال من می‌پرسی، «عَن صَفیَّتِکَ صَبری، وَ رَقَّ عَنها تَجَلُّدی» دیگر نمی‌توانم روی پای خود بایستم، کمرم شکست… «لَقَد استُرجِعَتِ الوَدیعَهُ» آن ودیعه‌ای که به من سپرده بودی را… من نخواستم اینطور بیاورم، او را از من گرفتند…

به قول یک شاعر فحلِ مجتهد، می‌گوید به پیغمبر عرض کرد: یا رسول الله! همانطور که می‌بینید امانت شما برگشته، اما این دیگر آن فاطمه نیست… نمی‌شود او را شناخت، بدن آب شده است، «ذَابَ لَحْمُهَا… نَحَلَ جِسْمُهَا»،[۱۴] جسم از بین رفت… «حَتَّی صَارَتْ کَالْخَیَالِ» مانند یک شبه شده بود… این اواخر انگار که پارچه روی زمین افتاده است…

امیرالمؤمنین صلوات الله علیه خیلی اهل فتوّت است، خیلی آقاست، اهل گله نیست، اینجا یک گله هم کرد، قبل از اینکه از جای خود بلند شود نگاهی به قبر مبارک حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها کرد و فرمود: «سَرْعَانَ مَا فَرَّقَ بَیْنَنَا»[۱۵] خیلی زود تو را از من گرفتند…

[۱]– سوره‌ مبارکه غافر، آیه ۴۴٫

[۲]– سوره‌ مبارکه طه، آیات ۲۵ تا ۲۸٫

[۳]– الصّحیفه السّجّادیّه، ص ۹۸٫

[۴] اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَى الصِّدِّیقَهِ فاطِمَهَ الزَّکِیَّهِ، حَبِیبَهِ حَبِیبِکَ وَنَبِیِّکَ، وَأُمِّ أَحِبَّائِکَ وَأَصْفِیائِکَ، الَّتِی انْتَجَبْتَها وَفَضَّلْتَها وَاخْتَرْتَها عَلَىٰ نِساءِ الْعالَمِینَ . اللّٰهُمَّ کُنِ الطَّالِبَ لَها مِمَّنْ ظَلَمَها وَاسْتَخَفَّ بِحَقِّها، وَکُنِ الثَّائِرَ اللّٰهُمَّ بِدَمِ أَوْلادِها . اللّٰهُمَّ وَکَما جَعَلْتَها أُمَّ أَئِمَّهِ الْهُدىٰ، وَحَلِیلَهَ صاحِبِ اللَِّواءِ، وَالْکَرِیمَهَ عِنْدَ الْمَلإِ الْأَعْلىٰ، فَصَلِّ عَلَیْها وَعَلَىٰ أُمِّها صَلاهً تُکْرِمُ بِها وَجْهَ أَبِیها مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَتُقِرُّبِها أَعْیُنَ ذُرِّیَّتِها، وَأَبْلِغْهُمْ عَنِّی فِی هٰذِهِ السَّاعَهِ أَفْضَلَ التَّحِیَّهِ وَالسَّلامِ.

[۵] عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال، جلد ۱۱، صفحه ۱۱۸ (کَمُلَ مِن الرِّجالِ کثیرٌ ، و لم یَکمُلْ مِن النِّساءِ إلاّ أربَعٌ : آسِیَهُ بِنتُ مُزاحِمٍ امرأهُ فِرعَونَ ، و مَریمُ بِنتُ عِمرانَ ، و خَدیجَهُ بِنتُ خُوَیلِدٍ ، و فاطِمَهُ بِنتُ مُحمّدٍ صلى الله علیه و آله)

[۶] کنز الفوائد للکراجکی، صفحه ۱۱۷ (فلما تزوج النبی صلى الله علیه واله خدیجه علیه السلام اخبرها بوجده بعلی ومحبته فکانت تستزیده فتزینه وتحلیه وتلبسه وترسله مع ولائدها ویحمله خدمها فیقول الناس هذا اخو محمد واحب الخلق إلیه وقره عین خدیجه ومن اشتملت السعاده علیه وکانت الطاف خدیجه تطرق منزل أبی طالب لیلا ونهارا وصباحا ومساء)

[۷] عبد المسیح انطاکی، صفحه ۵۵

[۸] معانی الأخبار، جلد ۱، صفحه ۳۹۶ (حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ اَلْمُتَوَکِّلِ رَضِیَ اَللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اَللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ اَلْحِمْیَرِیُّ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ حَدَّثَنَا اَلْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ بْنِ اَلْحَجَّاجِ عَنْ سَدِیرٍ اَلصَّیْرَفِیِّ عَنِ اَلصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ : خُلِقَ نُورُ فَاطِمَهَ عَلَیْهَا السَّلاَمُ قَبْلَ أَنْ تُخْلَقَ اَلْأَرْضُ وَ اَلسَّمَاءُ فَقَالَ بَعْضُ اَلنَّاسِ یَا نَبِیَّ اَللَّهِ فَلَیْسَتْ هِیَ إِنْسِیَّهً فَقَالَ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَاطِمَهُ حَوْرَاءُ إِنْسِیَّهٌ قَالَ یَا نَبِیَّ اَللَّهِ وَ کَیْفَ هِیَ حَوْرَاءُ إِنْسِیَّهٌ قَالَ خَلَقَهَا اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ نُورِهِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ آدَمَ إِذْ کَانَتِ اَلْأَرْوَاحُ فَلَمَّا خَلَقَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ آدَمَ عُرِضَتْ عَلَى آدَمَ قِیلَ یَا نَبِیَّ اَللَّهِ وَ أَیْنَ کَانَتْ فَاطِمَهُ قَالَ کَانَتْ فِی حُقَّهٍ تَحْتَ سَاقِ اَلْعَرْشِ قَالُوا یَا نَبِیَّ اَللَّهِ فَمَا کَانَ طَعَامُهَا قَالَ اَلتَّسْبِیحُ وَ اَلتَّهْلِیلُ وَ اَلتَّحْمِیدُ فَلَمَّا خَلَقَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ آدَمَ وَ أَخْرَجَنِی مِنْ صُلْبِهِ أَحَبَّ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یُخْرِجَهَا مِنْ صُلْبِی جَعَلَهَا تُفَّاحَهً فِی اَلْجَنَّهِ وَ أَتَانِی بِهَا جَبْرَئِیلُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فَقَالَ لِی اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَهُ اَللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ یَا مُحَمَّدُ قُلْتُ وَ عَلَیْکَ اَلسَّلاَمُ وَ رَحْمَهُ اَللَّهُ حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ رَبَّکَ یُقْرِئُکَ اَلسَّلاَمَ قُلْتُ مِنْهُ اَلسَّلاَمُ وَ إِلَیْهِ یَعُودُ اَلسَّلاَمُ قَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ هَذِهِ تُفَّاحَهٌ أَهْدَاهَا اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْکَ مِنَ اَلْجَنَّهِ فَأَخَذْتُهَا وَ ضَمَمْتُهَا إِلَى صَدْرِی قَالَ یَا مُحَمَّدُ یَقُولُ اَللَّهُ جَلَّ جَلاَلُهُ کُلْهَا فَفَلَقْتُهَا فَرَأَیْتُ نُوراً سَاطِعاً فَفَزِعْتُ مِنْهُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ مَا لَکَ لاَ تَأْکُلُ، کُلْهَا وَ لاَ تَخَفْ فَإِنَّ ذَلِکَ اَلنُّورَ اَلْمَنْصُورَهُ فِی اَلسَّمَاءِ وَ هِیَ فِی اَلْأَرْضِ فَاطِمَهُ قُلْتُ حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ وَ لِمَ سُمِّیَتْ فِی اَلسَّمَاءِ اَلْمَنْصُورَهَ وَ فِی اَلْأَرْضِ فَاطِمَهَ قَالَ سُمِّیَتْ فِی اَلْأَرْضِ فَاطِمَهَ لِأَنَّهَا فَطَمَتْ شِیعَتَهَا مِنَ اَلنَّارِ وَ فُطِمَ أَعْدَاؤُهَا عَنْ حُبِّهَا وَ هِیَ فِی اَلسَّمَاءِ اَلْمَنْصُورَهُ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ – یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ اَلْمُؤْمِنُونَ. `بِنَصْرِ اَللّٰهِ یَنْصُرُ مَنْ یَشٰاءُ  یَعْنِی نَصْرَ فَاطِمَهَ لِمُحِبِّیهَا .)

[۹] موسوعه شعراء الغدیر، جلد ٣، صفحه ۴٣٩

[۱۰] بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار علیهم السلام، جلد ۱۶، صفحه ۷۸ (وَ رُوِیَ: أَنَّهَا وُلِدَتْ خَمْسَ سِنِینَ قَبْلَ ظُهُورِ اَلرِّسَالَهِ وَ نُزُولِ اَلْوَحْیِ وَ قِیلَ بَیْنَا اَلنَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ جَالِسٌ بِالْأَبْطَحِ وَ مَعَهُ عَمَّارُ بْنُ یَاسِرٍ وَ اَلْمُنْذِرُ بْنُ اَلضَّحْضَاحِ وَ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ اَلْعَبَّاسُ بْنُ عَبْدِ اَلْمُطَّلِبِ وَ حَمْزَهُ بْنُ عَبْدِ اَلْمُطَّلِبِ إِذْ هَبَطَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فِی صُورَتِهِ اَلْعُظْمَى قَدْ نَشَرَ أَجْنِحَتَهُ حَتَّى أَخَذَتْ مِنَ اَلْمَشْرِقِ إِلَى اَلْمَغْرِبِ فَنَادَاهُ یَا مُحَمَّدُ اَلْعَلِیُّ اَلْأَعْلَى یَقْرَأُ عَلَیْکَ اَلسَّلاَمَ وَ هُوَ یَأْمُرُکَ أَنْ تَعْتَزِلَ عَنْ خَدِیجَهَ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً فَشَقَّ ذَلِکَ عَلَى اَلنَّبِیِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ کَانَ لَهَا مُحِبّاً وَ بِهَا وَامِقاً قَالَ فَأَقَامَ اَلنَّبِیُّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَرْبَعِینَ یَوْماً یَصُومُ اَلنَّهَارَ وَ یَقُومُ اَللَّیْلَ حَتَّى إِذَا کَانَ فِی آخِرِ أَیَّامِهِ تِلْکَ بَعَثَ إِلَى خَدِیجَهَ بِعَمَّارِ بْنِ یَاسِرٍ وَ قَالَ قُلْ لَهَا یَا خَدِیجَهُ لاَ تَظُنِّی أَنَّ اِنْقِطَاعِی عَنْکِ [هِجْرَهٌ] وَ لاَ قِلًى وَ لَکِنْ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَنِی بِذَلِکَ لتنفذ [لِیُنْفِذَ] أَمْرَهُ فَلاَ تَظُنِّی یَا خَدِیجَهُ إِلاَّ خَیْراً فَإِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَیُبَاهِی بِکِ کِرَامَ مَلاَئِکَتِهِ کُلَّ یَوْمٍ مِرَاراً فَإِذَا جَنَّکِ اَللَّیْلُ فَأَجِیفِی اَلْبَابَ وَ خُذِی مَضْجَعَکِ مِنْ فِرَاشِکِ فَإِنِّی فِی مَنْزِلِ فَاطِمَهَ بِنْتِ أَسَدٍ فَجَعَلَتْ خَدِیجَهُ تَحْزَنُ فِی کُلِّ یَوْمٍ مِرَاراً لِفَقْدِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَلَمَّا کَانَ فِی کَمَالِ اَلْأَرْبَعِینَ هَبَطَ جَبْرَئِیلُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ اَلْعَلِیُّ اَلْأَعْلَى یُقْرِئُکَ اَلسَّلاَمَ وَ هُوَ یَأْمُرُکَ أَنْ تَتَأَهَّبَ لِتَحِیَّتِهِ وَ تُحْفَتِهِ قَالَ اَلنَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَا جَبْرَئِیلُ وَ مَا تُحْفَهُ رَبِّ اَلْعَالَمِینَ وَ مَا تَحِیَّتُهُ قَالَ لاَ عِلْمَ لِی قَالَ فَبَیْنَا اَلنَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ کَذَلِکَ إِذْ هَبَطَ مِیکَائِیلُ وَ مَعَهُ طَبَقٌ مُغَطًّى بِمِنْدِیلِ سُنْدُسٍ أَوْ قَالَ إِسْتَبْرَقٍ فَوَضَعَهُ بَیْنَ یَدَیِ اَلنَّبِیِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ أَقْبَلَ جَبْرَئِیلُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ قَالَ یَا مُحَمَّدُ یَأْمُرُکَ رَبُّکَ أَنْ تَجْعَلَ اَللَّیْلَهَ إِفْطَارَکَ عَلَى هَذَا اَلطَّعَامِ فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ کَانَ اَلنَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِذَا أَرَادَ أَنْ یُفْطِرَ أَمَرَنِی أَنْ أَفْتَحَ اَلْبَابَ لِمَنْ یَرِدُ إِلَى اَلْإِفْطَارِ فَلَمَّا کَانَ فِی تِلْکَ اَللَّیْلَهِ أَقْعَدَنِی اَلنَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ عَلَى بَابِ اَلْمَنْزِلِ وَ قَالَ یَا اِبْنَ أَبِی طَالِبٍ إِنَّهُ طَعَامٌ مُحَرَّمٌ إِلاَّ عَلَیَّ قَالَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فَجَلَسْتُ عَلَى اَلْبَابِ وَ خَلاَ اَلنَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِالطَّعَامِ وَ کَشَفَ اَلطَّبَقَ فَإِذَا عِذْقٌ مِنْ رُطَبٍ وَ عُنْقُودٌ مِنْ عِنَبٍ فَأَکَلَ اَلنَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مِنْهُ شِبَعاً وَ شَرِبَ مِنَ اَلْمَاءِ رِیّاً وَ مَدَّ یَدَهُ لِلْغَسْلِ فَأَفَاضَ اَلْمَاءَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ وَ غَسَلَ یَدَهُ مِیکَائِیلُ وَ تَمَنْدَلَهُ إِسْرَافِیلُ وَ اِرْتَفَعَ فَاضِلُ اَلطَّعَامِ مَعَ اَلْإِنَاءِ إِلَى اَلسَّمَاءِ ثُمَّ قَامَ اَلنَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لِیُصَلِّیَ فَأَقْبَلَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ وَ قَالَ اَلصَّلاَهُ مُحَرَّمَهٌ عَلَیْکَ فِی وَقْتِکَ حَتَّى تَأْتِیَ إِلَى مَنْزِلِ خَدِیجَهَ فَتُوَاقِعَهَا فَإِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ آلَى عَلَى نَفْسِهِ أَنْ یَخْلُقَ مِنْ صُلْبِکَ فِی هَذِهِ اَللَّیْلَهِ ذُرِّیَّهً طَیِّبَهً فَوَثَبَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِلَى مَنْزِلِ خَدِیجَهَ قَالَتْ خَدِیجَهُ رِضْوَانُ اَللَّهِ عَلَیْهَا وَ کُنْتُ قَدْ أَلِفْتُ اَلْوَحْدَهَ فَکَانَ إِذَا جَنَّتْنِی اَللَّیْلُ غَطَّیْتُ رَأْسِی وَ أَسْجَفْتُ سِتْرِی وَ غَلَّقْتُ بَابِی وَ صَلَّیْتُ وِرْدِی وَ أَطْفَأْتُ مِصْبَاحِی وَ أَوَیْتُ إِلَى فِرَاشِی فَلَمَّا کَانَ فِی تِلْکَ اَللَّیْلَهِ لَمْ أَکُنْ بِالنَّائِمَهِ وَ لاَ بِالْمُنْتَبِهَهِ إِذْ جَاءَ اَلنَّبِیُّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَقَرَعَ اَلْبَابَ فَنَادَیْتُ مَنْ هَذَا اَلَّذِی یَقْرَعُ حَلْقَهً لاَ یَقْرَعُهَا إِلاَّ مُحَمَّدٌ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَالَتْ خَدِیجَهُ فَنَادَى اَلنَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِعُذُوبَهِ کَلاَمِهِ وَ حَلاَوَهِ مَنْطِقِهِ اِفْتَحِی یَا خَدِیجَهُ فَإِنِّی مُحَمَّدٌ قَالَتْ خَدِیجَهُ فَقُمْتُ فَرِحَهً مُسْتَبْشِرَهً بِالنَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ فَتَحْتُ اَلْبَابَ وَ دَخَلَ اَلنَّبِیُّ اَلْمَنْزِلَ وَ کَانَ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِذَا دَخَلَ اَلْمَنْزِلَ دَعَا بِالْإِنَاءِ فَتَطَهَّرَ لِلصَّلاَهِ ثُمَّ یَقُومُ فَیُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ یُوجِزُ فِیهِمَا ثُمَّ یَأْوِی إِلَى فِرَاشِهِ فَلَمَّا کَانَ فِی تِلْکَ اَللَّیْلَهِ لَمْ یَدْعُ بِالْإِنَاءِ وَ لَمْ یَتَأَهَّبْ بِالصَّلاَهِ غَیْرَ أَنَّهُ أَخَذَ بِعَضُدِی وَ أَقْعَدَنِی عَلَى فِرَاشِهِ وَ دَاعَبَنِی وَ مَازَحَنِی وَ کَانَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ مَا یَکُونُ بَیْنَ اَلْمَرْأَهِ وَ بَعْلِهَا فَلاَ وَ اَلَّذِی سَمَکَ اَلسَّمَاءَ وَ أَنْبَعَ اَلْمَاءَ مَا تَبَاعَدَ عَنِّی اَلنَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ حَتَّى حَسِسْتُ بِثِقْلِ فَاطِمَهَ فِی بَطْنِی .)

[۱۱] کتاب سُلیم بن قیس الهلالی، جلد ۲، صفحه ۸۶۲

[۱۲] کشف الغمه فی معرفه الأئمه، جلد ۱، صفحه ۵۰۶ (وَ فِی رِوَایَهٍ أُخْرَى زِیَادَهٌ عَلَى قَوْلِ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ عِنْدَ مَوْتِهَا -: أَمَّا حُزْنِی فَسَرْمَدٌ وَ أَمَّا لَیْلِی فَمُسَهَّدٌ وَ لاَ نَبْرَحُ أَوْ یَخْتَارَ اَللَّهُ تَعَالَى لِی دَارَکَ اَلَّتِی أَنْتَ فِیهَا مُقِیمٌ سَرْعَانَ مَا فُرِّقَ بَیْنَنَا وَ إِلَى اَللَّهِ أَشْکُو وَ سَتُنْبِئُکَ اِبْنَتُکَ بِتَظَافُرِ أُمَّتِکَ عَلَى هَضْمِهَا حَقَّهَا فَأَحْفِهَا اَلسُّؤَالَ وَ اِسْتَخْبِرْهَا اَلْحَالَ فَکَمْ مِنْ غَلِیلٍ مُعْتَلِجٍ بِصَدْرِهَا لَمْ تَجِدْ إِلَى بَثِّهِ سَبِیلاً فَسَتَقُولُ وَ یَحْکُمُ اَللَّهُ وَ هُوَ خَیْرُ اَلْحٰاکِمِینَ  وَ اَلسَّلاَمُ عَلَیْکُمَا سَلاَمَ مُوَدِّعٍ لاَ قَالٍ وَ لاَ سَئِمٍ فَإِنْ أَنْصَرِفْ فَلاَ عَنْ مَلاَلَهٍ وَ إِنْ أَقُمْ فَلاَ عَنْ سُوءِ ظَنٍّ بِمَا وَعَدَهُ اَللَّهُ اَلصَّابِرِینَ فَالصَّبْرُ أَیْمَنُ وَ أَجْمَلُ فَبِعَیْنِ اَللَّهِ تُدْفَنُ اِبْنَتُکَ صَبْراً وَ تَهْتَضِمُ حَقَّهَا وَ تُمْنَعُ إِرْثَهَا وَ لَمْ یَبْعُدِ اَلْعَهْدُ فَإِلَى اَللَّهِ یَا رَسُولَ اَللَّهِ اَلْمُشْتَکَى وَ فِیکَ یَا رَسُولَ اَللَّهِ أَحْسَنُ اَلْعَزَاءِ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْکَ وَ عَلَیْهَا مَعَکَ .)

[۱۳] نهج البلاغه، خطبه ۲۰۲

[۱۴] بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار علیهم السلام، جلد ۷۸ ، صفحه ۲۸۲ (دَعَائِمُ اَلْإِسْلاَمِ ، رُوِّینَا عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَلَیْهِمَا السَّلاَمُ : أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَسَرَّ إِلَى فَاطِمَهَ عَلَیْهَا السَّلاَمُ أَنَّهَا أُولَى مَنْ یَلْحَقُ بِهِ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ فَلَمَّا قُبِضَ وَ نَالَهَا مِنَ اَلْقَوْمِ مَا نَالَهَا لَزِمَتِ اَلْفِرَاشَ وَ نَحَلَ جِسْمُهَا وَ ذَابَ لَحْمُهَا وَ صَارَتْ کَالْخَیَالِ وَ عَاشَتْ بَعْدَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِمَا سَبْعِینَ یَوْماً فَلَمَّا اُحْتُضِرَتْ قَالَتْ لِأَسْمَاءَ بِنْتِ عُمَیْسٍ کَیْفَ أُحْمَلُ عَلَى رِقَابِ اَلرِّجَالِ مَکْشُوفَهً وَ قَدْ صِرْتُ کَالْخَیَالِ وَ جَفَّ جِلْدِی عَلَى عَظْمِی قَالَتْ أَسْمَاءُ یَا بِنْتَ رَسُولِ اَللَّهِ إِنْ قَضَى اَللَّهُ عَلَیْکِ بِأَمْرٍ فَسَوْفَ أَصْنَعُ لَکِ شَیْئاً رَأَیْتُهُ فِی بَلَدِ اَلْحَبَشَهِ قَالَتْ وَ مَا هُوَ قَالَتِ اَلنَّعْشُ یَجْعَلُونَهُ مِنْ فَوْقِ اَلسَّرِیرِ عَلَى اَلْمَیِّتِ یَسْتُرُهُ قَالَتْ لَهَا اِفْعَلِی فَلَمَّا قُبِضَتْ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهَا صَنَعَتْهُ لَهَا أَسْمَاءُ فَکَانَ أَوَّلَ نَعْشٍ عُمِلَ لِلنِّسَاءِ فِی اَلْإِسْلاَمِ .)

[۱۵] الکافی، جلد ۱، صفحه ۴۵۸ (أَحْمَدُ بْنُ مِهْرَانَ رَحِمَهُ اَللَّهُ رَفَعَهُ وَ أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اَلْجَبَّارِ اَلشَّیْبَانِیِّ قَالَ حَدَّثَنِی اَلْقَاسِمُ بْنُ مُحَمَّدٍ اَلرَّازِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ اَلْهُرْمُزَانِیُّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: لَمَّا قُبِضَتْ فَاطِمَهُ عَلَیْهَا اَلسَّلاَمُ دَفَنَهَا أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ سِرّاً وَ عَفَا عَلَى مَوْضِعِ قَبْرِهَا ثُمَّ قَامَ فَحَوَّلَ وَجْهَهُ إِلَى قَبْرِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَقَالَ اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اَللَّهِ عَنِّی وَ اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ عَنِ اِبْنَتِکَ وَ زَائِرَتِکَ وَ اَلْبَائِتَهِ فِی اَلثَّرَى بِبُقْعَتِکَ وَ اَلْمُخْتَارِ اَللَّهُ لَهَا سُرْعَهَ اَللَّحَاقِ بِکَ قَلَّ یَا رَسُولَ اَللَّهِ عَنْ صَفِیَّتِکَ صَبْرِی وَ عَفَا عَنْ سَیِّدَهِ نِسَاءِ اَلْعَالَمِینَ تَجَلُّدِی إِلاَّ أَنَّ لِی فِی اَلتَّأَسِّی بِسُنَّتِکَ فِی فُرْقَتِکَ مَوْضِعَ تَعَزٍّ فَلَقَدْ وَسَّدْتُکَ فِی مَلْحُودَهِ قَبْرِکَ وَ فَاضَتْ نَفْسُکَ بَیْنَ نَحْرِی وَ صَدْرِی بَلَى وَ فِی کِتَابِ اَللَّهِ لِی أَنْعَمُ اَلْقَبُولِ «إِنّٰا لِلّٰهِ وَ إِنّٰا إِلَیْهِ رٰاجِعُونَ»  قَدِ اُسْتُرْجِعَتِ اَلْوَدِیعَهُ وَ أُخِذَتِ اَلرَّهِینَهُ وَ أُخْلِسَتِ اَلزَّهْرَاءُ فَمَا أَقْبَحَ اَلْخَضْرَاءَ وَ اَلْغَبْرَاءَ یَا رَسُولَ اَللَّهِ أَمَّا حُزْنِی فَسَرْمَدٌ وَ أَمَّا لَیْلِی فَمُسَهَّدٌ وَ هَمٌّ لاَ یَبْرَحُ مِنْ قَلْبِی أَوْ یَخْتَارَ اَللَّهُ لِی دَارَکَ اَلَّتِی أَنْتَ فِیهَا مُقِیمٌ کَمَدٌ مُقَیِّحٌ وَ هَمٌّ مُهَیِّجٌ سَرْعَانَ مَا فَرَّقَ بَیْنَنَا وَ إِلَى اَللَّهِ أَشْکُو وَ سَتُنْبِئُکَ اِبْنَتُکَ بِتَظَافُرِ أُمَّتِکَ عَلَى هَضْمِهَا فَأَحْفِهَا اَلسُّؤَالَ وَ اِسْتَخْبِرْهَا اَلْحَالَ فَکَمْ مِنْ غَلِیلٍ مُعْتَلِجٍ بِصَدْرِهَا لَمْ تَجِدْ إِلَى بَثِّهِ سَبِیلاً وَ سَتَقُولُ وَ یَحْکُمُ اَللَّهُ «وَ هُوَ خَیْرُ اَلْحٰاکِمِینَ»  سَلاَمَ مُوَدِّعٍ لاَ قَالٍ وَ لاَ سَئِمٍ فَإِنْ أَنْصَرِفْ فَلاَ عَنْ مَلاَلَهٍ وَ إِنْ أُقِمْ فَلاَ عَنْ سُوءِ ظَنٍّ بِمَا وَعَدَ اَللَّهُ اَلصَّابِرِینَ وَاهَ وَاهاً وَ اَلصَّبْرُ أَیْمَنُ وَ أَجْمَلُ وَ لَوْ لاَ غَلَبَهُ اَلْمُسْتَوْلِینَ لَجَعَلْتُ اَلْمُقَامَ وَ اَللَّبْثَ لِزَاماً مَعْکُوفاً وَ لَأَعْوَلْتُ إِعْوَالَ اَلثَّکْلَى عَلَى جَلِیلِ اَلرَّزِیَّهِ فَبِعَیْنِ اَللَّهِ تُدْفَنُ اِبْنَتُکَ سِرّاً وَ تُهْضَمُ حَقَّهَا وَ تُمْنَعُ إِرْثَهَا وَ لَمْ یَتَبَاعَدِ اَلْعَهْدُ وَ لَمْ یَخْلَقْ مِنْکَ اَلذِّکْرُ وَ إِلَى اَللَّهِ یَا رَسُولَ اَللَّهِ اَلْمُشْتَکَى وَ فِیکَ یَا رَسُولَ اَللَّهِ أَحْسَنُ اَلْعَزَاءِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْکَ وَ عَلَیْهَا اَلسَّلاَمُ وَ اَلرِّضْوَانُ .)