حجت الاسلام کاشانی روز سه شنبه مورخ ۱۳ شهریور ۱۴۰۳ در حسینیه مهدویه مشهد مقدّس به ادامه سخنرانی با موضوع “درنگی در مسأله غیبت امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف” پرداختند که مشروح این جلسه تقدیم می‌شود.
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم»
«أُفَوِّضُ أَمْری إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصیرٌ بِالْعِبادِ».[۱]
«رَبِّ اشْرَحْ لی صَدْری * وَ یَسِّرْ لی أَمْری * وَ احْلُلْ عُقْدَهً مِنْ لِسانی * یَفْقَهُوا قَوْلی».[۲]
«اللَّهُمَّ وَ أَنْطِقْنِی بِالْهُدَى وَ أَلْهِمْنِی التَّقْوَى».[۳]
مقدّمه
هدیه به پیشگاه با عظمت حضرت ختم المرسلین صلی الله علیه و آله و سلّم و اهل بیت مکرّم ایشان، علی الخصوص حضرت سلطان اولیا علی بن موسی الرضا علیه آلاف التحیّه و الثناء صلواتی هدیه بفرمایید.
اللهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّل فَرَجَهُم
عرض ادب، ارادت، خاکساری، التجاء، استغاثه، عرض تسلیت به محضر باعظمت حضرت بقیّه الله الأعظم روحی و أرواح مَن سِواه و فداه و عجّل الله تعالی فرجه الشّریف صلوات دیگری محبّت بفرمایید.
اللهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّل فَرَجَهُم
مرور جلسات گذشته
به چند جهت که جلسات گذشته بصورت مختصر عرض کردیم و تکرار نمی‌کنم، موضوع بحث ما «درنگی در غیبت حضرت ولی‌عصر ارواحنا بداه» است.
در بخش اول غیبت بودیم که «غیبت فردی» بود.
ما نباید از کسی غیر از خودمان گله کنیم، به قول آن روایت «فَلاَ تَلُومَنَّ إِلاَّ نَفْسَکَ»[۴] کسی بجز خودت را ملامت نکن؛ که اگر من بندگی کرده بودم به درگاه او راه پیدا می‌کردم، چه برای دیگران غیبت بود و چه برای دیگران حضور بود.
کمااینکه بعضی از اولیای خدا، از اشراف یاران اهل بیت سلام الله علیهم أجمعین، حضرت ولی‌عصر ارواحنا فداه را زیارت کردند، در حالی که بقدری حضرت را مخفی کرده بودند که حضرت پنج سال بود به دنیا آمده بود، سامرا که منطقه‌ی بزرگی نبود، حضرت عسکری سلام الله علیه هم تحت نظر کامل بود، حکومت هم در به در به دنبال پسر امام عسکری علیه السلام می‌گشت، از ولادت حضرت مطلع نشده بود.
بعد از شهادت امام عسکری سلام الله علیه، مدّتی، نزدیک به یک سال، کنیزان و همسران حضرت عسکری علیه السلام را به زندان انداختند که ببینند آیا آن‌ها باردار هستند یا نه.
نقلی هم دارد که مادر امام زمان ارواحنا فداه، وقتی امام عسکری علیه السلام فرمود که بعد از من می‌خواهند شما را تفتیش کنند تا ببینند آیا فرزندی دارید یا نه، از امام عسکری علیه السلام مرگ خود را خواست، و حضرت عسکری علیه السلام دعا کرد و ایشان در زمان امام عسکری علیه السلام به رحمت خدا رفت.
این نقل هم وجود دارد که یک نوع مصیبت است، یا اینکه کنار باقی مخدّرات امام عسکری علیه السلام یک سال به زندان رفته است.
اما بهرحال حکومت تشخیص نداد که امام زمان ارواحنا فداه به دنیا آمده است، یعنی این میزان از مخفی‌کاری وجود داشت.
ولی بعضی‌ها مانند «احمد بن اسحاق قمی» و «علی بن مهزیار» و چند نفر دیگری به محضر حضرت حجّت ارواحنا فداه بار یافتند و کرامت اهل بیت سلام الله علیهم أجمعین شامل حال آن‌ها شد.
اگر من هم اهل بودم، ولو در دوره‌ی غیبت، بالاخره خبری، راهی یا چیزی به من می‌رسید.
اندکی به این موضوع پرداختیم.
اما غیبت حضرت حجّت ارواحنا فداه… وقتی حرف از «غیبت» می‌زنیم، به ذهن همه همین قسمت دوم خطور می‌کند، یعنی همینکه حضرت از چشم انظار عمومی مخفی هستند…
مسئله‌ی غیبت حضرت حجّت ارواحنا فداه «مستقل عقلی» نیست
بعضی از اهل فلسفه قدری انتزاعی فکر کردند که مثلاً حضرت در یک نشئه‌ی دیگری هستند، حضرت در یک عالم دیگری هستند، مانند حضرت عیسی علیه السلام از این دنیا رفته است، بعد حتّی در مباحثاتی دیدم اما نمی‌دانم در مکتوبی هست یا نه، اگر از این دنیا به نشئه‌ی دیگری رفته است پس تکالیف از او ساقط است، که اینطور نیست.
اما وقتی به سراغ روایات می‌رویم… ما در موضوع مهدویت نباید به سراغ انتزاعیات برویم، مسئله‌ی مهدویت یک مسئله‌ی نقلی است، یعنی اگر ما بودیم و عقل ما، ولو اینکه عقل کل بودیم، اگر در گوشه‌ای می‌نشستیم، هیچوقت عقل ما به ختم نبوّت حکم نمی‌کرد.
نه اینکه «ختم نبوّت» را خلاف عقل ببیند، ولی حکم ضروری عقل هم نبود، می‌شد انبیاء همینطور پشت سر هم بیایند. اما خدای متعال خواست که نبوّت را با خاتم انبیاء پایان بدهد. در نتیجه امامت را استمرار داد.
دست خدا خالی نبود، می‌توانست هزار امام به این عالم بیاورد، اما خواست دوازده امام به این عالم بیاورد. این‌ها «چرا» ندارد.
حضرت حق حکیم است، حتماً حکمتی دارد، اما اینکه ما بدانیم یا ندانیم در اصل موضوع تفاوتی ندارد.
موضوع غیبت امام زمان ارواحنا فداه هم اگر به ما روایت نشده بود، سخت می‌فهمیدیم. حتّی یک استدلالی هم که هست، آن هم جزو غیرمستقلات است، آنجایی که در روایات هست که… شاید این قدیمی‌ترین استدلال نیمه‌عقلی است، چون یک طرف آن از روایت است و یک طرف دیگر آن از عقل است… شاید قدیمی‌ترین استدلال بر غیبت امام زمان ارواحنا فداه این باشد که «أَنَّ اَلْأَرْضَ لاَ تَخْلُو مِنْ حُجَّهٍ»،[۵] نمی‌شود زمین بدون حجّت باشد؛ بلکه «لَوْ لاَ اَلْحُجَّهِ لَسَاخَتِ اَلْأَرْضُ بِأَهْلِهَا»،[۶] اگر حجّت نبود زمین بندگان را نگه نمی‌داشت و آسمان و زمین بهم می‌ریخت.
وقتی ما الآن دسترسی عمومی به امام زمان ارواحنا فداه نداریم، آسمان و زمین هم برپاست، لذا از این استدلال که یک طرف آن روایت است و یک طرف آن عقل است، فهمیدند که پس امام غایب است. روایات هم چنین می‌گفت.
یعنی مسئله‌ی غیبت حضرت حجّت ارواحنا فداه مستقل عقلی نیست، که ما بخواهیم با انتزاعیات خود بگوییم که در نشئه‌ی فلان است و…
این موضوع روایی است، وقتی روایی است باید برویم و روایات را ببینم که چرا حضرت غایب شده‌اند.
برخی تفاوت‌های دوره‌ی ظهور
اگر نسبت به سیر بحث می‌خواستم نیمه‌ی دوم را بحث کنم، این را همیشه آخر مطرح می‌کردم، ولی چون نیمه‌ی اول بحث راجع به غیبت فردی بود و اشکالات شخصی کسانی مثل خودم، «الْمُحْتَجَبِ عَنْ أَعْیُنِ الظَّالِمِینَ»[۷] را عرض کردیم، لذا این را اول عرض می‌کنم که یکی از دلایل غیبت امام زمان ارواحنا فداه این است که جان ایشان در خطر است، یعنی شروع غیبت از اینجاست که جان حضرت در خطر بود.
حال که جان حضرت در خطر بود، جان حضرت باید چقدر حفظ شود؟
ان شاء الله به این موضوع خواهیم پرداخت که این موضوع همه‌ی دلیلِ غیبتِ حضرت نیست.
اما جان حضرت در خطر بود و ممکن است که نعوذبالله خود ما هم جزو کسانی قرار بگیریم که برای حضرت خطرآفرینی می‌کنند.
وقتی حضرت تشریف بیاورند نفاق برچیده می‌شود، وقتی حضرت تشریف بیاورند تقیّه برداشته می‌شود، وقتی که حضرت تشریف بیاورند دیگر مجامله نیست و حکم به حق می‌کنند.
تحمّل این موضوع ساده نیست، امیرالمؤمنین صلوات الله علیه که خیلی با مردم مدارا می‌کرد، بهانه‌ی اول برای جنگ جمل «تقسیم غنائم» بود، کسانی سال‌ها در کوفه و بصره زندگی می‌کردند، بعضی از آن‌ها سابقه‌ی ده سال طرفداری شدید از امیرالمؤمنین صلوات الله علیه هم داشتند، وقتی حضرت حکومت را آغاز کرد، این‌ها فکر می‌کردند الآن که حکومت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بیاید، آن بیست و چند سالی که دست ما کوتاه بوده است را هم برای ما جبران می‌کند، در حالی که دیدند امیرالمؤمنین صلوات الله علیه حقوقِ این‌ها را هم کم کرد، رفتند و اعتراض کردند، با اینکه بعضی از آن‌ها آدم‌های خوبی هم بودند، اما حضرت فرمودند که بیشتر از حق شما به شما می‌دادند، باید یکسان دریافت می‌کردید.
فرض کنید آدمی مثلاً بیست و پنج سال یک حقوق کلانی دریافت کرده است، حالا محبوب او حاکم مسلمین می‌شود، ناگهان حقوق او را یک دهم پرداخت می‌کند.
گاهی در تاریخ رخ داده است که یک نفر مرید کسی بوده است، یک کم‌عنایتی باعث شده است که او سقوط کند.
عبرتی از دوره‌ی غیبت صغری
عالمی هست که اصلاً وقتی انسان می‌خواهد نام او را ببرد، بدن انسان می‌لرزد، نام او «شَلمَغانی» است، در دوره‌ی غیبت صغری که نوّاب خاص امام زمان ارواحنا فداه حاضر بودند، شیعیان مقلّد او بودند! بلکه ظاهراً مرجع اصلی هم بوده است.
اینطور که نقل شده است، نجاشی می‌گوید حسد او را به زمین زد. توقع داشت که امام زمان ارواحنا فداه او را تأیید کند. حتّی یک نقلی داریم که کتاب او را عرضه کردند و از یک مجلد کامل کتاب که مثلاً هزار فتوا در آن بود، بجز دو مورد، از همه‌ی آن‌ها تأیید گرفتند.
شما چنین فقیهی را پیدا کنید که رساله‌ی او را به دست مبارک امام زمان ارواحنا فداه بدهند و حضرت بفرمایند در این فتاوا، بجز دو مورد، همگی درست است و حکم خداست.
این میزان از قوّت حیرت‌انگیز است.
گفت: حال که اینطور است پس من باید نایب یا باب بشوم.
پناه به خدا می‌برم، فقیه بود ولی شعور نداشت.
امام تو کیست؟ امام تو کسی است که انتخاب‌های او مانند توست یا انتخاب امام تو مطابق با حق است؟ امام تو با حبّ و بغض انتخاب می‌کند یا از سر حقیقت است؟ امام تو حکیم و معصوم است یا نه؟
ما خیلی از اوقات خیال می‌کنیم خدایا اگر فلان چیز را به من می‌دادی… اگر ما خیال کنیم برای کمال ما لازم بود که خدا مقدّمات دیگری را به ما تمهید کند و نکرده است، آن خدا به درد نمی‌خورد. من باید با همین چیزی که خدای متعال به من داده است به کمال برسم.
ظاهر کسی برده است اما امام صادق علیه السلام امضاء می‌کند و می‌فرماید «کَانَ لِعَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ غُلاَمٌ اِسْمُهُ قَنْبَرٌ وَ کَانَ یُحِبُّ عَلِیّاً حُبّاً شَدِیداً».[۸]
اینکه من برده هستم یا آزاد هستم مهم نیست، اینکه کجا هستم و چکار می‌کنم مهم است.
یک نفر برده است و جلو می‌رود، یک نفر شاگرد خاص قرائت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بود و بعد از خوارج برگشت و به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه جسارت می‌کرد.
یعنی اینکه من فلان علم یا فلان پول را پیدا کنم معلوم نیست که برای عاقبت من بهتر باشد.
یعنی اگر خدا یا امام زمان ارواحنا فداه نعوذبالله بخیل باشند که آن خدا لیاقت پرستش و آن امام لیاقت اطاعت ندارد. منتها مشکل اینجاست که من باید بپذیرم او خداست و رَبّ است، و او هم امام است.
اگر قرار بود به ما استعدادی بدهد و راهی به ما نشان بدهد و مسیری باز کند که من بتوانم به اوج کمال برسم، و این کار را نکرده است که این خدا و این امام، ارزش خدایی و امامت ندارند.
ما که با یک خسیسِ لجباز طرف نیستیم!
منتها او می‌داند من چه استعداد و توانی دارم و باید چه مسیری را طی کنم، همه‌ی ما هم لزوماً نباید یک مسیر را طی کنیم.
زمانی طرف کفاش است و نایب و نوکر امام زمان ارواحنا فداه می‌شود، زمانی یک نفر پنجاه سال درس حوزه می‌خواند و طغیان می‌کند. زمانی کسی طلبه است و سرباز امام زمان ارواحنا فداه می‌شود، زمانی طرف کاسب است و طغیان می‌کند. اینکه طرف طلبه شود معلوم نیست به کمال برسد، آن کسی هم که آهنگر شود معلوم نیست به کمال برسد.
این شلمغانی آنقدر رشد کرد به جایی رسید که می‌گفتند رساله‌ی او مورد تأیید امام زمان ارواحنا فداه است.
الآن مراجع ما می‌فرمایند «ان شاء الله مبری الذمّه» است، نمی‌توانند قسم بخورند که این‌ها حتماً حکم خداست، می‌فرمایند من جستجو کردم و عمر خود را صرف کردم و بحث کردم و استعداد خود را صرف کرده‌ام و مباحثه و مطالعه و دقّت کرده‌ام، از روایات و قرآن کریم به این‌ها رسیده‌ام.
ممکن است روزی هم نظر آن مرجع بزرگوار عوض شود و بفرماید در این یک نظر اشتباه کرده‌ام.
«شلمغانی» به اینجا رسید که گفتند فقط در دو فتوا خطا داشته است. او هم گفت: پس من باید باب شوم.
گاهی علم انسان را به زمین می‌زند.
«من باید باب شوم» یعنی چه؟ تو چه کسی هستی که چنین تشخیصی می‌دهی؟
اصلاً ما به این دنیا آمده‌ایم که عبد شویم، «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ»،[۹] عبد شویم یعنی باور کنیم که او رَبّ است، و او هم یک رَبّ کریم است، در دعای افتتاح می‌خوانیم که «فَلَمْ أَرَ مَوْلًى کَرِیما»، مولای کریم است، اینطور نیست که بخواهد ما را ضایع کند و استعداد مرا بسوزاند.
حال تو در فقط مسلط هستی، این یعنی چه؟ از همینکه خیال کردی «پس من باید باب شوم» معلوم است که تو هنوز آدم نشده‌ای. چه کسی تو را تأیید کرده است؟ علم تو را تأیید کرده‌اند نه بندگی تو را! اگر بنده بودی که اصلاً نباید اظهار نظر می‌کردی.
او که قمر بنی هاشم سلام الله علیه است در محضر اهل بیت سلام الله علیهم أجمعین اصلاً سخن نمی‌گفت.
گیجی پیدا شده بود که گفته بود اگر قمر بنی هاشم علم داشت، از او جملات علمی باقی می‌ماند، من از او عالم‌تر هستم!!!!
پناه بر خدا!
گاهی طرف درس می‌خواند و توهّمات او تقویت می‌شود نه علم او!
کسی که معصوم برای او فرموده است «یَغْبِطُهُ بِهَا جَمِیعُ اَلشُّهَدَاءِ»[۱۰] (همه‌ی شهدا به او غبطه می‌خورند)، باید کسی خیلی متوهّم باشد که چنین حرفی بزند!
از کجا معلوم است که وقتی حضرت تشریف بیاورند، من خودم جلوی او نایستم؟ باید به خدا پناه برد، ان شاء الله خدای متعال ما را به چنین ابتلایی مبتلا نکند.
زمانی هم عرض کردم، امشب به این موضوع فکر کنید اگر امشب امام زمان ارواحنا فداه به منزل شما تشریف می‌آورد، آیا غذای حلال کامل داشتید که جلوی حضرت بگذارید؟ آیا می‌توانستیم از ایشان پذیرایی کنیم؟ آیا حضرت روی فرش خانه‌ی ما می‌نشینند؟ آیا اصلاً وارد اتاق من می‌شوند؟ آیا به حضرت چای تعارف کنم میل می‌کنند؟ حضرت که حرام نمی‌خورند!
دوره‌ی غیبت، دوره‌ی احتیاط است
اول غیبت اینطور شروع شد که ظالمین می‌خواستند حضرت را بکشند، همانطور که در جلسات قبل روایت را خواندم، امام عسکری علیه السلام دستور داد که به ریگزارها و بیابان‌ها و مناطق صعب العبور برو، به جاهایی که آدم‌ها کمتر رفت و آمد می‌کنند.
از این روایات برداشت می‌شود که حضرت در نشئه‌ی دیگری نیست، در همین دنیاست و در سختی زندگی می‌کند.
«در سختی زندگی می‌کند» به این معنا نیست که حضرت نعوذبالله ناتوان است، عالم در دست حضرت مانند یک انگشتر است، اما برای زندگی خودش اینطور نیست و در صعوبت و سختی است.
حال اگر حضرت تشریف بیاورند من تحمّل می‌کنم؟
به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه عرض کردند: آقا! چرا شما بعضی از کارها را انجام نمی‌دهید؟ حضرت فرمودند: اگر بخواهم این اصلاحات را انجام دهم، همه از اطراف من پراکنده می‌شوند.
آیا من واقعاً پای کار حضرت هستم؟ آیا من چنین اطمینانی به خودم دارم؟
آنچه در دوره‌ی غیبت مهم است این است که دوره‌ی غیبت دوره‌ای است که ما حجّت داریم، یعنی فی الجمله می‌دانم عبادات و وظایفی دارم، مثلاً هفده رکعت نماز در شبانه‌روز بر من واجب است. حال باید چطور نماز بخوانم؟ حجّت دارم به این شکل نماز بخوانم. چطور حجّت دارم؟ یا عالم مجتهد مسلّم شده‌ام، خودم تحقیق کرده‌ام، یا یک آقای بروجردی، آقای بهجت، علامه طباطبایی، یک مرجع عظیم الشأن زنده‌ای تحقیق کرده است و می‌فرماید اینطور انجام بده. من هم تحقیق کرده‌ام که ایشان مثلاً هفتاد سال کار کرده است و می‌گویند او اعلم امّت است یا جزو کسانی است که اعلم هستند، در این مورد خلافی هم سراغ ندارم؛ اما ممکن است اشتباه باشد، کمااینکه ممکن است نظر مرجعی بعد از مدّتی عوض شود.
مرحوم امام در صلاه مسافر «بلاد کبیره‌ای» بود، یعنی به قول امروز‌ها Point to Point بود، نه شهر به شهر. از نقطه‌ی خانه تا نقطه‌ی مقصد. بعداً ظاهراً نظر ایشان عوض شد. الآن هم اساتیدی هستند که نظرشان همینطور است.
چکار کنند؟ امام زمان ارواحنا فداه که نیستند، معصوم که نیستند، به آن چیزی که می‌رسند عمل می‌کنند. اگر نظرشان عوض شد، کسی دلیل جدیدی و روایت یا استدلال جدیدی یا نوع دیگری از استدلال را دیدند و پسندیدند و آن اشکالات را برطرف می‌کند، قبول می‌کنند.
حجّت داریم، چون حجّت داریم باید به همین حجّت عمل کنیم، یعنی دوره‌ی غیبت، اتفاقاً دوره‌ی تحیّر در احکام و واجبات و محرّمات نیست، اتفاقاً در این زمینه کارمان سخت نیست، اما به یقین دسترسی نداریم، یعنی تقریباً در مورد هیچیک از افعالی که انجام می‌دهیم یقین نداریم.
حال باید چکار کرد؟ باید احتیاط کرد.
در دوره‌ی غیبت هرچه احتیاط کنیم ضرر نمی‌کنیم.
زمانی آقایی حرفی زده بود که از نظر بنده خطا بود، بنده هم مطلبی نوشتم و آن آقا را به گفتگو دعوت کردم، بعد به محضر استاد خود رفتم. استادم فرمود: فرض کنیم او حرفی زد که غلط است و تو هم حرفی داری که درست است، چطور احساس تکلیف کردی که با یک شیعه‌ی امیرالمؤمنین صلوات الله علیه مناظره کنی؟ من پاسخی نداشتم!
فرمود: اینجا را چطور احساس تکلیف کردی؟ چطور یقین کردی؟ بر فرض حرفی که می‌زنی درست است، در جایی هم خطایی رخ داده است، اینکه این موضوع را توییت کنی و آشکار اعلام کنی را چطور احساس تکلیف کردی؟ مخصوصاً آن جایی که ممکن است انسان در حریم شخصیت کسی ورود کند. وقتی تو می‌گویی من درست می‌گویم و او غلط می‌گوید، درواقع قدری شخصیت او را در فضای عمومی تحت الشعاع قرار می‌دهی، چه کسی این موضوع را بر تو تکلیف کرده است و چه ضرورتی داشت؟ من پاسخی نداشتم!
بسیاری از عکس العمل و عمل‌ها و ورودهای ما معلوم نیست ضرورتی داشته باشد. چقدر از این دعواهای سیاسی که فضای جامعه را آلوده می‌کند بر اساس چه ضرورتی است؟ اصلاً طرف فلان خطا را کرده است، افشاء کردن این موضوع چه ضرورتی داشت؟ چه کسی به تو گفته بود که افشاء کنی؟ کجا چنین دستوری بوده است؟
دوره‌ی غیبت دوره‌ی احتیاط و تقیّه است.
یعنی فقط در آن جاهایی که یقین داری ورود کن! مخصوصاً آنجایی که در حیطه‌ی آبروی افراد است، مسئله‌ی خون و جان و آبرو و بیت المال است.
از کجا می‌دانی که درست می‌گویی؟ مخصوصاً آنجایی که این حرفی که می‌زنی آبروی یک مسلمان یا مؤمنی را تحت الشعاع قرار می‌دهد.
حال شما یک سری به توییتر و اینستاگرام و تلگرام و ایتا و امثال این‌ها بزنید.
یک نفر یک جمله‌ای می‌گوید، آن دیگری می‌گوید «لازم نیست پیاده‌نظام صهیونیست بودن را آشکارا اعلام کنی»!
من به این شخص گفتم: من چون خیلی گنهکار هستم از تو می‌گذرم، اما اگر روز قیامت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه از تو پرسید که این سگ روسیاه که شیعه‌ی ما بود چنین بهتانی زدی، چه دلیلی داری، چه می‌گویی؟
چون ممکن است کسی خطا کند، اما انگیزه‌ی خدمت به صهیونیست داشتن، یک چیز است، و اینکه انسان یک اشتباه کند یک چیز دیگری است.
اگر دوره‌ی حضور معصومین علیهم السلام باشد هم باید احتیاط کرد، ولی در دوره‌ی غیبت باید هزار مرتبه بیشتر احتیاط کرد.
خیلی از اوقات موضوعی در جامعه پیش می‌آید که اهمیت چندانی هم ندارد، پیام‌های کثیری ارسال می‌شود که «موضع‌گیری کنید»!
این موضوع اصلاً ارزشِ موضع‌گیری ندارد، انسان که برای هر چیزی موضع‌گیری نمی‌کند!
انسان نه باید بی‌خیال باشد که بگوید سیاست را کنار بگذار، نه اینکه برای هر موضوع بی‌اهمیّتی موضع‌گیری کند.
یعنی روز قیامت باید بگوییم چون می‌خواستیم انقلابی‌گری کنیم غیبت کردیم؟ آیا این موضوع را از ما قبول می‌کنند؟ مثلاً بگوییم چون مسئله‌ی انتخابات بود ما تهمت زدیم!
شما نگاه کنید در یک انتخابات چقدر دین بالا و پایین می‌شود، احکام و اخلاق و…
اگر دوره‌ی حضور معصوم هم بود باید احتیاط می‌شد، الآن که دوره‌ی غیبت است، اصلاً آن کسی که فکر می‌کند خیلی درست می‌گوید، ممکن است بعداً متوجّه شود که از همه غلط‌تر می‌گفته است.
ما نمی‌دانیم حقایق چیست، اصلاً چقدر اشراف داریم؟ ما چطور باطن موضوعات را بدانیم که بخواهیم راجع به همه چیز اظهار نظر کنیم؟ آن هم به صرف اینکه این آدم در حزب من نیست!
اگر من بخواهم روزی فریب‌هایی که خورده‌ام را لیست کنم، برای خودش یک دهه منبر هست!
به خدا پناه می‌برم.
نه کسی حق دارد بی‌خیال باشد، چون بی‌خیالی هم خلاف احتیاط است.
الآن این چهل هزار نفری که در غزّه کشته شده‌اند، اگر چهل هزار گوسفند کشته شده بود، اگر چهل هزار گربه کشته شده بود، سکوت کردن برخلاف احتیاط بود. بدون اینکه بخواهم بگویم این‌ها از همه‌ی جهات درست می‌گویند، اما اگر گربه هم بودند چهل هزار قتل اسراف بود. اینجا سکوت برخلاف احتیاط است.
ائمه‌ی ما گاهی حتّی با بعضی از قیام‌ها مخالف بودند، اما وقتی حکومت عباسی قتل‌عام می‌کرد اعتراض می‌کردند، لزوماً به آن قیام کمک نمی‌کرد، چون گاهی آن قیام باطل بود.
اصلاً کسی اشتباهی کرده است و تو هم می‌خواهی مجازات کنی، اجازه‌ی قتل عام نداری. تازه جایی را می‌گویم که طرف اشتباه کرده است، این‌ها که اشتباه هم نکرده بودند. الآن موردی را می‌گویم که اصلاً امام اصل قیام را قبول ندارد، اما وقتی قتل عام می‌کردند امام به منصور دوانیقی اعتراض می‌کرد. امام برای قتل نفس زکیّه به منصور دوانیقی اعتراض کرد، با اینکه نفس زکیّه را قبول نداشت و او را ناحق می‌دانست. اما وقتی ناحق است که تو حق نداری نسل‌کشی کنی.
وقتی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم می‌خواست برای فتح مکّه تشریف ببرد، فریاد زدند امروز انتقام می‌گیریم…
به شما نگفته‌اند که شکنجه‌های مؤمنین چگونه بوده است، بعضی از آن‌ها نگفتنی است، حفظ حرمت مؤمن می‌کنند که نمی‌گویند، بت‌پرست‌ها غلط‌های زیادی کردند و مؤمنین را در مکّه خیلی اذیّت کردند.
وقتی مسلمانان فریاد زدند «أَلْیوْمُ یوْمُ الْمَلْحَمَهِ»،[۱۱] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمودند این چه شعاری است؟ «أَلْیوْمُ یوْمُ الْمَرْحَمَهِ»!
اینجا احتیاط در عدم سکوت است، باید به قتل اعتراض کنید و بگویید این چه وضعی است؟ یعنی چه که دنیا در برابر چنین قتل‌عامی سکوت کرده است؟
لازم نیست همه چیز را از همه جهات قبول داشته باشیم، اما در هر صورت قتل عام غلط است، نسل‌کشی حیوانات غلط است، چه برسد به انسان‌ها!
لذا به این موضوع تأکید کردم که معنای بحث «انفعال محض» نیست، گاهی سکوت خلاف احتیاط است و باید فریاد زد.
اما در آنجایی که قدر متیقّن است، قدر مسلّم است، مثلاً اینجا چهل هزار نفر را کشته‌اند، اینجا سکوت برخلاف احتیاط است و باید حتماً ورود کرد و فریاد زد.
خیلی جاها هم ورود کردن خلاف احتیاط است.
ما باید باور کنیم که اگر دین یک راه میانبر برای سعادت ما وجود داشت و به ما نگفته است، این دین به درد نمی‌خورد. ما برای اینکه به سعادت برسیم باید به همین دین، به همین اخلاقیاتی که گفته شده است، به همین احکامی که گفته شده است، به همین معارفی که گفته شده است عمل کنیم نه چیز دیگری، چیز دیگری نمی‌تواند جایگزین این‌ها شود.
هرجا مسلّم است عمل می‌کنیم، در مورد موارد غیرمسلّم هم احتیاط می‌کنیم.
ما با یک نفر اختلاف نظر داریم، اختلاف نظر سیاسی، اختلاف نظر اجتماعی… تشریف ببرید و زندگی اهل بیت سلام الله علیهم أجمعین را ببینید، گاهی خواهر یا برادرانشان با آن‌ها اختلاف جدّی داشتند، اما گزارشی نداریم که اهل بیت سلام الله علیهم أجمعین با ارحام خود قهر کرده باشند.
پسر امیرالمؤمنین صلوات الله علیه رفت و به دادگاه طاغوتی بنی امیّه از امام سجّاد علیه السلام شکایت کرد، ولی گزارشی نداریم که امام سجّاد علیه السلام با او قطع ارتباط کرده باشند، چرا؟ چون یک حق مسلّم است که حرام است ما قطع رحم کنیم.
حال لازم نیست هر روز به خانه‌ی یکدیگر بروید، اما نمی‌شود قطع رحم کرد. حق مسلّم «مسلّم» باقی می‌ماند، حکم مسلّم «مسلّم» باقی می‌ماند.
به یقینیات دین عمل می‌کنیم، در مورد بقیه موارد هم هر جایی که حجّت نداریم سکوت و صبر می‌کنیم. البته همانطور که عرض کردم گاهی برعکس است و باید فریاد بزنیم و سکوت کردن برخلاف احتیاط است. برای همین یک مثال زدم که کسی بد برداشت نکند.
اینکه سیاست ما از دیانت ماست، بدین معنا نیست که از صبح تا شب غیبت کنیم و تهمت بزنیم، قرار بود سیاست از دیانت باشد نه برخلاف دیانت! عملی که حرام است یعنی از دیانت نیست، پس از سیاست هم نیست. پس هر حرامی که در سیاست هست نباید جزو سیاست باشد و نباید جزو دیانت باشد. نه اینکه بخاطر اینکه سیاست ما از دیانت ماست پس گناه کنیم.
شما همین مناظرات اخیر را ببینید، در مناظره‌ی اول یکی از آقایان کمی مراعات کرد و طرف مقابل خود را تخریب نکرد، آنقدر به او «بی‌عرضه» گفتند که مناظره‌ی دوم از لحظه‌ی اول شروع به حمله کردن نمود! بدین شکل شبیه بقیه شد!
لعنت به آن عرضه‌ای که انسان را وارد جدال و مراء و خلاف شرع کند.
به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه هم نعوذبالله بهتان «بی‌عرضه» می‌زدند، دویست سال بعد امام هادی علیه السلام فرمود: خدا لعنت کند کسی که به تو بی‌عرضه گفته است.
امیرالمؤمنین صلوات الله علیه می‌فرمود: بخدا قسم اگر بنا بر فریبکاری و نیرنگ و زیرکی به معنای فریب باشد من خیلی از معاویه زیرک‌تر هستم، اما تقوا اجازه نمی‌دهد.
یکی از تفاوت‌های امیرالمؤمنین صلوات الله علیه با بقیه این است که سیاست امیرالمؤمنین صلوات الله علیه سیاست تقواست، زندگی امیرالمؤمنین صلوات الله علیه زندگی تقواست، زندگی فردی بر اساس تقوا، سیاست بر اساس تقوا.
این روشن است که آن سیاستی که بر اساس تقواست معلوم است که از دین است.
ان شاء الله خدای متعال دست ما را به دامان امام زمان ارواحنا فداه برساند.
خدایا! به برکت امام رضا علیه الصلاه والسلام چشمان گنهکار ما به جمال دلربای حضرت روشن بفرما.
خدایا! ما میهمان امام رضا علیه السلام هستیم، سلام و درود ما را به محضر امام زمان ارواحنا فداه ابلاغ بفرما.
خدایا! عرض تسلیت ما را به ساحت مقدّس امام زمان ارواحنا فداه ابلاغ بفرما.
روضه و توسّل
سال آخری که حضرت رضا علیه الصلاه والسلام به مکه تشریف برده بودند، مأمون ایشان را به سمت خراسان کشاند و حضرت آنجا شهید شد. طبعاً آخرین سالی بود که حضرت به حج تشریف بردند.
امام جواد علیه السلام چهار سال داشتند، خادم ایشان آمد و به محضر امام رضا علیه السلام عرض کرد: آقا جان! آقازاده‌ی شما روی خاک نشسته است و نمی‌تواند بلند شود.
حضرت رضا علیه السلام تشریف آوردند و به امام جواد علیه السلام فرمودند: برای چه روی زمین نشسته‌ای؟
حضرت جواد علیه السلام عرض کرد: اینطور که شما پرده‌ی خانه‌ی خدا را گرفته بودید و وداع کردید، من یقین کردم شما دیگر به حج نمی‌آیید. وقتی به حج نمی‌آیید یعنی بزودی عمر شما به پایان می‌رسد، یعنی بین من و شما جدایی رخ می‌دهد. من احساس کردم فراق نزدیک است…
امام جواد علیه السلام با این احساس نمی‌توانست از روی خاک بلند شود…
آقا جان! یا امام رضا! شب شهادت شماست، به امر شما عمل می‌کنم، «یَا اِبْنَ شَبِیبٍ إِنْ کُنْتَ بَاکِیاً لِشَیْءٍ فَابْکِ لِلْحُسَیْنِ المَظلُوم»،[۱۲] وقتی سیّدالشّهداء صلوات الله علیه به کنار خیمه‌ها آمد، از سینه‌ی حضرت خون می‌جوشید.
در آن ماجرا امام رضا علیه السلام سلامت بود، تیر و تیغی اصابت نکرده بود، امام جواد سلام الله علیه استنباط کرد که فراق نزدیک است، برای همین نمی‌توانست از روی خاک بلند شود…
اینجا لازم نبود دختران امام حسین علیه السلام استنباط کنند، از سینه‌ی امام حسین علیه السلام خون می‌جوشید، آن هم وقتی که مرتبه‌ی آخر آمد و به حضرت زینب کبری سلام الله علیها فرمود: «اِئْتُونِی بِثَوْبٍ لاَ یُرْغَبُ فِیهِ أحَد»،[۱۳] آن لباس کهنه‌ای که به درد خرید و فروش نخورد، کسی به آن رغبت نداشته باشد، که مرا برهنه نکنند… آن را بده تا زیر لباس‌های خود بپوشم…
دختران و خواهران و همسران حضرت متوجّه شدند که این وداع پایانی است، اگر امام جواد علیه السلام نمی‌توانست بلند شود، اینجا دختران سیّدالشّهداء صلوات الله علیه چه کشیده‌اند…
یکی از دختران آمد و عرض کرد: پدر جان! ما را به حرم جدّمان برگردان، ما را بین این‌ها تنها نگذار… نگذار دخترانت اسیر دست این‌ها شوند…
سیّدالشّهداء صلوات الله علیه سر مبارک خود را پایین انداخت و شروع کرد به گریه کردن، فرمود: «لَوْ تُرِکَ اَلْقَطَا لَنَامَ»،[۱۴] الآن ظاهراً کاری از دست من برنمی‌آید…
سابقه نداشت این دختر از پدر «نه» بشنود، شروع کرد بلند بلند گریه کردن… سیّدالشّهداء صلوات الله علیه دختر را به همان سینه‌ی خونی خود چسباند و فرمود: «لَا تُحْرِقِی قَلْبِی بِدَمْعِکِ حَسْرَهً مَا دَامَ مِنِّی الرُّوحُ فِی جُثْمَانِی»،[۱۵] یعنی بابا! من می‌خواهم به میدان بروم، فراق سخت است، کار مرا سخت‌تر نکن… اینطور باحسرت ضجّه نزن، جگر مرا نسوزان…
بعد دستوری داد و فرمود: اجازه ندهی عمّه‌ات تنها به قتلگاه بیاید… اجازه نده عمّه‌ات تنها بماند…
لذا این دختر هم به قتلگاه آمد…
آنجا امام رضا سلام الله علیه آمد و به امام جواد علیه السلام تسلیت گفت و تسلّی داد، امام رضا علیه السلام امام جواد علیه السلام را از روی خاک بلند کرد، اما اینجا…
[۱]– سوره مبارکه غافر، آیه ۴۴٫
[۲]– سوره مبارکه طه، آیات ۲۵ تا ۲۸٫
[۳]– الصّحیفه السّجّادیّه، ص ۹۸٫
[۴] الکافی، جلد ۸، صفحه ۷۹ (مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ عَلِیِّ بْنِ اَلنُّعْمَانِ عَنْ مُعَاوِیَهَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ یَقُولُ: کَانَ فِی وَصِیَّهِ اَلنَّبِیِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لِعَلِیٍّ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ أَنْ قَالَ یَا عَلِیُّ أُوصِیکَ فِی نَفْسِکَ بِخِصَالٍ فَاحْفَظْهَا عَنِّی ثُمَّ قَالَ اَللَّهُمَّ أَعِنْهُ أَمَّا اَلْأُولَى فَالصِّدْقُ وَ لاَ تَخْرُجَنَّ مِنْ فِیکَ کَذِبَهٌ أَبَداً وَ اَلثَّانِیَهُ اَلْوَرَعُ وَ لاَ تَجْتَرِئْ عَلَى خِیَانَهٍ أَبَداً وَ اَلثَّالِثَهُ اَلْخَوْفُ مِنَ اَللَّهِ عَزَّ ذِکْرُهُ کَأَنَّکَ تَرَاهُ وَ اَلرَّابِعَهُ کَثْرَهُ اَلْبُکَاءِ مِنْ خَشْیَهِ اَللَّهِ یُبْنَى لَکَ بِکُلِّ دَمْعَهٍ أَلْفُ بَیْتٍ فِی اَلْجَنَّهِ وَ اَلْخَامِسَهُ بَذْلُکَ مَالَکَ وَ دَمَکَ دُونَ دِینِکَ وَ اَلسَّادِسَهُ اَلْأَخْذُ بِسُنَّتِی فِی صَلاَتِی وَ صَوْمِی وَ صَدَقَتِی أَمَّا اَلصَّلاَهُ فَالْخَمْسُونَ رَکْعَهً وَ أَمَّا اَلصِّیَامُ فَثَلاَثَهُ أَیَّامٍ فِی اَلشَّهْرِ اَلْخَمِیسُ فِی أَوَّلِهِ وَ اَلْأَرْبِعَاءُ فِی وَسَطِهِ وَ اَلْخَمِیسُ فِی آخِرِهِ وَ أَمَّا اَلصَّدَقَهُ فَجُهْدَکَ حَتَّى تَقُولَ قَدْ أَسْرَفْتُ وَ لَمْ تُسْرِفْ وَ عَلَیْکَ بِصَلاَهِ اَللَّیْلِ وَ عَلَیْکَ بِصَلاَهِ اَلزَّوَالِ وَ عَلَیْکَ بِصَلاَهِ اَلزَّوَالِ وَ عَلَیْکَ بِصَلاَهِ اَلزَّوَالِ وَ عَلَیْکَ بِتِلاَوَهِ اَلْقُرْآنِ عَلَى کُلِّ حَالٍ وَ عَلَیْکَ بِرَفْعِ یَدَیْکَ فِی صَلاَتِکَ وَ تَقْلِیبِهِمَا وَ عَلَیْکَ بِالسِّوَاکِ عِنْدَ کُلِّ وُضُوءٍ وَ عَلَیْکَ بِمَحَاسِنِ اَلْأَخْلاَقِ فَارْکَبْهَا وَ مَسَاوِی اَلْأَخْلاَقِ فَاجْتَنِبْهَا فَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَلاَ تَلُومَنَّ إِلاَّ نَفْسَکَ .)
[۵] دلائل الإمامه، جلد ۱، صفحه ۵۱۹ (وَ أَمَرَ أَنْ یُسَلِّمَ جَمِیعَ ذَلِکَ إِلَى أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ جَعْفَرٍ اَلْقَطَّانِ اَلْقُمِّیِّ ، فَلَبِسَ أَبُو جَعْفَرٍ اَلْعَمْرِیُّ ثِیَابَهُ، وَ قَالَ لِی: اِحْمِلْ مَا مَعَکَ إِلَى مَنْزِلِ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ جَعْفَرٍ اَلْقَطَّانِ اَلْقُمِّیِّ . قَالَ: فَحَمَلْتُ اَلْمَالَ وَ اَلثِّیَابَ إِلَى مَنْزِلِ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ جَعْفَرٍ اَلْقَطَّانِ ، وَ سَلَّمْتُهَا، وَ خَرَجْتُ إِلَى اَلْحَجِّ. فَلَمَّا اِنْصَرَفْتُ إِلَى اَلدِّینَوَرِ اِجْتَمَعَ عِنْدِی اَلنَّاسُ، فَأَخْرَجْتُ اَلدَّرْجَ اَلَّذِی أَخْرَجَهُ وَکِیلٌ مَوْلاَنَا (صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ) إِلَیَّ، وَ قَرَأْتُهُ عَلَى اَلْقَوْمِ، فَلَمَّا سَمِعَ ذِکْرَ اَلصُّرَّهِ بِاسْمِ اَلذَّرَّاعِ سَقَطَ مَغْشِیّاً عَلَیْهِ، فَمَا زِلْنَا نُعَلِّلُهُ حَتَّى أَفَاقَ، فَلَمَّا أَفَاقَ سَجَدَ شُکْراً لِلَّهِ (عَزَّ وَ جَلَّ)، وَ قَالَ: اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلَّذِی مَنَّ عَلَیْنَا بِالْهِدَایَهِ، اَلْآنَ عَلِمْتُ أَنَّ اَلْأَرْضَ لاَ تَخْلُو مِنْ حُجَّهٍ؛ هَذِهِ اَلصُّرَّهُ دَفَعَهَا – وَ اَللَّهِ – إِلَیَّ هَذَا اَلذَّرَّاعُ، وَ لَمْ یَقِفْ عَلَى ذَلِکَ إِلاَّ اَللَّهُ (عَزَّ وَ جَلَّ). قَالَ: فَخَرَجْتُ وَ لَقِیتُ بَعْدَ ذَلِکَ بِدَهْرٍ أَبَا اَلْحَسَنِ اَلْمَادَرَائِیَّ ، وَ عَرَّفْتُهُ اَلْخَبَرَ، وَ قَرَأْتُ عَلَیْهِ اَلدَّرْجَ، قَالَ: یَا سُبْحَانَ اَللَّهِ! مَا شَکَکْتَ فِی شَیْءٍ، فَلاَ تَشُکَّنَّ فِی أَنَّ اَللَّهَ (عَزَّ وَ جَلَّ) لاَ یُخَلِّی أَرْضَهُ مِنْ حُجَّهٍ. اِعْلَمْ أَنَّهُ لَمَّا غَزَا إِذْکَوتَکِینُ یَزِیدُ بْنُ عَبْدِ اَللَّهِ بِسُهْرَوَرْدَ ، وَ ظَفِرَ بِبِلاَدِهِ، وَ اِحْتَوَى عَلَى خِزَانَتِهِ صَارَ إِلَیَّ رَجُلٌ، وَ ذَکَرَ أَنَّ یَزِیدَ بْنَ عَبْدِ اَللَّهِ جَعَلَ اَلْفَرَسَ اَلْفُلاَنِیَّ وَ اَلسَّیْفَ اَلْفُلاَنِیَّ فِی بَابِ مَوْلاَنَا (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) . قَالَ: فَجَعَلْتُ أَنْقُلُ خَزَائِنَ یَزِیدَ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ إِلَى إِذْکَوْتَکِینَ أَوَّلاً فَأَوَّلاً، وَ کُنْتُ أُدَافِعُ بِالْفَرَسِ وَ اَلسَّیْفِ، إِلَى أَنْ لَمْ یَبْقَ شَیْءٌ غَیْرُهُمَا، وَ کُنْتُ أَرْجُو أَنْ أُخْلِصَ ذَلِکَ لِمَوْلاَنَا (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) ، فَلَمَّا اِشْتَدَّ مُطَالَبَهُ إِذْکَوْتَکِینَ إِیَّایَ وَ لَمْ یُمْکِنْنِی مُدَافَعَتُهُ، جَعَلْتُ فِی اَلسَّیْفِ وَ اَلْفَرَسِ فِی نَفْسِی أَلْفَ دِینَارٍ وَ وَزَنْتُهَا وَ دَفَعْتُهَا إِلَى اَلْخَازِنِ، وَ قُلْتُ لَهُ: اِدْفَعْ هَذِهِ اَلدَّنَانِیرَ فِی أَوْثَقِ مَکَانٍ، وَ لاَ تُخْرِجَنَّ إِلَیَّ فِی حَالٍ مِنَ اَلْأَحْوَالِ وَ لَوِ اِشْتَدَّتْ اَلْحَاجَهُ)
[۶] بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار علیهم السلام، جلد ۵۷، صفحه ۲۱۳ (ثُمَّ قَالَ وَ رُوِیَ بِأَسَانِیدَ عَنِ اَلصَّادِقِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : أَنَّهُ ذُکِرَ کُوفَهُ وَ قَالَ سَتَخْلُو کُوفَهُ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ یأزر [یَأْرِزُ] عَنْهَا اَلْعِلْمُ کَمَا تأزر [تَأْرِزُ] اَلْحَیَّهُ فِی جُحْرِهَا ثُمَّ یَظْهَرُ اَلْعِلْمُ بِبَلْدَهٍ یُقَالُ لَهَا قُمُّ وَ تَصِیرُ مَعْدِناً لِلْعِلْمِ وَ اَلْفَضْلِ حَتَّى لاَ یَبْقَى فِی اَلْأَرْضِ مُسْتَضْعَفٌ فِی اَلدِّینِ حَتَّى اَلْمُخَدَّرَاتُ فِی اَلْحِجَالِ وَ ذَلِکَ عِنْدَ قُرْبِ ظُهُورِ قَائِمِنَا فَیَجْعَلُ اَللَّهُ قُمَّ وَ أَهْلَهُ قَائِمِینَ مَقَامَ اَلْحُجَّهِ وَ لَوْ لاَ ذَلِکَ لَسَاخَتِ اَلْأَرْضُ بِأَهْلِهَا وَ لَمْ یَبْقَ فِی اَلْأَرْضِ حُجَّهٌ فَیُفِیضُ اَلْعِلْمُ مِنْهُ إِلَى سَائِرِ اَلْبِلاَدِ فِی اَلْمَشْرِقِ وَ اَلْمَغْرِبِ فَیَتِمُّ حُجَّهُ اَللَّهِ عَلَى اَلْخَلْقِ حَتَّى لاَ یَبْقَى أَحَدٌ عَلَى اَلْأَرْضِ لَمْ یَبْلُغْ إِلَیْهِ اَلدِّینُ وَ اَلْعِلْمُ ثُمَّ یَظْهَرُ اَلْقَائِمُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ یَسِیرُ سَبَباً لِنَقِمَهِ اَللَّهِ وَ سَخَطِهِ عَلَى اَلْعِبَادِ لِأَنَّ اَللَّهَ لاَ یَنْتَقِمُ مِنَ اَلْعِبَادِ إِلاَّ بَعْدَ إِنْکَارِهِمْ حُجَّهً.)
[۷] زیارت امام حسن عسکری علیه السلام
[۸] بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار علیهم السلام، جلد ۴۲، صفحه ۱۲۲ (أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ اِبْنِ أَبِی اَلْخَطَّابِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنِ اَلْعَرْزَمِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ: کَانَ لِعَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ غُلاَمٌ اِسْمُهُ قَنْبَرٌ وَ کَانَ یُحِبُّ عَلِیّاً حُبّاً شَدِیداً فَإِذَا خَرَجَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ خَرَجَ عَلَى أَثَرِهِ بِالسَّیْفِ فَرَآهُ ذَاتَ لَیْلَهٍ فَقَالَ یَا قَنْبَرُ مَا لَکَ قَالَ جِئْتُ لِأَمْشِیَ خَلْفَکَ فَإِنَّ اَلنَّاسَ کَمَا تَرَاهُمْ یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ فَخِفْتُ عَلَیْکَ قَالَ وَیْحَکَ أَ مِنْ أَهْلِ اَلسَّمَاءِ تَحْرُسُنِی أَمْ مِنْ أَهْلِ اَلْأَرْضِ قَالَ لاَ بَلْ مِنْ أَهْلِ اَلْأَرْضِ قَالَ إِنَّ أَهْلَ اَلْأَرْضِ لاَ یَسْتَطِیعُونَ بِی شَیْئاً إِلاَّ بِإِذْنِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ اَلسَّمَاءِ فَارْجِعْ فَرَجَعَ .)
[۹] سوره مبارکه ذاریات، آیه ۵۶
[۱۰] الأمالی (للصدوق)، جلد ۱، صفحه ۴۶۲ (حَدَّثَنَا أَبُو عَلِیٍّ أَحْمَدُ بْنُ زِیَادٍ اَلْهَمَدَانِیُّ رِضْوَانُ اَللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى بْنِ عُبَیْدٍ اَلْیَقْطِینِیِّ عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ عَنِ اِبْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ ثَابِتِ بْنِ أَبِی صَفِیَّهَ قَالَ: نَظَرَ سَیِّدُ اَلْعَابِدِینَ عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِمَا السَّلاَمُ إِلَى عُبَیْدِ اَللَّهِ بْنِ عَبَّاسِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَاسْتَعْبَرَ ثُمَّ قَالَ مَا مِنْ یَوْمٍ أَشَدَّ عَلَى رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مِنْ یَوْمِ أُحُدٍ قُتِلَ فِیهِ عَمُّهُ حَمْزَهُ بْنُ عَبْدِ اَلْمُطَّلِبِ أَسَدُ اَللَّهِ وَ أَسَدُ رَسُولِهِ وَ بَعْدَهُ یَوْمَ مُؤْتَهَ قُتِلَ فِیهِ اِبْنُ عَمِّهِ جَعْفَرُ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ثُمَّ قَالَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ لاَ یَوْمَ کَیَوْمِ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ اِزْدَلَفَ عَلَیْهِ ثَلاَثُونَ أَلْفَ رَجُلٍ یَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ مِنْ هَذِهِ اَلْأُمَّهِ کُلٌّ یَتَقَرَّبُ إِلَى اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِدَمِهِ وَ هُوَ بِاللَّهِ یُذَکِّرُهُمْ فَلاَ یَتَّعِظُونَ حَتَّى قَتَلُوهُ بَغْیاً وَ ظُلْماً وَ عُدْوَاناً ثُمَّ قَالَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ رَحِمَ اَللَّهُ اَلْعَبَّاسَ فَلَقَدْ آثَرَ وَ أَبْلَى وَ فَدَى أَخَاهُ بِنَفْسِهِ حَتَّى قُطِعَتْ یَدَاهُ فَأَبْدَلَهُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِمَا جَنَاحَیْنِ یَطِیرُ بِهِمَا مَعَ اَلْمَلاَئِکَهِ فِی اَلْجَنَّهِ کَمَا جَعَلَ لِجَعْفَرِ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ إِنَّ لِلْعَبَّاسِ عِنْدَ اَللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى مَنْزِلَهً یَغْبِطُهُ بِهَا جَمِیعُ اَلشُّهَدَاءِ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ .)
[۱۱] المناقب، جلد ۱، صفحه ۲۰۶ (غَزْوَهُ اَلْفَتْحِ : لِلَیْلَتَیْنِ مَضَتَا مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ قِیلَ لِثَلاَثَ عَشْرَهَ خَلَتْ مِنْهُ ذَلِکَ أَنَّهُ خَرَجَ فِی نَحْوٍ مِنْ عَشَرَهِ آلاَفِ رَجُلٍ وَ أَرْبَعِمِائَهِ فَارِسٍ وَ کَانَ نَزَلَ لَتَدْخُلُنَّ اَلْمَسْجِدَ اَلْحَرٰامَ ثُمَّ نَزَلَ إِذٰا جٰاءَ نَصْرُ اَللّٰهِ وَ نَزَلَ إِنّٰا فَتَحْنٰا لَکَ وَ اِسْتَصْرَخَهُ خُزَاعَهُ فَأَجْمَعَ عَلَى اَلْمَسِیرِ إِلَیْهَا وَ قَالَ اَللَّهُمَّ خُذِ اَلْعُیُونَ عَنْ قُرَیْشٍ حَتَّى نَأْتِیَهَا فِی بِلاَدِهَا وَ کَانَ اَلْمُؤْتَمَنَ عَلَى هَذَا اَلسِّرِّ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ ثُمَّ نَمَاهُ إِلَى جَمَاعَهٍ مِنْ بَعْدُ قَالَ أَبَانٌ لَمَّا اِنْتَهَى اَلْخَبَرُ إِلَى أَبِی سُفْیَانَ وَ هُوَ بِالشَّامِ مُشَاجَرَهُ کِنَانَهَ وَ خُزَاعَهَ أَقْبَلَ حَتَّى دَخَلَ عَلَى اَلنَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ اِحْقِنْ قَوْمَکَ وَ اُحْرُسْ قُرَیْشاً وَ زِدْنَا فِی اَلْمُدَّهِ قَالَ غَدَرْتُمْ یَا أَبَا سُفْیَانَ فَلَقِیَ اَلشَّیْخَیْنِ فَلَمْ یُؤْجِرَا فَدَخَلَ عَلَى أُمِّ حَبِیبَهَ فَذَهَبَ لِیَجْلِسَ عَلَى اَلْفِرَاشِ فَطَوَتْهُ فَقَالَ یَا بُنَیَّهُ أَ رَغِبْتَ بِهَذَا اَلْفِرَاشِ عَنِّی قَالَتْ نَعَمْ هَذَا فِرَاشُ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مَا کُنْتَ لِتَجْلِسَ عَلَیْهِ وَ أَنْتَ رِجْسٌ مُشْرِکٌ ثُمَّ اِسْتَجَارَ فَاطِمَهَ وَ اَلسِّبْطَیْنِ فَلَمْ یُجَبْ فَقَالَ لِعَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ أَنْتَ أَمَسُّ اَلْقَوْمِ بِی رَحِماً وَ قَدِ اِلْتَبَسَتْ عَلَیَّ فَانْصَحْ لِی قَالَ أَنْتَ شَیْخُ قُرَیْشٍ فَقُمْ فَاسْتَجِرْ بَیْنَ اَلنَّاسِ ثُمَّ اِلْحَقْ بِأَهْلِکَ قَالَ فَتَرَى ذَلِکَ نَافِعِی قَالَ لاَ أَدْرِی فَقَالَ أَیُّهَا اَلنَّاسُ إِنِّی اِسْتَجَرْتُ بِکُمْ ثُمَّ رَکِبَ بَعِیرَهُ وَ اِنْطَلَقَ فَقَدِمَ عَلَى قُرَیْشٍ فَقَالُوا مَا وَرَاکَ فَقَصَّ عَلَیْهِمْ فَقَالُوا فَهَلْ أَجَازَ مُحَمَّدٌ مَقَالَهَ عَلِیٍّ قَالَ لاَ قَالُوا لَعِبَ بِکَ اَلرَّجُلُ. ثُمَّ سَارَ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ حَتَّى نَزَلَ مَرَّ اَلظَّهْرَانِ فَخَرَجَ فِی تِلْکَ اَللَّیْلَهِ أَبُو سُفْیَانَ وَ حَکِیمُ بْنُ حِزَامٍ وَ بُدَیْلُ بْنُ وَرْقَاءَ هَلْ یَسْمَعُونَ خَبَراً وَ قَدْ کَانَ اَلْعَبَّاسُ یَتَلَقَّى اَلنَّبِیَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ مَعَهُ أَبُو سُفْیَانَ بْنُ اَلْحَارِثِ وَ عَبْدُ اَللَّهِ بْنُ أُمَیَّهَ وَ قَدْ تَلَقَّاهُ بِثَنِیَّهِ اَلْعُقَابِ وَ اَلنَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِی فِتْیَهٍ فَدَخَلَ اَلْعَبَّاسُ عَلَیْهِ وَ قَالَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی هَذَا اِبْنُ عَمِّکَ قَدْ جَاءَ تَائِباً وَ اِبْنُ عَمَّتِکَ قَالَ لاَ حَاجَهَ لِی فِیهِمَا إِنَّ اِبْنَ عَمِّی اِنْتَهَکَ عِرْضِی وَ أَمَّا اِبْنُ عَمَّتِی فَهُوَ اَلَّذِی یَقُولُ بِمَکَّهَ لَنْ نُؤْمِنَ لَکَ حَتّٰى تَفْجُرَ لَنٰا مِنَ اَلْأَرْضِ یَنْبُوعاً وَ قَالَتْ أُمُّ سَلَمَهَ فِیهِمَا فَنَادَى أَبُو سُفْیَانَ کُنْ لَنَا کَمَا قَالَ اَلْعَبْدُ اَلصَّالِحُ لاٰ تَثْرِیبَ عَلَیْکُمُ اَلْیَوْمَ فَدَعَا لَهُمَا وَ قَبِلَ مِنْهُمَا وَ قَالَ اَلْعَبَّاسُ هُوَ وَ اَللَّهِ هَلاَکُ قُرَیْشٍ إِنْ دَخَلَهَا عَنْوَهً فَرَکِبَ بَغْلَهَ اَلنَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ اَلْبَیْضَاءَ لِیَطْلُبَ اَلْخِطَابَهَ أَوْ صَاحِبَ لِینٍ یَأْمُرُهُ أَنْ یَأْتِیَ قُرَیْشاً فَیَرْکَبُونَ إِلَیْهِ وَ یَسْتَأْمِنُونَ إِلَیْهِ إِذْ سَمِعَ أَبَا سُفْیَانَ یَقُولُ لِبُدَیْلٍ وَ حَکِیمٍ مَا هَذِهِ اَلنِّیرَانُ قَالاَ هَذِهِ خُزَاعَهُ قَالَ خُزَاعَهُ أَقَلُّ مِنْ هَذِهِ فَلَعَلَّ هَذِهِ تَمِیمٌ أَوْ رَبِیعَهُ فَعَرَفَ اَلْعَبَّاسُ صَوْتَ أَبِی سُفْیَانَ وَ نَادَاهُ وَ عَرَّفَهُ اَلْحَالَ قَالَ فَمَا اَلْحِیلَهُ قَالَ تَرْکَبُ فِی عَجُزِ هَذِهِ اَلْبَغْلَهِ فَأَسْتَأْمِنَ لَکَ رَسُولَ اَللَّهِ فَفَعَلَ فَکَانَ یَجْتَازُ عَلَى نَارٍ بَعْدَ نَارٍ فَانْتَهَى إِلَى عُمَرَ فَسَبَقَهُمَا إِلَى اَلنَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ قَالَ هَذَا أَبُو سُفْیَانَ وَ قَدْ أَجَرْتُهُ قَالَ أَدْخِلْهُ فَدَخَلَ فَقَامَ بَیْنَ یَدَیْهِ فَقَالَ وَیْحَکَ یَا أَبَا سُفْیَانَ أَ مَا آنَ لَکَ أَنْ تَشْهَدَ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَ أَنِّی رَسُولُ اَللَّهِ وَ یَتَلَجْلَجُ لِسَانُهُ وَ عَلِیٌّ یَقْصِدُهُ بِسَیْفِهِ وَ اَلنَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مُحْدِقٌ بِعَلِیٍّ فَقَالَ اَلْعَبَّاسُ ىَ ضْرِبُ وَ اَللَّهِ عُنُقَکَ اَلسَّاعَهَ أَوْ تَشْهَدَ اَلشَّهَادَتَیْنِ فَأَسْلَمَ اِضْطِرَاراً فَقَالَ لَهُ اَلنَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ عِنْدَ مَنْ تَکُونُ اَللَّیْلَهَ قَالَ عِنْدَ أَبِی اَلْفَضْلِ فَسَلَّمَهُ إِلَیْهِ فَلَمَّا أَصْبَحَ سَمِعَ بِلاَلاً یُؤَذِّنُ قَالَ مَا هَذَا اَلْمُنَادِی وَ رَأَى اَلنَّبِیَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ هُوَ یَتَوَضَّأُ وَ أَیْدِی اَلْمُسْلِمِینَ تَحْتَ شَعْرِهِ یَسْتَشْفُونَ بِالْقَطَرَاتِ فَقَالَ تَاللَّهِ إِنْ رَأَیْتُ کَالْیَوْمِ کِسْرَى وَ قَیْصَرَ فَلَمَّا صَلَّى اَلنَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَالَ یَا رَسُولَ اَللَّهِ إِنِّی أُحِبُّ أَنْ تَأْذَنَ لِی أَنْ أَذْهَبَ إِلَى قَوْمِی فَأُنْذِرَهُمْ وَ أَدْعُوَهُمْ إِلَى اَلْحَقِّ فَأَذِنَ لَهُ فَقَالَ اَلْعَبَّاسُ إِنَّ أَبَا سُفْیَانَ رَجُلٌ یُحِبُّ اَلْفَخْرَ فَلَوْ خَصَصْتَهُ بِمَعْرُوفٍ فَقَالَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ مَنْ دَخَلَ دَارَ أَبِی سُفْیَانَ فَهُوَ آمِنٌ ثُمَّ قَالَ وَ مَنْ أَغْلَقَ بَابَهُ فَهُوَ آمِنٌ فَلَمَّا ذَهَبَ أَبُو سُفْیَانَ قَالَ اَلنَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لِلْعَبَّاسِ أَدْرِکْهُ وَ اِحْبِسْهُ فِی مَضَایِقِ اَلْوَادِی حَتَّى تَمُرَّ بِهِ جُنُودُ اَللَّهِ فَرَأَى خَالِدَ بْنَ اَلْوَلِیدِ فِی اَلْمُقَدَّمَهِ وَ اَلزُّبَیْرَ فِی جُهَیْنَهَ وَ أَشْجَعَ وَ أَبَا عُبَیْدَهَ فِی أَسْلَمَ وَ مُزَیْنَهَ وَ اَلنَّبِیَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِی اَلْأَنْصَارِ وَ سَعْدَ بْنَ عُبَادَهَ فِی یَدِهِ رَایَهُ اَلنَّبِیِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَقَالَ یَا أَبَا حَنْظَلَهَ اَلْیَوْمَ یَوْمُ اَلْمَلْحَمَهِ اَلْیَوْمَ تُسْتَحَلُّ اَلْحُرْمَهُ یَا مَعْشَرَ اَلْأَوْسِ وَ اَلْخَزْرَجِ ثَارُکُمْ یَوْمُ اَلْجَبَلِ فَأَتَى اَلْعَبَّاسُ اَلنَّبِیَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ أَخْبَرَهُ بِمَقَالَهَ سَعْدٍ فَقَالَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ لَیْسَ بِمَا قَالَ سَعْدٌ شَیْءٌ ثُمَّ قَالَ لِعَلِیٍّ أَدْرِکْ سَعْداً فَخُذِ اَلرَّایَهَ مِنْهُ وَ أَدْخِلْهَا إِدْخَالاً رَفِیقاً فَقَالَ سَعْدٌ لَوْلاَکَ لَمَا أُخِذَ مِنِّی وَ قَالَ أَبُو سُفْیَانَ یَا أَبَا اَلْفَضْلِ إِنَّ اِبْنَ أَخِیکَ قَدْ کَنَفَ مُلْکاً عَظِیماً فَقَالَ اَلْعَبَّاسُ وَیْحَکَ هَذِهِ نُبُوَّهٌ وَ أَقْبَلَ أَبُو سُفْیَانَ مِنْ أَسْفَلِ اَلْوَادِی یَرْکُضُ فَاسْتَقْبَلَهُ قُرَیْشٌ وَ قَالُوا مَا وَرَاکَ وَ مَا هَذَا اَلْغُبَارُ قَالَ مُحَمَّدٌ فِی خَلْقٍ ثُمَّ صَاحَ یَا آلَ غَالِبٍ اَلْبُیُوتَ اَلْبُیُوتَ مَنْ دَخَلَ دَارِی فَهُوَ آمِنٌ فَعَرَفَتْ هِنْدٌ فَأَخَذَتْ تَطْرُدُهُمْ قَالَتْ اُقْتُلُوا اَلشَّیْخَ اَلْخَبِیثَ مِنْ وَافِدِ قَوْمٍ وَ طَلْیَهِ قَوْمٍ قَالَ وَیْلَکِ إِنِّی رَأَیْتَ ذَاتَ اَلْقُرُونِ وَ رَأَیْتُ فَارِسَ أَبْنَاءِ اَلْکِرَامِ وَ رَأَیْتُ مُلُوکَ کِنْدَهَ وَ فِتْیَانَ حِمْیَرٍ یُسْلِمُونَ آخِرَ اَلنَّهَارِ وَیْلَکِ اُسْکُتِی فَقَدْ وَ اَللَّهِ جَاءَ اَلْحَقُّ وَ ذَهَبَتِ اَلْبَلِیَّهُ وَ کَانَ قَدْ عَهِدَ اَلنَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَنْ لاَ یَقْتُلُوا مِنْهَا إِلاَّ مَنْ قَاتَلَهُمُ سِوَى عَشَرَهٍ اَلْحُوَیْرِثِ بْنِ نُفَیْلِ بْنِ کَعْبٍ وَ مُقِیسِ بْنِ ضُبَابَهَ وَ قَرِینَهٍ اَلْمُغَنِّیَهِ قَتَلَهُمْ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ عَبْدُ اَللَّهِ بْنُ خَطْلٍ قَتَلَهُ عَمَّارٌ أَوْ بُرَیْدَهُ أَوْ سَعِیدُ بْنُ حَبِیبٍ اَلْمَخْزُومِیُّ وَ صَفْوَانُ بْنُ أُمَیَّهَ هَرَبَ إِلَى جَدِّهِ فَاسْتَأْمَنَهُ عَبْدُ اَللَّهِ بْنُ وَهْبٍ وَ أَنْفَذَ إِلَیْهِ عِمَامَهَ اَلنَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ أَسْلَمَ وَ عِکْرِمَهُ بْنُ أَبِی جَهْلٍ هَرَبَ إِلَى اَلْیَمَنِ وَ أَسْلَمَ وَ عَبْدُ اَللَّهِ بْنُ أَبِی سَرْحٍ عَرَفَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ أَنَّهُ فِی دَارِ عُثْمَانَ فَأَتَى عُثْمَانُ إِلَى اَلنَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ شَافِعاً فَیَشْفَعَ فَلَمَّا اِنْصَرَفَ قَالَ اَلنَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِی قَتْلِهِ فَقَالَ سَعْدُ بْنُ عُبَادَهَ لَوْ رَمَزْتَ فَقَالَ اَلنَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لاَ رَمْزَ مِنَ اَلنَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَارَهُ مَوْلاَهُ بَنِی عَبْدِ اَلْمُطَّلِبِ وُجِدَتْ قَتِیلاً وَ هِنْدٌ دَخَلَتْ دَارَ أَبِی سُفْیَانَ فَتَکَلَّمَ أَبُو سُفْیَانَ فِی بَیْعَهِ اَلنِّسَاءِ وَ عَاوَنَتْهُ أُمُّ اَلْفَضْلِ وَ قَرَأَتْ یٰا أَیُّهَا اَلنَّبِیُّ إِذٰا جٰاءَکَ اَلْمُؤْمِنٰاتُ فَقَبِلَ مِنْهُنَّ اَلْبَیْعَهَ وَ قَرِیناً اِنْفَلَتَتْ وَ اُسْتُومِنَ لَهَا فَرَمَحَهَا فَرَسٌ فِی اَلْأَبْطَحِ فِی إِمَارَهِ عُمَرَ . قَالَ أَبُو هُرَیْرَهَ رَأَى اَلنَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَوْبَاشَ قُرَیْشٍ فَأَمَرَ بِحَصْدِهِمْ فَقَتَلْنَا مِنْهُمْ عَدَداً وَ اِنْهَزَمَ اَلْبَاقُونَ وَ اُسْتُشْهِدَ مِنَ اَلْمُسْلِمِینَ ثَلاَثَهُ نَفَرٍ دَخَلُوا مِنْ أَسْفَلِ مَکَّهَ وَ أَخْطَئُوا اَلطَّرِیقَ فَقُتِلُوا – بَشِیرُ بْنُ اَلنَّبَّالِ مَرْفُوعاً قَالَ اَلنَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ عِنْدَ مَنِ اَلْمِفْتَاحُ قَالُوا عِنْدَ أُمِّ شَیْبَهَ فَدَعَا شَیْبَهَ فَقَالَ اِذْهَبْ إِلَى أُمِّکَ فَقُلْ لَهَا تُرْسِلُ بِالْمِفْتَاحِ قَالَتْ لَهُ قَتَلْتَ مُقَاتِلِینَا وَ تُرِیدُ أَنْ تَأْخُذَ مِنَّا مَکْرُمَتَنَا فَقَالَ لَتُرْسِلِنَّ بِهِ أَوْ لَأَقْتُلَنَّکِ فَوَضَعَتْهُ فِی یَدِ اَلْغُلاَمِ أَأَخَذَهُ وَ دَعَا عُمَرَ وَ قَالَ هَذَا تَأْوِیلُ رُؤْیَایَ ثُمَّ قَامَ فَفَتَحَهُ وَ سَتَرَهُ فَمِنْ یَوْمِئِذٍ یُسْتَرُ ثُمَّ دَعَا اَلْغُلاَمَ فَبَسَطَ رِدَاءَهُ وَ جَعَلَ فِیهِ اَلْمِفْتَاحَ وَ قَالَ رُدَّهُ إِلَى أُمِّکَ وَ أَخَذَ بِعِضَادَتَیِ اَلْبَابِ ثُمَّ قَالَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ أَنْجَزَ وَعْدَهُ وَ نَصَرَ عَبْدَهُ وَ أَعَزَّ جُنْدَهُ وَ غَلَبَ اَلْأَحْزَابَ وَحْدَهُ وَ کَانَتْ صَنَادِیدُ قُرَیْشٍ یَظُنُّونَ أَنَّ اَلسَّیْفَ لاَ یُرْفَعُ عَنْهُمْ فَأَنَّبَهُمْ ثُمَّ قَالَ أَلاَ إِنَّ کُلَّ دَمٍ وَ مَالٍ وَ مَأْثُرَهٍ کَانَتْ فِی اَلْجَاهِلِیَّهِ فَإِنَّهَا مَوْضُوعَهٌ تَحْتَ قَدَمَیَّ إِلاَّ سَدَانَهُ اَلْکَعْبَهِ وَ سِقَایَهُ اَلْحَاجِّ فَإِنَّهُمَا مَرْدُودَتَانِ إِلَى أَهْلِیهِمَا أَلاَ إِنَّ مَکَّهَ مُحَرَّمَهٌ بِتَحْرِیمِ اَللَّهِ لَمْ تَحِلَّ لِأَحَدٍ کَانَ قَبْلِی وَ لَمْ تَحِلَّ لِی إِلاَّ سَاعَهً مِنْ نَهَارٍ فَهِیَ مُحَرَّمَهٌ إِلَى أَنْ تَقُومَ اَلسَّاعَهُ لاَ یُخْتَلَى خَلاَهَا وَ لاَ یُقْطَعُ شَجَرُهَا وَ لاَ یُنَفَّرُ صَیْدُهَا وَ لاَ تَحِلُّ لُقَطَتُهَا إِلاَّ لِمُنْشِدٍ ثُمَّ قَالَ أَلاَ بِئْسَ جِیرَانُ اَلنَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ کُنْتُمْ لَقَدْ کَذَّبْتُمْ وَ طَرَدْتُمْ وَ أَخْرَجْتُمْ وَ فَلَلْتُمْ ثُمَّ مَا رَضِیتُمْ حَتَّى جِئْتُمُونِی فِی بِلاَدِی تُقَاتِلُونِّی فَاذْهَبُوا فَأَنْتُمُ اَلطُّلَقَاءُ فَدَخَلُوا فِی اَلْإِسْلاَمِ فَأَذَّنَ بِلاَلٌ عَلَى اَلْکَعْبَهِ فَکَرِهَ عِکْرِمَهُ وَ قَالَ عَتَّابُ بْنُ اَلْأُسَیْدِ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلَّذِی أَکْرَمَ أَبَا عَتَّابٍ مِنْ هَذَا اَلْیَوْمِ وَ قَالَ سُهَیْلُ بْنُ عَمْرٍو کَلاَماً وَ قَالَ اَلْحَرْثُ بْنُ هِشَامٍ أَ مَا وَجَدَ مُحَمَّدٌ غَیْرَ هَذَا اَلْغُرَابِ اَلْأَسْوَدِ مُؤَذِّناً فَقَالَ أَبُو سُفْیَانَ إِنِّی لاَ أَقُولُ شَیْئاً وَ اَللَّهِ لَوْ نَطَقْتُ لَظَنَنْتُ أَنَّ هَذِهِ اَلْجُدُرَ تُخْبِرُ بِهِ مُحَمَّداً وَ بَعَثَ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِلَیْهِمْ فَأَخْبَرَهُمْ بِمَا قَالُوا فَاسْتَغْفَرَ عَتَّابٌ وَ أَسْلَمَ وَ وَلاَّهُ اَلنَّبِیُّ مَکَّهَ وَ کَانَ فِیهَا ثَلاَثُمِائَهٍ وَ سِتُّونَ صَنَماً بَعْضُهَا مَشْدُوداً بِبَعْضٍ بِالرَّصَاصِ فَأَنْفَذَ أَبُو سُفْیَانَ مِنْ لَیْلَتِهِ مَنَاهَ إِلَى اَلْحَبَشَهِ وَ مِنْهَا إِلَى اَلْهِنْدِ فَهَیَّئُوا لَهَا دَاراً مِنْ مِغْنَاطِیسَ فَتَعَلَّقَتْ فِی اَلْهَوَاءِ إِلَى أَیَّامِ مَحْمُودِ سَبُکْتَکِینَ فَلَمَّا غَزَاهَا أَخَذَهَا وَ کَسَرَهَا وَ نَقَلَهَا إِلَى أَصْفَهَانَ وَ جُعِلَتْ تَحْتَ مَارَّهِ اَلطَّرِیقِ فَلَمَّا دَخَلَ اَلنَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَالَ یَا عَلِیُّ أَعْطِنِی کَفّاً مِنَ اَلْحَصَى اَلْخَبَرَ ثُمَّ بَعَثَ اَلنَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ عَمْرَو بْنَ أُمَیَّهَ إِلَى بَنِی اَلدِیلِ وَ بِعَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سُهَیْلٍ إِلَى بَنِی مُحَارِبٍ وَ بِخالِدِ بْنِ اَلْوَلِیدِ إِلَى بَنِی جَذِیمَهَ بْنِ عَامِرٍ وَ کَانُوا بِالْغُمَیْصَاءِ فَشَنَّ عَلَیْهِمْ بَعْدَ اَلْعَهْدِ فَأَسَرَ مِنْهُمْ فَتَبَرَّأَ اَلنَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مِنْ فِعْلِهِ .)
[۱۲] الأمالی (للصدوق)، جلد ۱، صفحه ۱۲۹ (حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ مَاجِیلَوَیْهِ رَحِمَهُ اَللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ اَلرَّیَّانِ بْنِ شَبِیبٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلاَمُ فِی أَوَّلِ یَوْمٍ مِنَ اَلْمُحَرَّمِ – فَقَالَ لِی یَا اِبْنَ شَبِیبٍ أَ صَائِمٌ أَنْتَ فَقُلْتُ لاَ فَقَالَ إِنَّ هَذَا اَلْیَوْمَ هُوَ اَلْیَوْمُ اَلَّذِی دَعَا فِیهِ زَکَرِیَّا عَلَیْهِ السَّلاَمُ رَبَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ « رَبِّ هَبْ لِی مِنْ لَدُنْکَ ذُرِّیَّهً طَیِّبَهً إِنَّکَ سَمِیعُ اَلدُّعٰاءِ » فَاسْتَجَابَ اَللَّهُ لَهُ وَ أَمَرَ اَلْمَلاَئِکَهَ فَنَادَتْ زَکَرِیَّا « وَ هُوَ قٰائِمٌ یُصَلِّی فِی اَلْمِحْرٰابِ أَنَّ اَللّٰهَ یُبَشِّرُکَ بِیَحْیىٰ » فَمَنْ صَامَ هَذَا اَلْیَوْمَ ثُمَّ دَعَا اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ اِسْتَجَابَ اَللَّهُ لَهُ کَمَا اِسْتَجَابَ لِزَکَرِیَّا عَلَیْهِ السَّلاَمُ ثُمَّ قَالَ یَا اِبْنَ شَبِیبٍ إِنَّ اَلْمُحَرَّمَ هُوَ اَلشَّهْرُ اَلَّذِی کَانَ أَهْلُ اَلْجَاهِلِیَّهِ فِیمَا مَضَى یُحَرِّمُونَ فِیهِ اَلظُّلْمَ وَ اَلْقِتَالَ لِحُرْمَتِهِ فَمَا عَرَفَتْ هَذِهِ اَلْأُمَّهُ حُرْمَهَ شَهْرِهَا وَ لاَ حُرْمَهَ نَبِیِّهَا صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لَقَدْ قَتَلُوا فِی هَذَا اَلشَّهْرِ ذُرِّیَّتَهُ وَ سَبَوْا نِسَاءَهُ وَ اِنْتَهَبُوا ثَقَلَهُ فَلاَ غَفَرَ اَللَّهُ لَهُمْ ذَلِکَ أَبَداً یَا اِبْنَ شَبِیبٍ إِنْ کُنْتَ بَاکِیاً لِشَیْءٍ فَابْکِ لِلْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فَإِنَّهُ ذُبِحَ کَمَا یُذْبَحُ اَلْکَبْشُ وَ قُتِلَ مَعَهُ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ ثَمَانِیَهَ عَشَرَ رَجُلاً مَا لَهُمْ فِی اَلْأَرْضِ شَبِیهُونَ وَ لَقَدْ بَکَتِ اَلسَّمَاوَاتُ اَلسَّبْعُ وَ اَلْأَرَضُونَ لِقَتْلِهِ وَ لَقَدْ نَزَلَ إِلَى اَلْأَرْضِ مِنَ اَلْمَلاَئِکَهِ أَرْبَعَهُ آلاَفٍ لِنَصْرِهِ فَوَجَدُوهُ قَدْ قُتِلَ فَهُمْ عِنْدَ قَبْرِهِ شُعْثٌ غُبْرٌ إِلَى أَنْ یَقُومَ اَلْقَائِمُ فَیَکُونُونَ مِنْ أَنْصَارِهِ وَ شِعَارُهُمْ یَا لَثَارَاتِ اَلْحُسَیْنِ یَا اِبْنَ شَبِیبٍ لَقَدْ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَلَیْهِمُ اَلسَّلاَمُ أَنَّهُ لَمَّا قُتِلَ اَلْحُسَیْنُ جَدِّی صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ مَطَرَتِ اَلسَّمَاءُ دَماً وَ تُرَاباً أَحْمَرَ یَا اِبْنَ شَبِیبٍ إِنْ بَکَیْتَ عَلَى اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ حَتَّى تَصِیرَ دُمُوعُکَ عَلَى خَدَّیْکَ غَفَرَ اَللَّهُ لَکَ کُلَّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتَهُ صَغِیراً کَانَ أَوْ کَبِیراً قَلِیلاً کَانَ أَوْ کَثِیراً یَا اِبْنَ شَبِیبٍ إِنْ سَرَّکَ أَنْ تَلْقَى اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لاَ ذَنْبَ عَلَیْکَ فَزُرِ اَلْحُسَیْنَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَا اِبْنَ شَبِیبٍ إِنْ سَرَّکَ أَنْ تَسْکُنَ اَلْغُرَفَ اَلْمَبْنِیَّهَ فِی اَلْجَنَّهِ مَعَ اَلنَّبِیِّ وَ آلِهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَالْعَنْ قَتَلَهَ اَلْحُسَیْنِ یَا اِبْنَ شَبِیبٍ إِنْ سَرَّکَ أَنْ تَکُونَ لَکَ مِنَ اَلثَّوَابِ مِثْلَ مَا لِمَنِ اُسْتُشْهِدَ مَعَ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فَقُلْ مَتَى مَا ذَکَرْتَهُ « یٰا لَیْتَنِی کُنْتُ مَعَهُمْ فَأَفُوزَ فَوْزاً عَظِیماً » یَا اِبْنَ شَبِیبٍ إِنْ سَرَّکَ أَنْ تَکُونَ مَعَنَا فِی اَلدَّرَجَاتِ اَلْعُلَى مِنَ اَلْجِنَانِ فَاحْزَنْ لِحُزْنِنَا وَ اِفْرَحْ لِفَرَحِنَا وَ عَلَیْکَ بِوَلاَیَتِنَا فَلَوْ أَنَّ رَجُلاً تَوَلَّى حَجَراً لَحَشَرَهُ اَللَّهُ مَعَهُ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ .)
[۱۳] المناقب، جلد ۴، صفحه ۹۹
[۱۴] إعلام الوری بأعلام الهدی، جلد ۱، صفحه ۴۵۵ (فَجَمَعَ اَلْحُسَیْنُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ أَصْحَابَهُ عِنْدَ قُرْبِ اَلْمَسَاءِ، قَالَ عَلِیُّ بن الحسین زین العابدین علیهما السَّلاَمُ: «فَدَنَوْتُ لِأَسْمَعَ مَا یَقُولُ لَهُمْ و أَنَا إِذ ذاک مریض فسمعت أبی علیه السلام یقول لأصحابه: اثنی عَلَى اَللَّهِ أَحْسَنَ اَلثَّنَاءِ، و أَحْمَدُهُ عَلَى اَلسَّرَّاءِ و اَلضَّرَّاءِ، اَللَّهُمَّ إِنِّی أَحْمَدُکَ عَلَى أَنْ أَکْرَمْتَنَا بِالنُّبُوَّهِ، و عَلَّمْتَنَا اَلْقُرْآنَ، و فَقَّهْتَنَا فِی اَلدِّینِ . أَمَّا بَعْدُ: فَإِنِّی لاَ أَعْلَمُ أَصْحَاباً أَوْفَى و لاَ خَیْراً مِنْ أَصْحَابِی، و لاَ أَهْلَ بَیْتٍ أَبَرَّ و لاَ أَوْصَلَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی، فَجَزَاکُمُ اَللَّهُ عَنِّی خَیْرَ اَلْجَزَاءِ، أَلاَ و إِنِّی قَدْ أَذِنْتُ لَکُمْ فَانْطَلِقُوا جَمِیعاً فِی حِلٍّ، لَیْسَ عَلَیْکُمْ مِنِّی ذِمَامٌ، هَذَا اَللَّیْلُ قَدْ غشیکم فاتّخذوه جملا. فَقَالَ لَهُ إِخْوَتُهُ و أَبْنَاؤُهُ و بنو أَخِیهِ و أَبْنَاءُ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ: و لم نفعل ذَلِکَ، لِنَبْقَى بَعْدَکَ؟! لاَ أَرَانَا اَللَّهُ ذَلِکَ أَبَداً، بَدَأَهُمْ بِهَذَا اَلْقَوْلِ اَلْعَبَّاسُ بْنُ عَلِیٍّ فأتبعه اَلْجَمَاعَهُ عَلَیْهِ و تَکَلَّمُوا بِمِثْلِهِ. فَقَالَ اَلْحُسَیْنُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ: یَا بَنِی عَقِیلٍ، حَسْبُکُمْ مِنَ اَلْقَتْلِ بِمُسْلِمٍ فاذهبوا أنتم فقد أذنت لکم. قَالُوا: سُبْحَانَ اَللَّهِ فَمَا یَقُولُ اَلنَّاسُ؟! یَقُولُونَ: إِنَّا تَرَکْنَا شَیْخَنَا و سیّدنا و سَیِّدَ بَنِی عُمُومَتِنَا خَیْرَ اَلْأَعْمَامِ و لَمْ نَرْمِ مَعَهُمْ بِسَهْمٍ، و لَمْ نَطْعَنْ بِرُمْحٍ، و لَمْ نَضْرِبْ دُونَهُمْ بِسَیْفٍ، و لاَ نَدْرِی مَا صَنَعُوا؟!، لاَ و اَللَّهِ لاَ نفعل، و لکن نفدیک بِأَنْفُسِنَا و أَمْوَالِنَا و أهلینا، و نُقَاتِلُ مَعَکَ حَتَّى نَرِدَ مَوْرِدَکَ، فَقَبَّحَ اَللَّهُ اَلْعَیْشَ بعدک. و قَامَ إِلَیْهِ مُسْلِمُ بْنُ عَوْسَجَهَ فَقَالَ: أ نَحْنُ نُخَلِّی عَنْکَ و لَمْ نُعْذَرْ إِلَى اَللَّهِ تَعَالَى فِی أَدَاءِ حَقِّکَ؟! لاَ و اَللَّهِ حَتَّى أَطْعَنَ فِی صُدُورِهِمْ بِرُمْحِی، و أَضْرِبَهُمْ بسیفی ما ثَبَتَ قَائِمُهُ فِی یَدِی، و اَللَّهِ لَوْ عَلِمْتُ أَنِّی اقتل ثمّ احرق ثمّ أحیا، یُفْعَلُ بِی ذَلِکَ سَبْعِینَ مَرَّهً مَا فَارَقْتُکَ حَتَّى أَلْقَى حِمَامِی دُونَکَ، فَکَیْفَ لاَ أَفْعَلُ ذَلِکَ و إِنَّمَا هِیَ قَتْلَهٌ وَاحِدَهٌ، ثُمَّ هِیَ اَلْکَرَامَهُ اَلَّتِی لاَ اِنْقِضَاءَ لَهَا أَبَداً! و قَامَ زُهَیْرُ بْنُ اَلْقَیْنِ فَقَالَ: و اَللَّهِ لَوَدِدْتُ أَنِّی قُتِلْتُ ثُمَّ نُشِرْتُ ثُمَّ قُتِلْتُ، و هَکَذَا أَلْفَ مَرَّهٍ، و أَنَّ اَللَّهَ سُبْحَانَهُ یَدْفَعُ بِذَلِکَ اَلْقَتْلَ عَنْ نَفْسِکَ و عَنْ أَنْفُسِ هؤلاء الفتیان من أهل بیتک. ثُمَّ تَکَلَّمَ جَمَاعَهٌ مِنْ أَصْحَابِهِ بِکَلاَمٍ یُشْبِهُ مَا ذکرناه، فجزاهم الحسین علیه السلام خَیْراً و اِنْصَرَفَ إِلَى مِضْرَبِهِ». قَالَ عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِمَا السَّلاَمُ: «إِنِّی لَجَالِسٌ فِی تِلْکَ اَلْعَشِیَّهِ – و عِنْدِی عَمَّتِی زَیْنَبُ تُمَرِّضُنِی – إِذِ اِعْتَزَلَ أَبِی فِی خِبَاءٍ لَهُ و عنده جوین مولى أبی ذرّ الغفاری و هو یُعَالِجُ سَیْفَهُ – و یُصْلِحُهُ – و أَبِی یَقُولُ: یَا دَهْرُ أُفٍّ لَکَ مِنْ خَلِیلٍ کَمْ لَکَ بِالْإِشْرَاقِ و اَلْأَصِیلِ من صاحب أو طَالِبٍ قَتِیلٍ و اَلدَّهْرُ لاَ یَقْنَعُ بِالْبَدِیلِ و إِنَّمَا اَلْأَمْرُ إِلَى اَلْجَلِیلِ و کُلُّ حَیٍّ سَالِکٌ سَبِیلٍ و أَعَادَهَا مَرَّتَیْنِ أَوْ ثَلاَثاً حَتَّى فَهِمْتُهَا و عَرَفْتُ مَا أَرَادَ فَخَنَقَتْنِی اَلْعَبْرَهُ، فَرَدَدْتُهَا و لَزِمْتُ اَلسُّکُوتَ، و عَلِمْتُ أَنَّ اَلْبَلاَءَ قَدْ نَزَلَ، و أَمَّا عَمَّتِی فَإِنَّهَا سَمِعَتْ مَا سَمِعْتُ و هِیَ اِمْرَأَهٌ و مِنْ شَأْنِ اَلنِّسَاءِ اَلرِّقَّهُ و اَلْجَزَعُ، فَلَمْ تَمْلِکْ نَفْسَهَا أَنْ وَ ثَبَتْ تَجُرُّ ثَوْبَهَا و إِنَّهَا لَحَاسِرَهٌ حَتَّى اِنْتَهَتْ إِلَیْهِ فَقَالَتْ: وَا ثُکْلاَهْ، لَیْتَ اَلْمَوْتَ أَعْدَمَنِی اَلْحَیَاهَ، اَلْیَوْمَ مَاتَتْ امّی فَاطِمَهُ اَلزَّهْرَاءُ و أَبِی عَلِیٌّ و أَخِی اَلْحَسَنُ، یَا خَلِیفَهَ اَلْمَاضِینَ و ثِمَالَ اَلْبَاقِینَ، فَنَظَرَ إِلَیْهَا اَلْحُسَیْنَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ و قَالَ: یا اختاه لاَ یُذْهِبَنَّ حِلْمَکَ اَلشَّیْطَانُ، و تَرَقْرَقَتْ عَیْنَاهُ بِالدُّمُوعِ و قَالَ: لَوْ تُرِکَ اَلْقَطَا لَنَامَ، فَقَالَتْ: یَا وَیْلَتَاهْ أ تُغْتَصَبُ نَفْسُکَ اِغْتِصَاباً، فَذَاکَ أَقْرَحُ لِقَلْبِی و أَشَدُّ عَلَى نَفْسِی، ثُمَّ لَطَمَتْ عَلَى وَجْهِهَا و أَهْوَتْ إِلَى جَیْبِهَا فَشَقَّتْهُ و خَرَّتْ مغشیا عَلَیْهَا، فَقَامَ إِلَیْهَا اَلْحُسَیْنُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فَصَبَّ اَلْمَاءَ عَلَى وَجْهِهَا و قَالَ لَهَا: یا اختاه اِتَّقِی اَللَّهَ و تَعَزَّیْ بِعَزَاءِ اَللَّهِ، و اِعْلَمِی أَنَّ أَهْلَ اَلْأَرْضِ یَمُوتُونَ و أَهْلَ اَلسَّمَاءِ لاَ یَبْقَوْنَ، و أَنَّ کُلَّ شَیْءٍ هٰالِکٌ إِلاّٰ وَجْه اللّه اَلَّذِی خَلَقَ اَلْخَلْقَ بِقُدْرَتِهِ و إِلَیْهِ یَعُودُونَ و هُوَ فَرْدٌ وَاحِدٌ، و إنّ أَبِی خَیْرٌ مِنِّی، و أَخِی خَیْرٌ مِنِّی، و لِکُلِّ مسلم برسول اللّه اسوه، فَعَزَّاهَا بِهَذَا و نَحْوِهِ، و قَالَ لَهَا: یَا اختاه، إنّی أقسمت عَلَیْکِ فَأَبِرِّی قَسَمِی، لاَ تَشُقِّی عَلَیَّ جَیْباً، و لاَ تَخْمِشِی عَلَیَّ وَجْهاً، و لاَ تَدْعِی عَلَیَّ بِالْوَیْلِ و اَلثُّبُورِ إِذَا أَنَا هَلَکْتُ، ثُمَّ جَاءَ بِهَا و أَجْلَسَهَا عِنْدِی. ثُمَّ خَرَجَ إِلَى أَصْحَابِهِ فأمرهم أَنْ یُقَرِّبَ بَعْضُهُمْ بُیُوتَهُمْ مِنْ بَعْضٍ، و أَنْ یُدْخِلُوا اَلْأَطْنَابَ بَعْضَهَا فِی بَعْضٍ، و أَنْ یَکُونُوا بَیْنَ اَلْبُیُوتِ فیستقبلوا القوم من وَجْهٍ وَاحِدٍ و اَلْبُیُوتُ مِنْ وَرَائِهِمْ و عَنْ أَیْمَانِهِمْ و عَنْ شَمَائِلِهِمْ قَدْ حَفَّتْ بِهِمْ إِلاَّ اَلْوَجْهَ اَلَّذِی یَأْتِیهِمْ مِنْهُ عَدُوُّهُمْ. و رَجَعَ إِلَى مَکَانِهِ فَقَامَ اَللَّیْلَ کُلَّهُ یُصَلِّی و یَسْتَغْفِرُ و یَدْعُو، و قَامَ أَصْحَابُهُ کَذَلِکَ یَدْعُونَ و یُصَلُّونَ و یَسْتَغْفِرُونَ». و أَصْبَحَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فعبأ أَصْحَابَهُ بَعْدَ صَلاَهِ اَلْغَدَاهِ، و کَانَ مَعَهُ اِثْنَانِ و ثَلاَثُونَ فَارِساً و أَرْبَعُونَ رَاجِلاً، فَجَعَلَ زُهَیْرُ بْنُ اَلْقَیْنِ فِی مَیْمَنَهِ أَصْحَابِهِ، و حبیب بن مظاهر فِی مَیْسَرَهِ أَصْحَابِهِ، و أَعْطَى رایته العبّاس أخاه، و جعلوا اَلْبُیُوتَ فِی ظُهُورِهِمْ، و أَمَرَ بِحَطَبٍ و قَصَبٍ کَانَ مِنْ وَرَاءِ اَلْبُیُوتِ أَنْ یُتْرَکَ فِی خَنْدَقٍ کَانَ هُنَاکَ قَدْ حَفَر و أَنْ یُحْرَقَ بِالنَّارِ مَخَافَهَ أَنْ یَأْتُوهُمْ مِنْ وَرَائِهِمْ.)
[۱۵] ینابیع المؤده، صفحه ۴۱۶
پاسخ دهید