بنده یکی از علاقه مندان آثار دکتر پاکتچی، این نابغه ی ایرانیم. البته علی رغم دانش کمم همواره به ایشان نقد هم داشته ام، ولی قطعا نقدهای روا یا ناروای حقیر از ارزش کارها، نوشته ها و درسهای او نمیکاهد. به ویژه مقالات ارزشمند ایشان در دایره المعارف بزرگ اسلامی.
جدا آثار ایشان از سایرین متمایز است.
یکی از درسهای انصافا مفید دکتر پاکتچی روش شناسی تاریخی اوست که اتفاقا مکتوبی از بخشی از آن درسها توسط دانشگاه امام صادق علیه السلام چاپ شده است. به علاقه مندان این نوع بحثها توصیه اکید میکنم آن را از دست ندهند.
اثر پیش رو متن ویراستۀ سلسله جلسات درسی دکتر احمد پاکتچی است که با عنوان «روش‌شناسی تاریخ» در جمع دانشجویان رشته تاریخ تشیع در دانشکده ارتباطات دانشگاه امام صادق علیه‌السلام ارائه شده است. کتاب از نُه فصل به شرح زیر تشکیل شده است.
فصل اول با عنوان «مقدمات» در مورد مباحثی همچون ابزارهای اصلی پژوهشگر، شناخت منابع تاریخی، روش‌شناسی تاریخ، شمِ تاریخی، منابع اکتشافی در پژوهش، جبران خلأ شمّ تاریخی، تنوع روش‌ها در پژوهش، سیطره‌ی نگاه تاریخی در قرن‌های ۱۸ و ۱۹، تاریخ تبیین گرا، تبادل روش میان تاریخ و دیگر علوم و کاربرد روش‌های زبان‌شناسی در تاریخ به بحث پرداخته است.
فصل دوم با عنوان «رده‌بندی و ارزش‌یابی اطلاعات» در مورد مباحثی همچون گزارش‌ها و ردها، نقاط ضعف و قوت ردها و گزارش‌ها، گستره ی ردهای تاریخی، ردهای تاریخی در متون، مورخ و تحلیل ردها، ردهای فرهنگی و ردهای فیزیکی، و برداشت مورخ از ردها به بحث و بررسی پرداخته است.
فصل سوم با عنوان «مطالعات جانبی تاریخ»، در مورد مشکلات خواندن اطلاعات باستان شناسی، مطالعات همزمانی در باستان‌شناسی، مطالعه منقطع اشیاء، روش‌های استفاده از اطلاعات باستان‌شناختی، مدل مکانی، مدل فرهنگی، طیف تنوع فرهنگی، مطالعه موردی اشیاء، تفاوت در روش‌ها و علم نسب‌شناسی بحث می‌نماید.
فصل چهارم با عنوان «مطالعه‌ی عناصر فرهنگی، زبان‌شناسی و نام‌شناسی»، در مورد کاربرد محدود باستان‌شناسی در تاریخ صدر اسلام، کاربرد مطالعات زبان‌شناسی در تاریخ، رویکرد زبانشناسان به مطالعه زبان، رویکرد مورخ به مطالعه زبان، کاربرد مطالعات آواشناسی در تاریخ، تغییر در آواها، تغییر در واژگان، نگاه عامیانه به فرآیند معناسازی، نگاه زبانشناس به فرآیند معناسازی، رابطه الفاظ و معانی، عوامل موثر در تسریع تغییرات واژگان، تماس فرهنگی و جابجایی تمدنی، تحولات پرشتاب در زبان فارسی، تحولات زبانی در دوره مغول و صفوی، جابجایی الفاظ برای معانی از پیش موجود، مقایسه ی درزمانی در فرایند معناسازی، اقطاع، ریشه ی زبانها، کاربرد زبان و نام در مطالعات تاریخی، و اشتقاق فراموش شده در نامها به بحث و بررسی پرداخته است.
فصل پنجم با عنوان «جغرافیای تاریخی» در مورد دقت در بررسی گزارشهای تاریخی، جغرافیای تاریخی و مطالعات تاریخی، نگاه درزمانی در جغرافیای تاریخی، طیف‌بندی منابع جغرافیای تاریخی، منابع جغرافیایی در دورهی اسلامی، کتب جغرافیایی کهن، سفرنامه ها، راه‌نامه ها و نقشه ها و منابع گوناگون تاریخی به بحث و بررسی پرداخته است.
فصل ششم با عنوان «گاهشماری» در مورد انواع تقویم، کبیسه‌گیری، شاخص روزهای هفته، تقویمهای قمری، مبنای محاسبه ی آغاز و پایان ماه، تقویمهای شمسی ـ قمری، مبنای محاسبه ماه در تقویم های شمسی، جابجایی بین تقویم ها، دوره های تاریخی، نسلها و طبقات، طبقه‌بندی اساتید دانشگاهی ایران، طبقات فقهای شیعه، مبنای محاسبه طبقات و طبقه‌بندی نسلها در دو قرن اول اسلامی به بحث پرداخته است.
فصل هفتم با عنوان «رویکردها در تحلیل اطلاعات» در مورد روندهای پیشرو و روندهای پسرو، مطالعه ی همزمانی و خطی نگری در تاریخ به بحث و بررسی پرداخته است.
فصل هشتم با عنوان «ساختارگرایی در تاریخ» پیرامون ضرورت بحث از ساخت‌گرایی، ساختارمندی تاریخ، اجزای ساختار، نگاه ساختاری به تاریخ، نحوه شکل‌گیری ساخت‌گرایی، روابط میان ساختارها و محدودیت های دانشی در تحلیل ها به بحث و بررسی پرداخته است.
فصل نهم با عنوان «سازمندگرایی (کنستروکتیویسم) در تاریخ» در مورد مباحثی همچون سازمندگرایی، تفاوت عمده ساختارگرایی و سازمندگرایی، ساختن و تصحیح مدلها، شبیه سازی مدلها، آسیب شناسی مدلها و مطالعات اقلیت، ترکیب مدلها در فرآیند مطالعه و تفاوتهای ساخت‌گرایی و سازمندگرایی به بحث پرداخته است.
پاسخ دهید