«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم‏»

«أُفَوِّضُ أَمْری إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصیرٌ بِالْعِبادِ».[۱]

«رَبِّ اشْرَحْ لی‏ صَدْری * وَ یَسِّرْ لی‏ أَمْری * وَ احْلُلْ عُقْدَهً مِنْ لِسانی‏ * یَفْقَهُوا قَوْلی‏».[۲]

«اللَّهُمَّ وَ أَنْطِقْنِی بِالْهُدَى وَ أَلْهِمْنِی التَّقْوَى».[۳]

مقدّمه

هدیه به پیشگاه با عظمت اهل بیت رسول مکرّم صلی الله علیه و آله و سلّم، خاصّه وجود مبارک امیرالمؤمنین علیه أفضل صلوات المصلّین و حضرت سبط اکبر امام مجتبی صلوات الله علیه صلواتی هدیه بفرمایید.

اللهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّل فَرَجَهُم

عرض ادب و ارادت و خاکساری و التجاء و استغاثه به محضر مبارک حضرت بقیه‌ الله اعظم روحی و ارواح العالمین له الفداه و عجّل الله تعالی فرجه الشریف صلوات دیگری محبّت بفرمایید.

اللهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّل فَرَجَهُم

مرور جلسات گذشته

عنوان کلّیِ بحث «سیر تکوّن عقاید شیعه» است. به اندازه‌ای که حوصله‌ی جلسه باشد، تلاش بر این است که سیرِ تاریخیِ تکوّن عقاید مطرح شود، یعنی چگونه عقاید مکتب اهل بیت سلام الله علیهم أجمعین به دست مردم رسیده است، چه مباحثی مطرح بوده است، این‌ها چگونه در ذهن مردم نضج گرفته است، نه اینکه چگونه تولید شده است؛ این مطالب از روز نخست در افکار پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم و ائمه هدی صلوات الله علیه بوده است، چگونه منتشر شده است.

اگر بحث می‌خواست صرفاً مباحث کلامی باشد، آنوقت باید بخاطر شرافت بحث از توحید آغاز می‌شد، اما بحث ما، مباحث صرفِ کلامی نیست که بگوییم توحید، آری یا خیر، ادلّه‌ی توحید، مثلاً ادلّه‌ی عقلی چیست. بعد به سراغ اسماء و صفات الهی برسیم و بگوییم آیا اسماء و صفات الهی توقیفی است یا توقیفی نیست، آیا در اینجا نقل جا دارد یا ندارد، قرآن کریم راجع به اسماء خدا چه بیان می‌کند و… بعد در فصول آخر به امامت برسد.

اما از نظر تاریخی، بعد از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم، مسئله و اختلاف و دعوا که زمان حیات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم هم ریشه داشت و سال گذشته به آن موضوع پرداختیم، بر سرِ حجّت بود، حجّت، معنای حجّت، چیستیِ حجّت، اوصافِ حجّت، که حجّت اول هم خودِ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بود، و بعد هم تلاش برای اینکه حجّت بعدی تبیین شود.

از نخستین ایّام به این موضوع پرداخته می‌شد، تا پایان عمر شریف پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم.

اولین اختلاف هم که بین امّت رخ داد، مسئله‌ی حجّت بود، یا حجّت بعد از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم که «امام» است، بحث بر سرِ امامت بود.

اهمیّت موضوع امامت در شناخت ما از توحید

به قول شهرستانی که یک مورخ فرقه‌نگاری است، می‌گوید: «إِذْ ما سَلَّ سیفٌ فِی الْإِسْلَامِ عَلَى قَاعِدَهٍ دِینِیهٍ مِثْلَ ما سَلَّ عَلَى الْإِمامَهِ فِی کُلِّ زَمانٍ» مدام شمشیر از غلاف خود بیرون کشیده نشده است و خون ریخته نشده است، آنقدر که در مسئله‌ی امامت ریخته شده است.

از یک جهت «امامت» از «توحید» مهم‌تر است، آن هم از این جهت که فهمِ از معنای امام، اوصاف امام، و شخص امام، مستقیم در درک توحید اثر دارد. یعنی اینکه شما چه اوصافی برای خدای متعال قائل هستید، به نگاه شما به مسئله‌ی امامت برمی‌گردد، «مَنْ أَرادَ اللّهَ بَدَأَ بِکُمْ»،[۴] نه اینکه بگوییم توحید اشرف معارف الهی نیست، اما این توحید به این موضوع وابسته است که شما چه نگاهی نسبت به حجّت دارید. برای همین «مَنْ أَرادَ اللّهَ بَدَأَ بِکُمْ»، «مَنْ وَحَّدَهُ قَبِلَ عَنْکُمْ» کسی که می‌خواهد خدای متعال را موحدانه بپرستد باید از شما بگیرد، اگر به جای دیگری برود چیزهای دیگری می‌گیرد، «مَنْ قَصَدَهُ تَوَجَّهَ بِکُمْ» کسی که آهنگ حرکت به سمت ربّ الأرباب کرده است باید به شما رو کند، همه‌ی این عالم وجوه و وجه و جهات هستند، یا حقیقی و یا قلابی، اما آن وجهی که باید به سمت آن بیایند تا به خدا برسند، شما هستید.

یا اینکه امام باقر علیه السلام در حدیث دیگری فرموده‌اند: «بِنَا عُبِدَ اَللَّهُ»،[۵] خدای متعال فقط و فقط با ما عبادت می‌شود، «بِنَا عُرِفَ اَللَّهُ» خدای متعال فقط و فقط با ما شناخته می‌شود (آن اندازه‌ای که می‌شود شناخت)، و همینطور… «یَا عَلِی! بِکَ یُعْرَفُ اَلْمُؤْمِنُون، بِکَ یُعْرَفُ اَلْهُدَی، بِکَ یُعْرَفُ اَلله»، مؤمن و هدایت و الله، در اینجاست.

لذا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم خیلی روی این موضوع سرمایه‌گذاری کرده است.

نتیجه‌ی یک سال مطالعه‌ی روایات نبوی

من حوالی سال هشتاد و شش روایات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم را در مدّت کمتر از یک سال، قریب به صد و هشتاد هزار روایت را دیده‌ام. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم آنقدر راجع به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه مطلب دارد، برداشت انسان این است که هر کجا نشسته‌اند، به مناسبت یا بی‌مناسبت از امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرموده است، وقتی بلند شده‌اند به مناسبت یا بی‌مناسبت از امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرموده است. یا به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه چیزی فرموده‌اند و یا راجع به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه چیزی فرموده‌اند.

کلاس خصوصیِ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم برای امیرالمؤمنین صلوات الله علیه

زمانی شما کلاسی برگزار می‌کنید، بر فرض مثال مدرسه دارید و بایستی کتب آموزش و پرورش را درس بدهید، اما اگر یک دانش‌آموز نابغه‌ای داشتیم که این کتب را می‌دانست باید چکار کنیم؟ باید معلّم دیگری بیاوریم.

زمانی پدری یک پسرِ هفت هشت ساله‌ی خود را به من معرّفی کرد و گفت که این بچه تا انتگرال را متوجّه می‌شود، یعنی ریاضی چهارم دبیرستان را می‌دانست، به دنبال کسی بود که به این پسربچه درس بدهد.

مسلّماً این بچه را که به دوم دبستان نمی‌برند، چون می‌داند.

حال امیرالمؤمنین صلوات الله علیه که اصلاً کلمه‌ی نابغه هم برای ایشان جسارت است، فقط به همین موضوع اشاره می‌کنم که همه برای ادّعای پیامبری پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم از ایشان دلیل مطالبه می‌کردند، امیرالمؤمنین صلوات الله علیه می‌فرمودند: قبل از اینکه پیامبر نبی بشود، وقتی من او را می‌دیدم، نور نبوّت را در او می‌دیدم!

عجیب‌تر از این جمله این است که اصلاً چطور نور نبوّت را تشخیص می‌دادید که در ایشان ببینید؟

برای همین عرض می‌کنم که کلمه‌ی نابغه هم جسارت است، نمی‌دانم برای امیرالمؤمنین صلوات الله علیه باید از چه کلمه‌ای استفاده کنم، «هَا عَلِیٌّ بَشَرٌ کَیْفَ بَشَر»!

به قول آن شاعرِ عظیم الشّأن می‌گوید هر شعری یک بیت الغزل دارد، یا بیت القصید دارد…

یَا وَاحِدَ الدُّنیَا وَ بَیتَ قَصِیدُهَا…

ای یگانه‌ی دنیا و شاه‌بیت عالَمِ خلقت

غَایَهُ المَدحِ فِی عُلَاکَ ابتِدَاء           لَیتَ شِعری مَا یَصنَعُ الشُّعَرَاء

انتهای حرفی که هر کسی بخواهد در مورد بگوید، اول کلام هم نیست! شاعرِ بیچاره چه بگوید؟

روایتی که سند نمی‌خواهد

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمود: «فَزَیَّنَ اَللَّهُ بِهِ اَلْمَحَافِلَ»،[۶] خدای متعال محافل و مجالس را با او تزئین کرده است.

اصلاً نیازی نیست که سندِ این روایت را ببینید، هر وقت راجع به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه حرف می‌زنید، حال جلسه تغییر پیدا می‌کند.

گاهی اوقات ما دو یا سه نفری با یکدیگر در کتابخانه با زبان روزه هستیم، وقتی حالمان از بحث و جفنگیات بعضی آقایان خیلی خراب است، ناگهان با یک کلام راجع به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه، احساس می‌کنیم که انرژی اتمی به ما وصل شده است.

من همیشه می‌گویم که این یک روایت سند نمی‌خواهد و محسوس است که «فَزَیَّنَ اَللَّهُ بِهِ اَلْمَحَافِلَ»، خدای متعال محافل و مجالس را با او تزئین کرده است، وقتی نام امیرالمؤمنین صلوات الله علیه می‌آید حال جلسه تغییر پیدا می‌کند.

ادامه‌ی بحث «کلاس خصوصیِ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم برای امیرالمؤمنین صلوات الله علیه »

حال من نمی‌دانم از چه کلمه‌ای استفاده کنم، از کلمه‌ی نابغه استفاده کنم یا کلمه‌ی دیگری… به قول ابن ابی الحدید که می‌گوید: من هر لفظی را که با او دیگران را مدح می‌کنم، اگر بخواهم به تو بگویم، نسبت به تو بی‌ادبی است.

أَأَقولُ فیکَ سُمیدعٌ کَلاَّ وَلاَ            حَاشَا لِمثلکَ أَنْ یُقالَ سُمیدَعُ

آیا من بگویم تو شجاع هستی؟ معنای شجاعتِ بعد از تو، با شجاعتِ قبل از تو تفاوت دارد…

امیرالمؤمنین صلوات الله علیه قبل از نبوّتِ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم، نورِ نبوّت را می‌دیده است! حال باید ایشان را در کدام کلاس بنشانند؟

شما فرض کنید که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم مدرسه‌ای دارند، وقتی چنین شاگردی دارند که قبل از نبوّت، نور نبوّت، یعنی وحی را تشخیص می‌داده است، آن هم قبل از آنکه وحی نازل بشود، باید این شاگرد را در کدام کلاس بنشانند؟

برای همین ما در زیارت امام می‌گوییم: «اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا ناظِرَ شَجَرَهِ طُوبی وَسِدْرَهِ الْمُنْتَهی».

حال باید این آقا را در کدام کلاس بنشانند؟

لذا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم برای او دو نوبت بصورت خصوصی جلسه داشت، یک مرتبه روز و یک مرتبه هم شب.

امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمودند: وقتی به منزل همسران پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم می‌رفتم، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم طوری مرا تحویل می‌گرفت که انگار مدّت طولانی‌ای است که یکدیگر را ندیده‌ایم. بعضی از همسران هم حسادت می‌کردند. وقتی با یکدیگر صحبت می‌کردیم هم به این همسران خود می‌فرمودند به آن طرف بروید.

معارف رده‌بندی دارد، «لَوْ عَلِمَ أبوذر مَا فِی قَلْبِ سَلْمَان لَقَتَلَهُ»،[۷]…

ولی وقتی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم به خانه‌ی ما می‌آمدند، به حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها و حسنین علیهما السلام می‌فرمودند که شما هم باشید.

اینکه سطح گفتگو چه بوده است را فقط خدا می‌داند، کسی که قبل از شروع، نور وحی را می‌دیده است!

قیاسِ امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بی‌ادبی به محضر حضرت است اما…

امیرالمؤمنین صلوات الله علیه هر روز دو جلسه‌ی خصوصی با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم داشتند.

لذا اصلاً قیاسی صحبت کردن راجع به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه، بی‌ادبی به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه است، اما چون پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم می‌دانست که روزگار بعد از پیامبر به سمتی می‌رود که بحث به این سمت می‌رود که آیا این علی بن ابیطالب می‌تواند مانند فلانی و فلانی حکومت را اداره کند یا نه، و گاهی هم می‌گفتند آن‌ها بهتر می‌توانند، برای همین مجبور بود که قیاس کند.

اگر عقل جامعه رشد‌یافته بود که در اصل این قیاس، بی‌ادبی است.

انصافاً شأن من از دشمنان امیرالمؤمنین صلوات الله علیه أجل است، اما هیچ وقت کسی نمی‌گوید فهم حضرت حجّت ارواحنا فداه خیلی از فهم کاشانی بالاتر است، هیچ دیوانه‌ای اینطور حرف نمی‌زند، این کلام جسارت به امام زمان ارواحنا فداه است. هیچ کسی هم اینطور نمی‌گوید. در اینجا اینطور نمی‌گویند چون متوهّمی در این حد نداریم، اگر زمان کسی پیدا شود که در این حد متوهّم باشد، در آنجا هم مجبور هستند بگویند.

خلاصه اینکه کار به جایی رسید که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم می‌دانستند اولاً امیرالمؤمنین صلوات الله علیه قیاس خواهد شد، ثانیاً یک جریان پُررنگ نفاقی هم بود که باید زمانی به آن‌ها هم پرداخت.

مکتب تشیّع، بر خلاف سایرین، در فضای آزمایشگاهی بسر نبرده است!

شیعه از روز اول با توجّه به این‌ها با معارف پیش رفته است، یعنی تفاوتی از تفاوت‌های مکتب اهل بیت سلام الله علیهم أجمعین با دیگران این است که ما در فضای آزمایشگاهی بسر نبردیم.

در فضای آزمایشگاهی فیزیک و شیمی، یک سری از عوامل و آیتم‌ها را صفر تلقّی می‌کنند، مثلاً می‌گویند شتاب گرانش زمین را عدد ده در نظر بگیرید، فشار هوا را فلان اندازه درنظر بگیرید، اصطعکاک را در نظر نگیرید. برای چه این کار را می‌کنند؟ برای اینکه مسئله ساده بشود تا دانش‌آموز بتواند مسئله را حل کند، تا کم کم آموزش ببیند که بتواند مثلاً موشکِ نقطه‌زن بسازد. اما وقتی که بخواهد موشکِ نقطه‌زن بسازد که نمی‌تواند این عوامل را درنظر نگیرد.

دیگران چون فضای زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم را آزمایشگاهی درنظر می‌گیرند، یعنی حسدِ حسود و نفاقِ منافق و کبرِ متکبّر را درنظر نمی‌گیرند، می‌گویند اصحاب پیامبر همه عادل بودند؛ نتایج آزمایشگاهیِ این موضوع فقط برای تمرین خوب است.

در عالم واقع حسودی هست، حسودی هست که آن خانم بر سر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم جیغ می‌زد و می‌گفت که چرا علی را از پدرم بیشتر دوست داری؟

ضمن اینکه این حسودی حرام است.

حسودی در دل حرام نیست، ان شاء الله خدای متعال ما را از این بیماری نجات بدهد.

بیماری یعنی چه؟ یعنی من می‌بینم که شاعری مدح امیرالمؤمنین صلوات الله علیه خواند، نمی‌گویم الحمدلله که زبان دیگری هم باز است و بهتر از من هم می‌گوید. اما زمانی هست که نعوذبالله، پناه بر خدا، در دل خود نمی‌توانم تحمّل کنم. باید ضجّه بزنیم که اینجای کار اصلاح شود. اما اگر به زبان بیاید که حرام است.

این شخص حسودی داشت، دیگری دزدی داشت، دیگری به ناموس مردم چشم داشت، اینجا که فضا آزمایشگاهی نیست، می‌خواهید بعداً حکومت را در اختیار طرف بدهید! این موضوع از موشک‌سازی بالاتر است، چون اگر بعد از پیامبر خیلی چیزها اتفاق بیفتد به سنّت‌ها و بدعت‌ها تبدیل می‌شود و هزار سال فکر را جابجا می‌کند.

چرا فضائل امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را سلبی بیان می‌کنیم؟

لذا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم مجبور بود که بسیاری از اوقات فضائل امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را قیاسی نسبت به دیگران بگوید، سلبی بگوید، یعنی مثلاً بفرماید که امیرالمؤمنین صلوات الله علیه می‌ایستد و دیگری فرار می‌کند.

بویژه که در روزگاری که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم نمی‌تواند منافق را آشکار کند، چون جنگ داخلی رخ می‌دهد…

اگر در جمع ما یک عامل انتحاری باشد، من داد بزنم که فلان شخص عامل انتحاری است، مسلّماً او خودش را منفجر می‌کند و کار تمام می‌شود. اینکه من زودتر بگویم که هنر نیست، چون اینطور انسان‌های زیادی را به کشتن داده‌ام! باید این عامل انتحاری را بیرون از جمع ببریم که خطر کم بشود. باید طوری او را فاش کرد که نتواند ضربه بزند.

لذا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم می‌توانست بعد از اینکه آیه صریح قرآن کریم راجع به یک یا دو همسر ایشان نازل شد، آن‌ها را محاکمه کند. اما در اینصورت جنگ داخلی و هزار مشکل دیگر درست می‌شد.

برای همین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم باید کاری می‌کرد که معلوم بشود این شخص کیست.

حکیم کاری می‌کند و طرف را در فضایی می‌برد که پای او بلغزد و خود را افشاء کند.

به اینجا رسیدیم که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم کسانی را فرمانده‌ی روز خیبر کرد که سابقه‌ی نکول و فرار داشتند، هم قبل از خیبر، هم در خیبر، هم بعد از خیبر (یعنی در حنین). اگر شما باشید آیا این کار را می‌کنید؟

فرار از جنگ به مراتب بالاتر از دزدی است، آیا شما کسی که چهار مرتبه محکومیت قضایی دارد را بعنوان صندوق‌دار مغازه‌تان انتخاب می‌کنید؟ آیا ماشین خودتان را به یک سارق امانت می‌دهید؟

پس چرا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم باید کسانی را فرمانده‌ی خیبر انتخاب کند که قطعاً شجاع‌تر از این‌ها بغیر از امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بود؟ علّت این بود که باید این‌ها معلوم می‌شدند.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم این‌ها را فرستاد که برگردند، که بعدها بخاری و مسلم و امثال این‌ها، مجبور شود این قسمت را تقطیع کنند و بگویند پیامبر اکرم فرمود که فردا پرچم را به یک مرد می‌دهیم، که صرفاً یک فضیلت باشد. بخاری و مسلم هم نقل کردند که فردا پرچم را به یک مرد می‌دهیم که او خدا و رسول را دوست دارد، خدا و رسول هم او را دوست دارند، این شخص فتح می‌کند؛ این قسمت هم که «فرار نمی‌کند و کرّار است» هم حذف کردند!

امروز جریانی در جامعه‌ی ما می‌گویند فضائل امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را سلبی نگویید، یعنی مانند بخاری بگویید، یعنی خیانت کنید.

فضائل امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را هم پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم سلبی فرموده‌اند، هم ائمه سلبی فرموده‌اند، هم هر عالمی که رسیده است سلبی گفته است، هم هر شاعر شیعه سلبی سروده است.

جلسه‌ی گذشته شعری را خواندم که دیدید گفت فلانی فرار کرد و امیرالمؤمنین صلوات الله علیه ایستاد.

تو که می‌گویی فضائل امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را سلبی نگو، اگر منظور تو از سلبی نگو این است که فحش نده، که ما اصلاً فحش نمی‌دهیم، واقعیت این است که حیف است به بعضی‌ها فحش بدهی، چیزی ندارم که بگویم!

محمد بن ابی بکر فکرهای خود را کرد و به معاویه نوشت: «أَنْتَ أَنْتَ»،[۸] تو خیلی تو هستی، در مورد امیرالمؤمنین صلوات الله علیه هم گفت: «وَ هُوَ هُوَ»، علی هم علی است! چیز دیگری ندارم بگویم!

ما اصلاً فحش نمی‌دهیم، برای چه باید فحش بدهیم؟ این موضوع که اصلاً مفید به مقصودمان نیست، اصل این کار هم نیستیم.

ولی اگر منظور تو از «سلب» این است که نگویم این فضیلت برای یک نفر هست و برای دیگری نیست، این شیوه‌ی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم و ائمه علیهم السلام و شعرایی است که اشعار خودشان را در محضر ائمه علیهم السلام خوانده‌اند و تجلیل شده‌اند، و تو در حال گمراه کردن هستی.

جلوتر عرض می‌کنم که امام زین العابدین صلوات الله علیه شیوه‌ای شبیه به این را بشدّت توبیخ کردند.

به اینجا رسید که عرض کردم این‌ها رفتند و برگشتند، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمود: فردا پرچم را به یک مرد می‌دهم.

قصیده‌ی «سیّد حِمیَری» درباره‌ی فضیلت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه در خندق

جلسه‌ی گذشته در محضر منبر «عبدی کوفی» بودیم که در محضر ائمه علیهم السلام خوانده‌اند، در این جلسه هم پای منبر «سیّد حِمیَری» هستیم.

«سیّد حِمیَری» دو هزار قصیده داشته است، بعضی از دشمنان اهل بیت سلام الله علیهم أجمعین مانند «مروان بن ابی حفصه» ملعون می‌‌گفتند «لِکُلِّ بَیتٍ سُبحَانَ الله» باید برای هر بیت «سبحان الله» گفت. برخی مانند «دارَ قُطنِی» که از علمای تراز اول عامّه هستند و نقد به بخاری هم دارد و حوالی سال ۳۸۵ از دنیا رفته است، دو هزار قصیده‌ی «سیّد حِمیَری» را حفظ کرده بوده است. ولی امروز شاید دویست قصیده هم از این قصاید نمانده است.

یکی از آرزوهای ما این است که در این نسخ خطی جستجو کنیم و این‌ها را پیدا کنیم. فقط در کتاب «مَثالب النواصب» ابن شهرآشوب، شاید هفتصد بیت از «سیّد حِمیَری» هست که شاید صدها بیت آن در هیچ جای دیگری نیست.

«سیّد حِمیَری» دو هزار قصیده را بر چهار تقسیم کرده بود که هر دختر او پانصد قصیده را حفظ کند، یک نفر از دختران ایشان هم همه‌ی آن‌ها را حفظ بود.

متأسفانه بی‌حال ما و مشکلات و کتاب‌سوزی و ترس و تقیّه، باعث شد که خیلی از این قصیده‌ها از بین برود.

اهل بیت سلام الله علیهم أجمعین از دو قصیده‌ی «سیّد حِمیَری» تجلیل کرده‌اند و دستور به حفظ می‌دادند. بین شعرای شیعه و علمای تراز یک شیعه، این دو قصیده را تبرکاً می‌خواندند، بلکه این قصاید را شرح می‌کردند.

این قصیده‌ای که الآن برای شما می‌گویم، سیّد مرتضی رضوان الله تعالی علیه در دورانی که رئیس مذهب است، مرجع علی الاطلاق شیعه است، کتب فقهی و عقایدی خود را نوشته است، کتاب را شرح کرده است.

عالم تراز یک که شرح شعر انجام نمی‌دهد، ادبیات برای اوایل طلبگی است.

فاضل هندی که نابغه‌ی دوران است و الآن در تخته فولاد اصفهان دفن است، کتاب «کشف اللثام» را دارد و انسان مهمّی است، قصیده‌ی دیگر «سیّد حِمیَری» را شرح کرده است.

بزرگان زیادی این کار را کرده‌اند، آقاحسین خوانساری، ملاصالح برغانی، علمای تراز یک، مراجع علی الاطلاق عصر در هر دوره‌ای، این دو قصیده را شرح کرده‌اند.

من این ابیات را از روی شرح سیّد مرتضی رضوان الله تعالی علیه می‌خوانم. قصیده برای دوران ائمه علیهم السلام است، اگر این‌ها از ائمه علیهم السلام می‌شنیدند که مثلاً این شیوه‌ی مدح نیست، مدح را تغییر می‌دادند.

اینطور شروع می‌کند:

وَلَهُ بِخَیبَرَ – إذْ دَعَاهُ لِرَایَهٍ              رُدَّتْ عَلَیْهِ هُنَاکَ – أَکْرَمُ مَنْقَبِ

آن زمانی که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را صدا زد تا پرچم را به او بسپارد، پرچم را از دیگری‌ها گرفت و به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه برگرداند، این یک منقبت عظیم است.

إذْ جَاءَ حَامِلُهَا، فَأَقْبَلَ مُتْعَباً                        یَهوِی بِهَا العَدَوِیُّ، أوْ کالمُتْعَبِ

آن زمانی که یک نفر از آن قبلی‌ها پرچم را گرفت، هنوز نرفته خسته بود، انگیزه نداشت، عمر پرچم را پرت کرد، انگار که نفس کم آورده بود!

یَهوِیْ بِهَا، وَ أخو الیَهُودِ یَشُلُّهُ         کَالثَّوْرِ وَلَّی مِنْ لَوَاحِقِ أَکْلُبِ

پرچم را پرت کرد، مَرحَب کمر هیمنه‌ی او را شکسته بود. مانند بهائمی که از گرگ‌ها فرار می‌کنند، فرار کرد…

غَضِبَ النَّبِیُّ لَهَا، فَأَنَّبَهُ بِهَا               وَدَعَا أَخَا ثِقَهٍ لِکُهْلٍ مُنْجِبِ

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم خیلی خشمگین بود، چون نباید پرچم اسلام به زمین می‌خورد…

مرحوم آیت الله غروی اصفهانی رضوان الله تعالی علیه، استاد آیت الله بهجت رضوان الله تعالی علیه، در مورد حضرت اباالفضل العباس علیه السلام می‌گوید:

قَامَ بِحَمْلِ رَأیَهِ التّوْحِیدِ                  حَتّی هَوَی مِنْ أمَدِ الحَدِیدِ

پرچم توحید را گرفت و بلند کرد، اما با اینکه یک نفر بود دیگر روی زمین نگذاشت! تا اینکه با آن ضربه‌ی مرگبار کار تمام شد. با اینکه یک نفر بود، با اینکه رفته بود آب بیاورد و دست دیگر به مشک بود!

غَضِبَ النَّبِیُّ لَهَا، فَأَنَّبَهُ بِهَا               وَدَعَا أَخَا ثِقَهٍ لِکُهْلٍ مُنْجِبِ

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم خیلی خشمگین بود، چون نباید پرچم اسلام به زمین می‌خورد… پیامبر از غیرت توحیدی نتوانست تا صبح بخوابد، آن‌ها را توبیخ کرد، و آن برادری که می‌شد به او تکیه کرد را صدا زد، آن مردِ مردان را!

رَجُلاً کِلَا طَرَفَیْهِ مِنْ سَامٍ، وَ مَا        حَامٌ لَهُ بَابٍ، وَ لَا بِأَبِی أَبِ

آقایی را صدا زد که از طرف پدر و مادر پاکزاده بود…

سیّد مرتضی رضوان الله تعالی علیه می‌فرمایند که اینجا طعنه زده است.

مَنْ لَا یَفِرُّ، وَ لَا یُرَی فِیْ نَجْدَهٍ         إِلَّا وَ صَارِمُهُ خَضِیْبُ المَضْرَبِ

پرچم را به کسی داد که فرار نمی‌کند، در هیچ نبردی دیده نشد مگر اینکه هرچه جلوتر می‌رفت، این شمشیر سرخ‌تر می‌شد و خضاب‌شده بود.

فَمَشَی بِهَا قِبَلَ الیَهُوْدِ، مُصَمِّماً          یَرْجُوْ الشَّهَادَهَ، لَا کَمَشْیِ الأنْکَبِ

وقتی به همان یهودی (مَرحَب) رسید، در نهایت مصمم بودن به سمت او رفت، کسی که می‌خواهد شهید بشود فرار نمی‌کند. می‌رود که پیروز بشود، یا بالاتر از پیروزی، یعنی شهید بشود.

تَهْتَزُّ فِی یُمْنَی یَدَیْ مُتَعَرِّضٍ            لِلْمَوْتِ، أَرْوَعَ فِیْ الکَرِیْهَهِ، مِحْرَبِ

چرا آن دیگری پرچم را به زمین پرت کرد؟ برای اینکه معلوم نشود فرمانده کیست. چون مَرحَب برای انتقام از دین، فرمانده را می‌زند.

امیرالمؤمنین صلوات الله علیه نه تنها پرچم را پرت نکرد، بلکه پرچم را می‌چرخاند، چون امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بیچاره‌ی کشته شدن در راه پیامبر است، مشکل اینجاست که زور کسی به حضرت نمی‌رسید، وگرنه امیرالمؤمنین صلوات الله علیه می‌رفت که برای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم جان بدهد.

امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بعد از اُحُد که آنقدر ضربه خورده بود، وقتی چشمان مبارک خود را باز کرد به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم عرض کرد: پس چرا من شهید نشدم؟

مسلّماً این شخص فرار نمی‌کند.

درخشش امیرالمؤمنین صلوات الله علیه در خیبر

حال امیرالمؤمنین صلوات الله علیه قبل از خیبر بقدری نامساعد بود که سلمان و ابوذر او را برای راه رفتن یاری می‌کردند، این شدّت بیماری برای چه بود؟ احتمالاً برای این بود که بعداً کسی نگوید که علی بود و فرمانده شدیم، ولو اینکه فرار کردیم!

حال امیرالمؤمنین صلوات الله علیه طوری بود که امکان نبرد رفتن نداشت، دیگران رفتند و احوالشان معلوم شد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را صدا زد و دست بر چشمان مبارک امیرالمؤمنین صلوات الله علیه کشید و او را به میدان فرستاد.

امیرالمؤمنین صلوات الله علیه برای اینکه کشته کم شود، وقتی مَرحَب را شکست داد، درِ قلعه را کَند، وقتی درِ قلعه را کَند، این‌ها فهمیدند که نمی‌توانند مقاومت کنند، فرار کردند و تسلیم شدند.

این هم از آقاییِ امیرالمؤمنین صلوات الله علیه است، چون امیرالمؤمنین صلوات الله علیه که نمی‌خواستند زور بازوی خود را نشان بدهند.

لذا امیرالمؤمنین صلوات الله علیه هم در خیبر و هم در خندق فرمودند که «قَتَلَهُ اللهُ بِیَدِی» خدا می‌خواست به دست من او را بُکُشَد.

یَا قَالِعَ الْبَابِ الَّذِی عَنْ هَزَِّهِ            عَجَزَتْ أکُفٌّ أرْبَعُونَ وَأرْبَعُ

ای کسی که دری را کندی که چهل و چهار نفر نتوانستند آن در را جدا کنند…

ان شاء الله حضرت امشب به ما هم نگاه کنند و اغیار را از دل ما بِکَنَد.

نگاهی به همه‌ی انبیاء

این روایتی که می‌خوانم از یک جزء حدیثیِ قدیمی است، کتابت آن برای قرن ششم است، در ظاهریّه (سوریه فعلی) نگهداری می‌شود.

«انس بن مالک» می‌گوید: پیامبر اکرم روز فتح خیبر این کار را کرد و البته «إِذَا أَرَادَ أَنْ یَشْهَر عَلِیًّا فِی مَوْطِنٍ»[۹] هر وقتی که می‌خواست علی را معرّفی کند اینطور می‌گفت: (یعنی یک مرتبه این کار را نکردند و تکرار داشت) «علا عَلَى رَاحِلَتِهِ» علی را روی مرکب خود می‌برد و می‌فرمود روی مرکب بایست، «وأَمَرَ النَّاسَ أَنْ یَنْخَفِضُوا دُونَهُ» که مردم پایین باشند و کسی بالاتر قرار نگیرد، «وَأَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ شهر عَلِیًّا رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ یَوْمَ خَیْبَرَ» یکی از آنجا هم در خیبر بود، فرمود: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَنْظُرَ إِلَى آدَمَ فِی خَلْقِهِ» اگر کسی می‌خواهد خلقتِ بی‌نظیرِ آدم را نگاه کند، «وَأَنَا فِی خُلْقِی» اگر کسی می‌خواهد «إِنَّکَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِیمٍ»[۱۰] را ببیند، «وَإِلَى إِبْرَاهِیمَ فِی خَلّتهِ» اگر کسی می‌خواهد ببیند خلیل اللهیِ ابراهیم چیست، «وَإِلَى مُوسَى فِی مُنَاجَاتِهِ» اگر کسی بخواهد ببیند که کوه طور و مناجات چه بود، «وَإِلَى یَحْیَى فِی زُهْدِهِ»، یعنی آنچه همه‌ی انبیاء در اوج دارند، «وَإِلَى عِیسَى فِی سُنَنِهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَى عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ».

«إِذَا خَطَرَ مِثْلَ الصَّقْرِ کَأَنَّمَا یَنْقَلِعُ مِنْ صَخْر أَوْ یَنْحَدِرُ مِنْ صَبَبٍ» علی فرار نمی‌کند، هر جایی که خطری برای اسلام باشد امیرالمؤمنین صلوات الله علیه مانند باز شکاری می‌آید، مانند بهمن که باسرعت از کوه سقوط می‌کند، خودش را باسرعت به خطر می‌رساند.

فرزندانتان را با حبّ امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بسنجید

«یَا أَیُّهَا النَّاسُ امْتَحِنُوا بِحُبِّهِ أوْلادَکُمْ» ای مردم! فرزندانتان را با حبّ امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بسنجید، «فَإِنَّ عَلِیًّا لا یَدْعُو إِلَى ضَلالَهٍ» او کسی را به گمراهی دعوت نمی‌کند، «وَلا یَبْعُدُ عَنْ هُدًى» هیچ وقت از هدایت دور نمی‌شود، «فَمَنْ أَحَبَّهُ فَهُوَ مِنْکُمْ» اگر دوست می‌داشت بدانید از شماست، «وَمِنْ أَبْغَضَهُ فَلَیْسَ مِنْکُمْ» و اگر از او بدش می‌آمد بدانید که از شما نیست.

«انس بن مالک» در ادامه می‌گوید: «فَکَانَ الرَّجُلُ مِنْ بَعْدِ یَوْمِ خَیْبَرَ» بعد از روز خیبر، «یَحْمِلُ وَلَدَهُ عَلَى عَاتِقِهِ» پدر فرزند خود را روی دوش خود می‌گرفت، «ثُمَّ یَقِفُ عَلَى طَرِیقِ عَلِیٍّ» و بر سرِ راهِ امیرالمؤمنین صلوات الله علیه می‌ایستاد، «فَإِذَا نَظَرَ إِلَیْهِ تَوَجَّهَ بِوَجْهِهِ تِلْقَاءَهُ , وَأَوْمَأَ بِإِصْبَعِهِ أیْ بُنَیَّ تُحِبُّ هَذَا الرَّجُلَ الْمُقْبِلَ؟» به فرزند خود اشاره می‌کرد و از فرزند خود سؤال می‌کرد که آیا این مرد را دوست داری؟ «فَإِنْ قَالَ الْغُلامُ: نَعَمْ، قَبَّلَهُ» اگر پاسخ مثبت بود او را می‌بوسید، «وَإِنْ قَالَ: لا، خَرَقَ بِهِ الأَرْضَ وَقَالَ لَهُ: الْحَقْ بِأُمِّکَ، وَلْتَلْحَقْ أُمُّکَ بِأَهْلِهَا» اگر پاسخ منفی بود او را روی زمین می‌انداخت و می‌گفت به مادرت ملحق شود و مادرت هم به اهلش! «وَلا حَاجَهَ لِی فِیمَنْ لا یُحِبُّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ» کسی که علی بن ابیطالب را دوست ندارد نمی‌خواهم.

این فقط روایات عصر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم نیست.

«ابنُ الجَزَری» احتمالا سال ۸۳۳ از دنیا رفته است، او از بزرگترین علمای علم قرائت است، محدّث هم هست، کتابی به نام «أسنی المطالب فی مناقب سیدنا علی بن أبی‌طالب کرم‌الله‌وجهه» دارد.

وقتی او این روایت را نقل می‌کند که فرزنداتان را با حبّ امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بسنجید، می‌گوید امروز (یعنی قرن ۸ و ۹) در قبیله‌ی ما این موضوع رایج است.

«شمس الدّین ابن الجزری» استاد اساتید علم قرائت، محدّث برجسته که صاحب کتب زیادی است، می‌گوید این موضوع امروز در قبیله‌ی ما جاری است.

ان شاء الله خدای متعال وهابیت را لعنت کند که خیلی از این‌ها را از بین برده‌اند و اجازه نداده‌اند به گوش دیگران برسد.

لذا «صفی الدّین حلّی» که شاعر مهم قرن هشتم است، چند بیت گفته است که بنده هم با همین ابیات کلام خود را ختم خواهم کرد.

«صفی الدّین حلّی» شاعر بیت معروف زیر است:

جُمِعَتْ فی صِفاتِکَ الاْضْدادُ           فَلِهَذا عَزَتْ لَکَ الاْنْدادُ

صفات ضد همه در تو جمع است، کسانی که می‌خواهند با تو رقابت کنند بیچاره شده‌اند.

خُلُقٌ یُخْجِلُ النَسیمَ مِنَ اللُطْفِ         وَ بَأْسٌ یَذوبُ مِنْهُ الْجَمادُ

اخلاق تو از نسیم بهاری لطیف‌تر، هنگام جنگ طوری است که کوه‌ها آب می‌شوند.

این قصیده‌ی او که راجع به همین موضوع است اینطور گفته است:

أمِیرَالمُؤْمِنِینَ أرَاکَ لَمَّا                   ذُکِرْتُکَ عِنْدَ ذِی حَسَبٍ صَغَى لِی

یا امیرالمؤمنین! من تو را اینطور فهمیدم، وقتی که هر حلالزاده‌ای، انسانِ مفیدی، شیعه‌زاده‌ای، مؤمن‌زاده‌ای، با حَسَبی، مرا می‌بیند، جذب من می‌شود. چون من مدح تو را می‌گویم.

وَإنْ کَرَّرْتُ ذِکْرَکَ عِنْدَ نَغْلٍ             تَکَدّرَ سِرُّهُ وَبَغَى قِتَالِی

اگر بخواهم نام تو را برای ناپاکزاده‌ها بِبَرَم، باطن خودشان را فاش می‌کنند و می‌گویند اگر بتوانم سر از تن او جدا می‌کنم.

یعنی درواقع می‌گوید من امتحان کرده‌ام، وقتی مدح تو را می‌گویم عدّه‌ای می‌خواهند به قربان من بروند و عدّه‌ای دیگر می‌خواند مرا بکشند.

فَصِرْتُ إذَا شَکَکْتُ بِأصْلِ أمرِئٍ      ذَکَرْتُکَ بِالْجَمِیلِ مِنَ المَقالِ

اگر من بخواهم دوست خودم را پیدا کنم و شک داشته باشم، این کار را می‌کنم، نام تو را می‌برم.

فَلَیْسَ یُطِیقُ سَمْعَ ثَنَاکَ إلّا             کَرِیمُ الأصْلِ مَحْمُودُ الخِصَالِ

کسی نمی‌تواند فضائل تو را بشنود و تحمّل کند، مگر کَرِیمُ الأصْل و مَحْمُودُ الخِصَال.

فَهَا أنَا قَدْ خَبَّرْتُ بِکَ البَرَایَا            فَأنْتَ مَحَکَّ أوْلَادِ الحَلَالِ

من مردم را با تو امتحان کردم، تو محکِ اولادِ حلال هستی.

مظلوم‌تر از امیرالمؤمنین صلوات الله علیه

ما که محبّت امام حسن مجتبی صلوات الله علیه نداریم! یا امام حسن! این‌ها را گفتم بلکه جلب توجّهی کرده باشم…

حضرت امّ المؤمنین امّ سلمه سلام الله علیها خیلی امام حسن و امام حسین علیهما السلام را دوست داشت. مدام این دو بزرگوار را نزد خود می‌برد.

حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم عرض کرد: من می‌دانم امّ سلمه خیلی فرزندان مرا دوست دارد، ولی من نمی‌توانم دوریِ فرزندانم را تحمّل کنم.

روزی امیرالمؤمنین صلوات الله علیه دستِ امام حسن مجتبی صلوات الله علیه را گرفت و به بازار برد، فرمود: هر روایتی که از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم راجع به من شنیده‌اید و بَه بَه گفته‌اید، من همه‌ی آن‌ها را در مورد حسن می‌گویم.

امام حسن مجتبی صلوات الله علیه یک علی بن ابیطالب سلام الله علیه است، ولی مظلوم‌تر!

در صلوات امام حسن عسکری صلوات الله علیه برای امام حسن مجتبی صلوات الله علیه دارد که «عِشْتَ مَظْلُوماً وَ مَضَیتَ شَهِیداً» مظلوم زندگی کردی و شهید شدی.

نحوه‌ی بخششِ امام حسن مجتبی صلوات الله علیه

وقتی انسان‌ها می‌خواهند ببخشند، حتّی انسان‌های خوب هم فکر می‌کنند کاری کرده‌اند، اما وقتی امام حسن مجتبی صلوات الله علیه می‌خواست ببخشد، انگار که چیزی گرفته باشد خوشحال می‌شد، به قول آن شاعر می‌گفت:

یُعْطِی وَیَبْسَمُ یَوْمَ النَّدَى کَرَماً          فَالْوَجْهُ مِنْهُ طَلِیقٌ وَالْعَطَاءُ هَنِی

وقتی عطاء می‌کرد طوری لبخند به لب داشت، روزی که درِ خانه‌ی امام حسن مجتبی صلوات الله علیه شلوغ‌تر بود، حالِ حضرت بهتر بود.

ان شاء الله خدای متعال شما را مبتلا نکند که به درِ خانه‌ی کسی بروید، اگر انسان به درِ خانه‌ی کسی برود خیلی منفعل می‌شود.

اما شاعر می‌گوید: اما گداهای درِ خانه‌ی امام حسن مجتبی صلوات الله علیه با یک خوشحالی برمی‌گشتند. برای همین موضوع این عطایی که امام حسن مجتبی صلوات الله علیه می‌بخشیدند گوارا بود.

نبیره‌ی شهید ثانی می‌گوید:

ثَوْباً لَبِسْتَ مِنَ الإمَامَهِ ثَانِیاً             عَنْ فَضْلِ حَیْدَرَ فِی الْأنَامِ تُحَدِّثُ

تو لباس امامت را برای مرتبه‌ی دوم به تن کردی، خدای متعال قبای امامت را برای دوم به تنِ تو کرد، تا تو بیایی و بگویی که امیرالمؤمنین صلوات الله علیه که بود. چون تو خلوتِ او را دیده بودی، چون تو تکریمِ مادرت نسبت به او را دیده بودی.

می‌گوید تو آنقدر کریم بودی که به احدی دست رد نزدی، حتّی به تیرهایی که به سمتِ تابوت تو می‌آمدند…

[۱]– سوره‌ مبارکه غافر، آیه ۴۴٫

[۲]– سوره‌ مبارکه طه، آیات ۲۵ تا ۲۸٫

[۳]– الصّحیفه السّجّادیّه، ص ۹۸٫

[۴] زیارت جامعه کبیره

[۵] الکافی ، جلد ۱ ، صفحه ۱۴۵ (اَلْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ اَلصَّلْتِ عَنِ اَلْحَکَمِ وَ إِسْمَاعِیلَ اِبْنَیْ حَبِیبٍ عَنْ بُرَیْدٍ اَلْعِجْلِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ یَقُولُ: بِنَا عُبِدَ اَللَّهُ وَ بِنَا عُرِفَ اَللَّهُ وَ بِنَا وُحِّدَ اَللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى وَ مُحَمَّدٌ حِجَابُ اَللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى .)

[۶] الأمالی (للصدوق) ، جلد ۱ ، صفحه ۸ (حَدَّثَنَا أَبِی رَحِمَهُ اَللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِیمُ بْنُ عُمْرُوسٍ اَلْهَمَدَانِیُّ بِهَمَدَانَ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَلِیٍّ اَلْحَسَنُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ اَلْقَحْطَبِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا سَعِیدُ بْنُ اَلْحَکَمِ بْنِ أَبِی مَرْیَمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ اَلْأَوْزَاعِیِّ عَنْ یَحْیَى بْنِ أَبِی کَثِیرٍ عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ مُرَّهَ عَنْ سَلَمَهَ بْنِ قَیْسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ : عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فِی اَلسَّمَاءِ اَلسَّابِعَهِ کَالشَّمْسِ بِالنَّهَارِ فِی اَلْأَرْضِ وَ فِی اَلسَّمَاءِ اَلدُّنْیَا کَالْقَمَرِ بِاللَّیْلِ فِی اَلْأَرْضِ أَعْطَى اَللَّهُ عَلِیّاً مِنَ اَلْفَضْلِ جُزْءاً لَوْ قُسِمَ عَلَى أَهْلِ اَلْأَرْضِ لَوَسِعَهُمْ وَ أَعْطَاهُ اَللَّهُ مِنَ اَلْفَهْمِ جُزْءاً لَوْ قُسِمَ عَلَى أَهْلِ اَلْأَرْضِ لَوَسِعَهُمْ شَبَّهْتُ لِینَهُ بِلِینِ لُوطٍ وَ خُلُقَهُ بِخُلُقِ یَحْیَى وَ زُهْدَهُ بِزُهْدِ أَیُّوبَ وَ سَخَاهُ بِسَخَاءِ إِبْرَاهِیمَ وَ بَهْجَتَهُ بِبَهْجَهِ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ وَ قُوَّتَهُ بِقُوَّهِ دَاوُدَ لَهُ اِسْمٌ مَکْتُوبٌ عَلَى کُلِّ حِجَابٍ فِی اَلْجَنَّهِ بَشَّرَنِی بِهِ رَبِّی وَ کَانَتْ لَهُ اَلْبِشَارَهُ عِنْدِی عَلِیٌّ مَحْمُودٌ عِنْدَ اَلْحَقِّ مُزَکًّى عِنْدَ اَلْمَلاَئِکَهِ وَ خَاصَّتِی وَ خَالِصَتِی وَ ظَاهِرَتِی وَ مِصْبَاحِی وَ جَنَّتِی وَ رَفِیقِی آنَسَنِی بِهِ رَبِّی فَسَأَلْتُ رَبِّی أَنْ لاَ یَقْبِضَهُ قَبْلِی وَ سَأَلْتُهُ أَنْ یَقْبِضَهُ شَهِیداً بَعْدِی أُدْخِلْتُ اَلْجَنَّهَ فَرَأَیْتُ حُورَ عَلِیٍّ أَکْثَرَ مِنْ وَرَقِ اَلشَّجَرِ وَ قُصُورَ عَلِیٍّ کَعَدَدِ اَلْبَشَرِ – عَلِیٌّ مِنِّی وَ أَنَا مِنْ عَلِیٍّ مَنْ تَوَلَّى عَلِیّاً فَقَدْ تَوَلاَّنِی حُبُّ عَلِیٍّ نِعْمَهٌ وَ اِتِّبَاعُهُ فَضِیلَهٌ دَانَ بِهِ اَلْمَلاَئِکَهُ وَ حَفَّتْ بِهِ اَلْجِنُّ اَلصَّالِحُونَ لَمْ یَمْشِ عَلَى اَلْأَرْضِ مَاشٍ بَعْدِی إِلاَّ کَانَ هُوَ أَکْرَمَ مِنْهُ عِزّاً وَ فَخْراً وَ مِنْهَاجاً لَمْ یَکُ فَظّاً عَجُولاً وَ لاَ مُسْتَرْسِلاً لِفَسَادٍ وَ لاَ مُتَعَنِّداً حَمَلَتْهُ اَلْأَرْضُ فَأَکْرَمَتْهُ لَمْ یَخْرُجْ مِنْ بَطْنِ أُنْثَى بَعْدِی أَحَدٌ کَانَ أَکْرَمَ خُرُوجاً مِنْهُ وَ لَمْ یَنْزِلْ مَنْزِلاً إِلاَّ کَانَ مَیْمُوناً أَنْزَلَ اَللَّهُ عَلَیْهِ اَلْحِکْمَهَ وَ رَدَّاهُ بِالْفَهْمِ تُجَالِسُهُ اَلْمَلاَئِکَهُ وَ لاَ یَرَاهَا وَ لَوْ أُوحِیَ إِلَى أَحَدٍ بَعْدِی لَأُوحِیَ إِلَیْهِ فَزَیَّنَ اَللَّهُ بِهِ اَلْمَحَافِلَ وَ أَکْرَمَ بِهِ اَلْعَسَاکِرَ وَ أَخْصَبَ بِهِ اَلْبِلاَدَ وَ أَعَزَّ بِهِ اَلْأَجْنَادَ مَثَلُهُ کَمَثَلِ بَیْتِ اَللَّهِ اَلْحَرَامِ یُزَارُ وَ لاَ یَزُورُ وَ مَثَلُهُ کَمَثَلِ اَلْقَمَرِ إِذَا طَلَعَ أَضَاءَ اَلظُّلْمَهَ وَ مَثَلُهُ کَمَثَلِ اَلشَّمْسِ إِذَا طَلَعَتْ أَنَارَتْ وَصَفَهُ اَللَّهُ فِی کِتَابِهِ وَ مَدَحَهُ بِآیَاتِهِ وَ وَصَفَ فِیهِ آثَارَهُ وَ أَجْرَى مَنَازِلَهُ فَهُوَ اَلْکَرِیمُ حَیّاً وَ اَلشَّهِیدُ مَیِّتاً.)

[۷] رجال الکشّی، جلد ۱ ، صفحه ۴۷ ، حدیث ۲۳.

[۸] الاحتجاج ، جلد ۱ ، صفحه ۱۸۳ (و کتب محمد بن أبی بکر إلى معاویه احتجاجا علیه بِسْمِ اَللّٰهِ اَلرَّحْمٰنِ اَلرَّحِیمِ  مِنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ إِلَى اَلْغَاوِی مُعَاوِیَهَ بْنِ صَخْرٍ سَلاَمُ اَللَّهِ عَلَى أَهْلِ طَاعَهِ اَللَّهِ مِمَّنْ هُوَ أَهْلُ دِینِ اَللَّهِ وَ أَهْلُ وَلاَیَهِ اَللَّهِ أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ اَللَّهَ بِجَلاَلِهِ وَ سُلْطَانِهِ خَلَقَ خَلْقاً بِلاَ عَبَثٍ مِنْهُ وَ لاَ ضَعْفٍ بِهِ فِی قُوَّهٍ وَ لَکِنَّهُ خَلَقَهُمْ عَبِیداً فَمِنْهُمْ شَقِیٌّ وَ سَعِیدٌ  وَ غَوِیٌّ وَ رَشِیدٌ ثُمَّ اِخْتَارَهُمْ عَلَى عِلْمٍ مِنْهُ وَ اِصْطَفَى وَ اِنْتَجَبَ مِنْهُمْ مُحَمَّداً صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ اِصْطَفَاهُ لِرِسَالَتِهِ وَ اِئْتَمَنَهُ عَلَى وَحْیِهِ فَدَعَا إِلَى سَبِیلِ رَبِّهِ بِالْحِکْمَهِ وَ اَلْمَوْعِظَهِ اَلْحَسَنَهِ  فَکَانَ أَوَّلَ مَنْ أَجَابَ وَ أَنَابَ وَ أَسْلَمَ وَ سَلَّمَ أَخُوهُ وَ اِبْنُ عَمِّهِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فَصَدَّقَهُ بِالْغَیْبِ اَلْمَکْتُومِ وَ آثَرَهُ عَلَى کُلِّ حَمِیمٍ وَ وَقَاهُ مِنْ کُلِّ مَکْرُوهٍ وَ وَاسَاهُ بِنَفْسِهِ فِی کُلِّ خَوْفٍ وَ قَدْ رَأَیْتُکَ تُسَاوِیهِ وَ أَنْتَ أَنْتَ وَ هُوَ هُوَ اَلْمُبَرِّزُ وَ اَلسَّابِقُ فِی کُلِّ خَیْرٍ وَ أَنْتَ اَللَّعِینُ بْنُ اَللَّعِینِ لَمْ تَزَلْ أَنْتَ وَ أَبُوکَ تُبْغَضَانِ وَ تَبْغِیَانِ فِی دِینِ اَللَّهِ اَلْغَوَائِلَ وَ تَجْتَهِدَانِ عَلَى إِطْفَاءِ نُورِ اَللَّهِ تَجْمَعَانِ اَلْجُمُوعَ عَلَى ذَلِکَ وَ تَبْذُلاَنِ فِیهِ اَلْأَمْوَالَ وَ تُحَالِفَانِ عَلَیْهِ اَلْقَبَائِلَ عَلَى ذَلِکَ مَاتَ أَبُوکَ وَ عَلَیْهِ خَلَفْتَهُ أَنْتَ فَکَیْفَ لَکَ اَلْوَیْلُ تَعْدِلُ عَنْ عَلِیٍّ وَ هُوَ وَارِثُ عِلْمِ رَسُولِ اَللَّهِ وَ وَصِیُّهُ وَ أَوَّلُ اَلنَّاسِ لَهُ اِتِّبَاعاً وَ آخِرُهُمْ بِهِ عَهْداً وَ أَنْتَ عَدُوُّهُ وَ اِبْنُ عَدُوِّهِ فَتَمَتَّعْ بِبَاطِلِکَ مَا اِسْتَطَعْتَ وَ تَبَدَّدْ بِابْنِ اَلْعَاصِ فِی غَوَایَتِکَ فَکَأَنَّ أَجَلَکَ قَدِ اِنْقَضَى وَ کَیْدَکَ قَدْ وَهَى ثُمَّ تَسْتَبِینُ لَکَ لِمَنْ تَکُونُ اَلْعَاقِبَهُ اَلْعُلْیَا وَ اَلسَّلاٰمُ عَلىٰ مَنِ اِتَّبَعَ اَلْهُدىٰ  فَأَجَابَهُ مُعَاوِیَهُ هَذَا إِلَى اَلزَّارِی عَلَى أَبِیهِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ سَلاَمٌ عَلَى أَهْلِ طَاعَهِ اَللَّهِ أَمَّا بَعْدُ فَقَدْ أَتَانِی کِتَابُکَ تَذْکُرُ فِیهِ مَا اَللَّهُ أَهْلُهُ فِی قُدْرَتِهِ وَ سُلْطَانِهِ مَعَ کَلاَمٍ أَلَّفْتَهُ وَ رَصَفْتَهُ لِرَأْیِکَ فِیهِ وَ ذَکَرْتَ حَقَّ عَلِیٍّ وَ قَدِیمَ سَوَابِقِهِ وَ قَرَابَتَهُ مِنْ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ نُصْرَتَهُ وَ مُوَاسَاتَهُ إِیَّاهُ فِی کُلِّ خَوْفٍ وَ هَوْلٍ وَ تَفْضِیلَکَ عَلِیّاً وَ عَیْبَکَ لِی بِفَضْلِ غَیْرِکَ لاَ بِفَضْلِکَ فَالْحَمْدُ لِلَّهِ اَلَّذِی صَرَفَ ذَلِکَ عَنْکَ وَ جَعَلَهُ لِغَیْرِکَ وَ قَدْ کُنَّا وَ أَبُوکَ مَعَنَا فِی زَمَنِ نَبِیِّنَا صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ نَرَى حَقَّ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ لاَزِماً لَنَا وَ سَبْقَهُ مُبَرِّزاً عَلَیْنَا فَلَمَّا اِخْتَارَ اَللَّهُ لِنَبِیِّهِ مَا عِنْدَهُ وَ أَتَمَّ لَهُ مَا وَعَدَهُ قَبَضَهُ اَللَّهُ إِلَیْهِ – وَ کَانَ أَبُوکَ وَ فَارُوقُهُ أَوَّلَ مَنِ اِبْتَزَّهُ وَ خَالَفَهُ عَلَى ذَلِکَ وَ اِتَّفَقَا ثُمَّ دَعَوَاهُ على [إِلَى] أَنْفُسِهِمَا فَأَبْطَأَ عَلَیْهِمَا فَهَمَّا بِهِ اَلْهُمُومَ وَ أَرَادَا بِهِ اَلْعَظِیمَ فَبَایَعَ وَ سَلَّمَ لِأَمْرِهِمَا لاَ یُشْرِکَانِهِ فِی أَمْرِهِمَا وَ لاَ یُطْلِعَانِهِ عَلَى سِرِّهِمَا حَتَّى قَضَى اَللَّهُ مِنْ أَمْرِهِمَا مَا قَضَى ثُمَّ قَامَ بَعْدَهُمَا ثَالِثُهُمَا یَهْدِی بِهُدَاهُمَا وَ یَسِیرُ بِسِیرَتِهِمَا فعتبه [فَعِبْتَهُ] أَنْتَ وَ صَاحِبُکَ حَتَّى طَمَعَ فِیهِ اَلْأَقَاصِی مِنْ أَهْلِ اَلْمَعَاصِی حَتَّى بَلَغْتُمَا مِنْهُ مُنَاکُمَا وَ کَانَ أَبُوکَ مَهَّدَ مِهَادَهُ فَإِنْ یَکُ مَا نَحْنُ فِیهِ صَوَاباً فَأَبُوکَ أَوَّلُهُ وَ إِنْ یَکُ جَوْراً فَأَبُوکَ سَنَّهُ وَ نَحْنُ شُرَکَاؤُهُ وَ بِهَذَا اِقْتَدَیْنَا وَ لَوْ لاَ مَا سَبَقَنَا إِلَیْهِ أَبُوکَ مَا خَالَفْنَا عَلِیّاً وَ لَسَلَّمْنَا لَهُ وَ لَکِنَّا رَأَیْنَا أَبَاکَ فَعَلَ ذَلِکَ فَأَخَذْنَا بِمِثَالِهِ فَعِبْ أَبَاکَ أَوْ دَعْهُ وَ اَلسَّلاَمُ عَلَى مَنْ تَابَ وَ أَنَابَ .)

[۹] الجزء فیه من حدیث أبی القاسم الحلبی تألیف: إسماعیل بن القاسم بن إسماعیل أبوالقاسم الحلبی الخیاط المؤدب(قرن ۴)، کتابت شده در قرن ششم هجری به خط حافظ ابن عساکر، نگه‌داری شده در کتابخانه‌ی ظاهریه_ دمشق، مجموعه شماره ۲۴ ورق ۱۰۸ _ ۱۱۵ (عَنْ أَنَسٍ , قَالَ: کَانَ النَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَشْهَر عَلِیًّا فِی مَوْطِنٍ أَوْ مشهد، علا عَلَى رَاحِلَتِهِ وأَمَرَ النَّاسَ أَنْ یَنْخَفِضُوا دُونَهُ , وَأَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ شهر عَلِیًّا رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ یَوْمَ خَیْبَرَ، فَقَالَ: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَنْظُرَ إِلَى آدَمَ فِی خَلْقِهِ، وَأَنَا فِی خُلْقِی، وَإِلَى إِبْرَاهِیمَ فِی خَلّتهِ، وَإِلَى مُوسَى فِی مُنَاجَاتِهِ وَإِلَى یَحْیَى فِی زُهْدِهِ، وَإِلَى عِیسَى فِی سُنَنِهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَى عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ، إِذَا خَطَرَ مِثْلَ الصَّقْرِ کَأَنَّمَا یَنْقَلِعُ مِنْ صَخْر أَوْ یَنْحَدِرُ مِنْ صَبَبٍ، یَا أَیُّهَا النَّاسُ امْتَحِنُوا بِحُبِّهِ أوْلادَکُمْ؛ فَإِنَّ عَلِیًّا لا یَدْعُو إِلَى ضَلالَهٍ , وَلا یَبْعُدُ عَنْ هُدًى، فَمَنْ أَحَبَّهُ فَهُوَ مِنْکُمْ , وَمِنْ أَبْغَضَهُ فَلَیْسَ مِنْکُمْ» . قَالَ أَنَسُ بْنُ مَالِکٍ: فَکَانَ الرَّجُلُ مِنْ بَعْدِ یَوْمِ خَیْبَرَ یَحْمِلُ وَلَدَهُ عَلَى عَاتِقِهِ، ثُمَّ یَقِفُ عَلَى طَرِیقِ عَلِیٍّ , فَإِذَا نَظَرَ إِلَیْهِ تَوَجَّهَ بِوَجْهِهِ تِلْقَاءَهُ , وَأَوْمَأَ بِإِصْبَعِهِ أیْ بُنَیَّ تُحِبُّ هَذَا الرَّجُلَ الْمُقْبِلَ؟ فَإِنْ قَالَ الْغُلامُ: نَعَمْ، قَبَّلَهُ وَإِنْ قَالَ: لا، خَرَقَ بِهِ الأَرْضَ وَقَالَ لَهُ: الْحَقْ بِأُمِّکَ، وَلْتَلْحَقْ أُمُّکَ بِأَهْلِهَا، وَلا حَاجَهَ لِی فِیمَنْ لا یُحِبُّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ.)

[۱۰] سوره مبارکه قلم، آیه ۴