برای مشاهده و دریافت بسته مستندات این جلسه، اینجا کلیک نمایید.

به محضر شما و روزه‌داران بزرگوار در اقطار عالم عرض سلام و ادب و احترام دارم.

نوکری محبّان اهل بیت سلام الله علیهم أجمعین افتخار ماست و عزیزان بزرگواری می‌کنند و ما را تحمّل می‌کنند.

مقدّمه

یکی از ویژگی‌های عجیب حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه که هم مسیحیان و هم مسلمین و هر حقیقت‌جویی را انصافاً واله و شیدای خود می‌کند زُهد حضرت در کنار سخاوت و بعد هم تواضع حضرت است. چون معمولاً افراد عادی اگر قدری به سمت یکی از این‌ها بروند ممکن است از دیگری فاصله بگیرند.

زمانی حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه در زمان حیات حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فقرِ ظاهری داشتند، سال گذشته هم عرض کردیم که حضرت برای شانزده دانه‌ی خرما به بیرون مدینه رفتند آنقدر کار کردند که دست‌های مبارک حضرت تاول زد و زخم شد و پاره شد تا چند دانه‌ی خرما برای حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم آوردند.

شأن نزول آیه ۹ سوره مبارکه حشر

نوشته‌اند روزی مردی به محضر حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم رسید و عرض کرد: یا رسول الله! من گرسنه هستم، حضرت ابتدا از خودشان شروع کردند و ابتدا او را به خانه‌ی همسران خویش فرستادند، آن‌ها گفتند ما چیزی نداریم، یعنی روزگاری بود که اینقدر سختی می‌کشیدند، حضرت به داخل مسجد آمدند و فرمودند: «مَنْ لِهَذَا الرَّجُلِ اللَّیْلَهَ»[۱] چه کسی امشب این مرد را میهمان می‌کند؟ حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه عرض کردند: «أَنَا لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ» آقا جان! من.

حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه به محضر حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها رفتند و آنجا به حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها فرمودند: میهمان آمده است، آیا چیزی داریم؟

ببینید حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها چه همسرِ همراهی هستند، فرمودند: «مَا عِنْدَنَا إِلَّا قُوتُ الصِّبْیَهِ» برای من و خودِ شما هم چیزی نداریم، کمی غذا فقط برای این دو پسرِ خود داریم، «نُؤْثِرُ ضَیْفَنَا» این را برای میهمانمان می‌گذاریم.

حضرت فرمودند: «نَوِّمِی الصِّبْیَهَ» بچه‌ها را بخوابانید و چراغ را خاموش کنید که این کودکان بخوابند تا میهمان اذیت نشود.

حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه و حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها به راحتی از فرزندشان گذشتند. این موضوع فقط یک مرتبه رخ نداده است و فقط مختصِ سوره مبارکه انسان نیست که فرمود «وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا»[۲].

وقتی حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه صبح برای نماز به محضر حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم رسیدند حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم ایشان را در آغوش گرفتند و فرمودند: علی جان! شب گذشته چه کرده‌اید؟ بعد این آیه را خواندند: «وَ یُؤْثِرُونَ عَلى‌ أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَهٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»[۳]، از خودشان ایثار می‌کنند و فرزندشان می‌گذرند، با اینکه خودشان احتیاج دارند.

اظهار خاکساری عجیب حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه محضر حضرت حق

مردی می‌گوید دیدم در مدینه، در آن دورانی که حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه هنوز ظاهراً فقیر بودند یک مردی در حالِ مناجات کردن است، گوش کردم… چون حضرت در بیابان‌ها و صحراها و جاهایی که کسی نباشد و خلوت باشد عبادت می‌کردند… گوش کردم و دیدم یک نفر در گوشه‌ای نشسته است و یک مشکی روی دوش خود دارد و ظرفی بدست دارد (صَحفه که به اندازه غذا برای چهار یا پنج نفر است) و در حالِ صحبت کردن با خدای متعال است، «اَللَّهُمَّ وَلِیَّ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ إِلَهَ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ جَارَ اَلْمُؤْمِنِینَ»[۴] ای خدایی که خدای مؤمنان و ولیّ مؤمنان و همسایه‌ی مؤمنان هستی، این مقدار اندکی که من امشب آورده‌ام تا به فقرا بدهم را از من بپذیر، بعد حضرت عبارتِ عجیبی فرمودند، عرض کردند: خدایا! تو می‌دانی «أَنِّی مَنَعْتُهُ نَفْسِی مَعَ شِدَّهِ سَغَبِی» که من خیلی گرسنه هستم، منتها برای اینکه تو از من بپذیری و دستور داده‌ای، من چیزی ندارم و می‌خواهم آن چیزی که دارم در راهِ تو بدهم، این را از من بپذیر.

حال ببینید، گاهی ما یک قدم برمی‌داریم چقدر در محضر حضرت حق گستاخ می‌شویم، حضرت می‌فرمایند: «فَلاَ تُخْلِقْ وَجْهِی» روی من را زمین نزن و این را از من بپذیر، «وَ لاَ تَرُدَّ دَعْوَتِی» و این دعای من را از من قبول کن.

آن شخص می‌گوید جلو رفتم و دیدم حضرت آن طرف‌تر یک نفر را پیدا کردند و غذاها را دادند و دیدم «حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه» هستند.

این سخاوت حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه در دوره‌ی فقر بود.

حیرتِ «روکس بن زائد» مسیحی از زُهدِ حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه

بعد از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم چون حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه بیست و پنج سال کارِ سیاسی نداشتند و مسئولیت نداشتند و زیاد مورد سؤال نبودند مشغولِ کشاورزی شدند، بیل زدن و شخ زدنِ زمین و کندنِ چاه و تلاش، حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه سالانه چهل هزار دینار، که مبلغ قابل توجّهی است درآمد داشتند، حضرت همه‌ی این‌ها را وقف کرده بودند.

وقتی حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه به حکومت رسیدند شدّت زهد ایشان بیشتر هم شد، یک قاعده درست کردند، که بعد ببینیم «روکس بِن زائد» مسیحی چطور واله‌ی این قاعده‌ی حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه شده است، من حدود بیست نکته در حاشیه‌ی این کتاب نوشته‌ام که هر چقدر که فرصت باشد برای عزیزان می‌خوانم.

حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه فرمودند: خدای متعال که من را امام قرار داده است…

اینطور نیست که حال که حاکم شدیم، مسئول شدیم، پست گرفتیم، دیگر راحت باشیم، بلکه بدتر می‌شود، اگر کسی دنیادوست باشد و از خدای متعال بترسد نباید در این عرصه‌ها پا بگذارد…

حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه فرمودند: «إِنَّ اَللَّهَ جَعَلَنِی إِمَاماً لِخَلْقِهِ»[۵] حال که خدای متعال من را امام قرار داده است من باید در موضوعات شخصی خودم، خورد و خوراک و نوشیدنی و لباس خودم «کَضُعَفَاءِ اَلنَّاسِ» مانند ضعیفان زندگی کنم، که اگر ضعیف و فقیر من را نگاه کرد بتواند فقرِ خود را تحمّل کند تا اصلاح اقتصادی صورت بگیرد، ثروتمندی هم که به دنبال حرام‌خواری است (نه هر ثروتمندی)، او هم جرأت نکند دست از پا خطا کند، اگر ببیند من اهل بریز و بپاش هستم…

اگر ز باغ رعیت ملک خورد سیبی           درآورند غلامان او درخت از بیخ

برای همین است که امام صادق صلوات الله علیه فرمودند: وقتی که امام زمان روحی فداه تشریف بیاورند «لَبِسَ ثِیَابَ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ»[۶] مانند حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه لباس خشن می‌پوشند، «وَ سَارَ بِسِیرَهِ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ» و به سیره‌ی حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه عمل می‌کنند.

خلاصه اگر می‌خواهیم خیلی برای حضور و ظهور حضرت حجّت ارواحنا فداه آماده باشیم، باید ببینیم چقدر آماده هستیم که دل بِکَنیم، زُهد به معنیِ بی‌میلی به دنیاست، نه فقر.

حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه یک زمانی فقر داشتند و یک زمانِ دیگری ثروتمندی بودند که وقف کرده بودند و دل به دنیا نبسته بودند، این دل نبستن هنر است.

من نکاتی از کتاب «روکس بن زائد» مسیحی می‌خوانم، حدود بیست یا سی نکته هم نوشته‌ام، هر چقدر که فرصت داشتیم عرض خواهیم کرد. به نظر من یک یا دو مورد از مطالب، بهترین مطالبی است که من می‌خواهم در این بیست شب تقدیم کنم، یعنی خدای متعال می‌داند که من حاضر هستم جانِ خودم را برای بعضی از این جملات تقدیم کنم.

می‌گوید: یک روزی همه‌ی دنیا بغیر از شام بدستِ حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه بود، حاکمِ قدر قدرتِ همه‌ی سرزمین اسلامی، که آن روز امپراطوری مهم جهان بود، ولی وقتی از دنیا رفتند فقط هشتصد درهم داشتند که آن هم می‌خواستند چیزی برای یکی از همسرانِ خود بخرند، یعنی چیزی از درآمدِ هر سال چهل هزار دینار را باقی نگذاشته بودند و همه را وقف کرده بودند، این موضوع خیلی عجیب است…

امروز ما کسانی را ببینیم که یک روز در یک گوشه‌ای یک مسئولیتی می‌گیرند، زندگی آن‌ها تا آخر عمرشان چقدر زیر و رو می‌شود؟ آدم‌های پاک‌دست هم هستند، ولی این موضوع اصلاً قابل قیاس با شخصی نیست.

می‌گوید: هیچ سنگی روی سنگ بنا نکرد. «و مع أنه کان علی التنعم بملاذ الدنیا»[۷]، می‌توانستند مانند ثروتمندان از همه‌ی لذات استفاده کنند، ولی فقراء را می‌دیدند و بی‌رغبتیِ خودشان را.

اگر مسئولین زاهد باشند بقیه را هم به سمت خودشان می‌برند، اگر خدای نکرده آن‌ها ولع داشته باشند مردم هم از آن‌ها یاد می‌گیرند. شما الآن را با ابتدای انقلاب مقایسه کنید، الآن وقتی می‌بینیم که برخی صف‌های دلار و ارز و… طولانی می‌شود، بخش زیادی از این موضوع برای این است که بعضی از مسئولینِ ما بجای زهد «ولع» داشته‌اند، ولع آن‌ها بین مردم سرایت می‌کند و هزاران برابر می‌شود، مناعت طبع از بین می‌رود.

«بولس سلامه» می‌گوید: زهّاد ما مسیحیان در صومعه‌های خود به یاد داستان‌های زهدِ علی علیه السلام می‌افتند و بی‌رغبتی به دنیا را راحت‌تر انجام می‌دهند و راحت‌تر از دنیا دل می‌کَنند.

زمانی حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه یک لباسی خریدند و خوششان آمد، آن لباس را صدقه دادند. حیف است که این دل بجز خدای متعال دلبسته‌ی چیزِ دیگری مانند لباس بشود.

درآمد سالیانه‌ی حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه چهل هزار دینار بود و حضرت هم حاکم شده بودند، بالاخره هر کسی مسئول می‌شود ایرادی ندارد در حدّ زندگی عرف حقوق بگیرد، حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه از بیت المال حقوق نمی‌گرفتند مگر اینکه مجبور بشوند.

امام باقر صلوات الله علیه فرمودند: وقتی خرماهای مدینه می‌آمد، خوب‌های آن را به فقراء می‌دادند و ترشیده‌ها را نگه می‌داشتند، تا زمانی که این‌ها بود از بیت المال برنمی‌داشتند.

طرف می‌گوید به خانه‌ی حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه رفتم و دیدم هوا سرد است، حضرت هم لباسی به تن دارند که کمی نازک است، احساس کردم حضرت سردشان است، عرض کردم: حقوق خودتان را از بیت المال بردارید، حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه فرمودند: من احتیاط می‌کنم، این پول برای مسلمین است.

علّت اینکه عرض کردم ما باید زهدِ حضرت را در کنار سخاوت حضرت ببینیم این است که معمولاً کسانی که اهل زهد برای خودشان هستند به دیگران هم تنگ می‌گیرند، اما حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه اینطور نبودند و فقط به خودشان سخت می‌گرفتند، نه به دیگران.

«روکس بن زائد» می‌گوید: «ماذا أقول أو ماذا یقول البشر کافه»[۸] من چه بگویم؟ اصلاً بشر چه بگوید؟ اگر حاکمان این را بشنوند چه می‌گویند؟ که حاکم امپراطوری جهان اسلام، یک روز به بازار رفتند که شمشیر خود را بفروشند تا لباس بخرند! شما در کجا چنین نمونه‌ای دیده‌اید؟ «الرجل العظیم، والإمام الأعظم، قِدّیس الإسلام» آن مرد بزرگ و آن امام اعظمی که، قدّیسی که لباس خود را آنقدر وصله و پینه کرده بودند که فرمودند: «والله لقد رقعت مدرعتی هذه حتّی استحیت من راقعها» دیگر نمی‌توانم به این پینه‌دوز بگویم این لباس را دوباره وصله بزن.

چه زمانی؟ زمانی که حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه هم خودشان ثروت داشتند و همه را وقف کرده بودند، و هم بیت المال مسلمین را در اختیار داشت.

این زهد را دیدید؟ آدم‌هایی که زاهد هستند و دلبسته‌ی به دنیا نیستند معمولاً کم‌حرف هستند و بقیه احساس می‌کنند که آن‌ها متکبّر هستند، «روکس بن زائد» مسیحی می‌گوید: علی سلام الله علیه خیلی متواضع بود، آنقدر متواضع بودند که «أن یعمل بیده الأعمال الّتی یقوم بها الخدم» گاهی کاری می‌کرد که حتّی اگر خادم‌ها و نوکرها هم انجام بدهند برای آن‌ها سخت باشد، ولی برای مردم انجام می‌دادند و خجالت نمی‌کشیدند، یعنی اینقدر تواضع داشتند.

یکی از آن‌ها را سال گذشته عرض کردم که حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه به بازار می‌رفتند و به درِ دکّان ثروتمندان نمی‌رفتند و به دکّان فقراء می‌رفتند، یک روزی به دکّان میثم تمّار رفتند و کاری برای میثم تمّار پیش آمد و رفت، حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه که حاکم مسلمین و قبله‌ی انبیاء علیهم السلام بودند ایستادند و بجای میثم تمّار خرمافروشی کردند.

کمکِ حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه به باربرها

این مطلبی که می‌خواهم عرض کنم را بسیاری از منابع اهل سنّت نوشته‌اند، من فکر نمی‌کنم زیباتر از این جمله بتوانم در این بیست شب بگویم.

می‌گوید: حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه را دیدم که یک سری بند کفش به دست خود گرفته بودند… این باربرها که در بازار کار می‌کنند، آن زمان کفش‌ها مانند امروز نبود، کفش‌ها با بند محکم می‌شدند و اگر باز می‌شدند کفش از پا می‌افتاد، حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه می‌خواستند ببینند کدام یک از این‌ها… یعنی اگر وقت و فرصتِ اضافه‌ای داشتند می‌خواستند بروند و به این‌ها کمک کنند، می‌رفتند و این بندها را به این‌ها می‌دادند، اگر کسی آدرسی می‌خواست یا کاری داشت کمک می‌کردند، یعنی خودشان را در معرض قرار می‌دادند که کمک کنند، «یُعِینُ اَلْحَمَّالَ عَلَى اَلْحَمُولَهِ»[۹]، حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه، حاکم مسلمین، به بازار می‌رفتند و می‌دیدند باربرها در حالِ کار کردن هستند، مثلاً بارِ کسی را تخلیه می‌کنند یا بار می‌زنند، حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه می‌رفتند و به این‌ها کمک می‌کردند و بار آن‌ها را به دوش می‌کشیدند، باری که شخصِ دیگری به این کارگرها حقوق داده بود تا جابجا کنند.

مثلِ این می‌ماند که الآن کارگری در حالِ جابجایی اسباب منزلِ کسی است و حاکم مسلمین زیرِ بار بروند!

برای چه؟ برای اینکه حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه خودشان را اینقدر در سطح آن‌ها می‌دیدند و احساس تفاوت نمی‌کردند، این موضوع واقعاً عجیب است.

زُهدِ حیرت‌انگیز حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه

رفتند و به حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه عرض کردند: آقا! شما با این جایگاه، این چه زیلوی فرسوده‌ای است که در خانه دارید؟ شما حاکم مسلمین هستید و این همه پول در اختیار دارید، حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه فرمودند: دنیا برای زندگی ماندگار نیست، اگر من بخواهد به بیت المال دست ببرم و چیزی بخرم باید خیلی مطمئن باشم.

در کتاب «کافی» شریف آمده است، دو نفر از کسانی که در جمل شرکت کردند گفتند علی فقیر است و اصلاً سبک زندگی ثروتمندان را ندارند، همینکه حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه این جمله را شنیدند فرمودند: بخشی از غلاتی را که وقف کرده‌ام بفروشید و پول آن را بیاورید، صد هزار درهم آوردند که یک پُشته پول شد! آن دو نفر را صدا کردند و فرمودند: این پول را ببینید! اگر می‌خواهید از آن بردارید! من پول زیاد دارم، اما دلبسته نیستم و برای خودم خرج نمی‌کنم!

«روکس بن زائد» می‌گوید: معمولاً کسانی که زاهد هستند «فیتوهّم النّاس أنّ الزاهدین بخلاء» فکر می‌کنند که این‌ها بخیل هستند.

سلام خدا بر امیرالمؤمنین؛ اما حال اینجا را ببینید: «کان یجمع الفقراء»[۱۰] فقراء را جمع می‌کردند و می‌خواستند میهمانی بدهند…

من از اینکه گاهی اوقات می‌بینم در عروسی فلان فوتبالیست و فلان بازیگر یک مسئول سیاسی حضور پیدا کرده است خیلی ناراحت می‌شوم، هر وقت توانستید در عروسی و میهمانی فقراء هم شرکت کنید به آنجا هم بروید، چرا به آنجا می‌روید؟ به آنجا می‌روی که از روابط استفاده کنی، یا توهّمِ این موضوع هست که از روابط استفاده کنید.

حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه همنشین فقراء بودند، به ظاهر سلطنت داشتند و حاکم مسلمین بودند، درست است که حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه مانند شاهان زندگی نمی‌کردند، ولی ولیّ مطلقِ مسلمین بودند، فقراء را جمع می‌کردند، غذا را آماده می‌کردند… اگر در یاد باشید قدیم در سفره‌ها طبق‌های کوچکی برای چهار نفر در نظر گرفته می‌شد، یا اینکه الآن در بعضی از سالن‌ها میزهای شش نفره وجود دارد، «یجعلهم الرفقاء» هر چند نفری که با هم رفیق بودند را یک گوشه می‌نشاندند تا این‌ها یک جایی بنشینند، این‌ها را گروه گروه می‌کردند و غذاها را می‌آوردند.

اینکه آن‌ها بر سرِ این سفره نشسته بودند برای آن‌ها یک علوّ محسوب می‌شد، حضرت خودشان را کوچک می‌کردند، می‌رفتند و می‌پرسیدند «هل أنتم موسعون؟»  کدامیک از شما جا دارید، اگر می‌گفتند بله «فیجلس فیأکل معهم» می‌فرمودند پس من هم به کنار شما می‌آیم و با شما غذا می‌خورم.

اهمیّتِ «صداقت و امانتداری»

آن سلطانی که شجاعت و هیبتِ او آنطور است و زهدِ او اینطور است، حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه آنقدر متواضع بودند، امام باقر سلام الله علیه…

من زمانی فکر می‌کردم که اگر امام باقر صلوات الله علیه بخواهند از حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه بفرمایند یا اینکه امام صادق صلوات الله علیه بخواهند از حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه بفرمایند یا اینکه حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بخواهند از حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه بفرمایند چه می‌فرمایند؟ شب گذشته باعجله عرض کردیم که امام صادق صلوات الله علیه می‌فرمایند: آن چیزی که حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه را برای حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم «حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه» کرد «صدق حدیث» بود، حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه راست می‌گفتند، اگر حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه را می‌کشتند حضرت دروغ نمی‌گفتند.

همه‌ی مشکلات جهان اسلام از لحظه‌ای که روح مطهّر حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم عروج کرد بر سرِ این بود که عدّه‌ای دروغ گفتند و همینطور اختلاف‌ها پیش آمد، اگر امروز هم به اختلافات اجتماعی نگاه کنیم، هر اختلافی در هر اجتماع، هر اختلاف بین امّت‌ها را ببینید در آن «دروغ و عدمِ امانتداری» هست، حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم از «صدق حدیث و راستگویی و امانتداری حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه» لذّت می‌بردند.

امام باقر صلوات الله علیه و امام صادق صلوات الله علیه وقتی می‌خواستند از حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه بفرمایند از چه چیزی لذّت می‌بردند؟

ادامه‌ی بحث زُهدِ حیرت‌انگیز حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه

امام باقر صلوات الله علیه فرمودند: حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه از اموال خودشان «لَیُطْعِمُ اَلنَّاسَ خُبْزَ اَلْبُرِّ وَ اَللَّحْمِ»[۱۱] از گندم خوب، نان و گوشت به مردم می‌دادند، «وَ یَنْصَرِفُ إِلَى مَنْزِلِهِ» بعد به خانه می‌رفتند و «فَیَأْکُلُ خُبْزَ اَلشَّعِیرِ» خودشان نان جو می‌خوردند.

یعنی حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه پایین‌تر از فقرای مردم کوفه زندگی می‌کردند.

حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه فرمودند: همه‌ی کسانی که در کوفه هستند سقف دارند و آب گوارا دارند و همه نان گندم دارند. ولی خودِ حضرت نانِ جو می‌خوردند، با این حال معمولاً سیر میل نمی‌کردند.

بعد امام باقر صلوات الله علیه می‌فرمایند: هر وقت چند کار روی زمین مانده بود حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه سخت‌ترین کار را انتخاب می‌کردند، و بعد «وَ لَقَدْ أَعْتَقَ أَلْفَ مَمْلُوکٍ مِنْ کَدِّ یَمِینِهِ» با آن کاری که حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه روی زمین‌ها می‌کردند هزار برده را از برده‌فروش‌ها خریدند و آزاد کردند، برای اینکه بتوانند و تلاش کنند که بعد از مدّتی این مسیرِ برده‌داری را تغییر بدهند، با پولِ آن رفتند خریدند و آزاد کردند.

امام باقر صلوات الله علیه می‌فرمایند دست‌های مبارک حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه زخم شد و صورت مبارک حضرت پُر از عرق شد تا بتوانند این‌ها را آزاد کنند.

در تاریخ اینطور نوشته‌اند که وقتی ماه مبارک رمضان می‌آمد «کانَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ علیه السلام یُعَشِّی النّاسَ»[۱۲] شب‌ها مردم را به یک سفره‌ی شام دعوت می‌کردند و به آن‌ها گوشت می‌دادند… قاعدتاً این‌هایی که می‌آمدند کسانی بودند که دستشان کمتر به این چیزها می‌رسید… «ولا یَتَعَشّى مَعَهُم» ولی خودِ حضرت از آن غذا میل نمی‌فرمودند. «فَإِذا فَرَغوا خَطَبَهُم ووَعَظَهُم» وقتی مردم غذا را میل می‌کردند حضرت با آن‌ها گفتگو می‌کردند، حال که غذای جسم را میل کرده‌اید نوش جانِ شما، اگر حوصله دارید برای غذای روحتان کمی با هم گفتگو کنیم.

«بولس سلامه» مسیحی از حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه می‌گوید

«بولس سلامه» می‌گوید: وقتی این‌ها را در مورد شما می‌گویند من خودم را کنارِ شما می‌بینم… مسیحیان حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه را از خودشان می‌بینند، حتّی عرض کردیم که بعضی از آن‌ها تصوّر می‌کنند که حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه از بزرگانِ مسیحیّت است، و حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه هم یک حقیقتی برای انسانیت و فطرت هستند. «بولس سلامه» می‌گوید: من راجع به شما چه بگویم، آیا مثلاً بگویم تو متنبّی هستی؟ «ابوطیب متنبّی» از شاعران عجیب و غریب عرب است، «بولس سلامه» می‌گوید: متنبّی در برابر تو مانند سنگ‌ریزه‌های داخل رود نیل در برابر اهرام مصر است، اصلاً تو با هیچ چیزی قابل قیاس نیستی.

ای آقای من! حال من چه بگویم؟

این «بولس سلامه» کتابی به نام «ملحمه الغدیر» دارد، می‌گوید: ای آقای من! حال من چه بگویم؟ «حقاً إنَّ البَیان لَیَصِف وَ إنَّ لشِعرِی لَحَسَاهٌ فِی سَائِلِکَ یَا أمِیرَالکَلام»[۱۳]، شعرِ من و ابیات من مانند نگ‌ریزه‌هایی در ساحلِ دریای تو ای امیر کلام، من چیزی برای هدیه به تو ندارم. این سنگ‌ریزه‌ها در برابرِ تو ارزش ندارد، من برای اینکه ارزش پیدا کنم «وَلَکِنَّهَا حَصاهٌ مَخضوبَهٌ بِدَم الحُسَین الغَالی»، من قبل از نوشتنِ این ابیات در وصف شما، ابتدا برای حسینِ تو گریه کردم.

ابن ابی الحدید هم می‌گوید من را قبول کن، «لَقَد بَکَیتَ لِقَتلِ آلِ مُحَمَّدٍ».

«بولس سلامه» می‌گوید: تو این شعرِ من را از من قبول کن، «وَانظُر مِن رَفَارِفِ الخُلد» در بهشت و ملأ أعلی، از آن بالا من را نگاه کن، کسی که «شَرّفَ قَلَمَهُ بِذِکرِک» قلمِ خود را با نوشتنِ نامِ تو شرافتمند کرد.

دعا

خدایا! این بیماری بسیاری از خانواده‌ها را درگیر کرده است، بیمارستان‌ها ازدحام دارد، تو را به حق حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه قسم می‌دهیم، همه‌ی بیماران، مخصوصاً بیماران کرونایی را شفاء عنایت بفرما و روزیِ همه‌ی ما بفرما که در دولتِ پسرِ حضرت که به سیره‌ی حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه عمل می‌کنند خادم و سرباز و ان شاء الله شهید راهِ حضرت حجّت ارواحنا فداه باشیم.

[۱] الأمالی شیخ الطوسی ، جلد ۱ ، صفحه ۱۸۵ (أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ: أَخْبَرَنَا أَبُو نَصْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الْمُقْرِی، قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ حَسَنِ بْنِ سَهْلٍ الْعَطَّارُ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ عُمَرَ الدِّهْقَانُ، قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ کَثِیرٍ مَوْلَى عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ، قَالَ: حَدَّثَنَا عَاصِمُ بْنُ کُلَیْبٍ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ أَبِی هُرَیْرَهَ، قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِیِّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) فَشَکَا إِلَیْهِ الْجُوعَ، فَبَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) إِلَى بُیُوتِ أَزْوَاجِهِ فَقُلْنَ: مَا عِنْدَنَا إِلَّا الْمَاءُ. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ): مَنْ لِهَذَا الرَّجُلِ اللَّیْلَهَ فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ (عَلَیْهِ السَّلَامُ): أَنَا لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ، وَ أَتَى فَاطِمَهَ (عَلَیْهَا السَّلَامُ) فَقَالَ: مَا عِنْدَکَ، یَا ابْنَهَ رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَتْ: مَا عِنْدَنَا إِلَّا قُوتُ الصِّبْیَهِ لَکِنَّا نُؤْثِرُ ضَیْفَنَا. فَقَالَ عَلِیٌّ (عَلَیْهِ السَّلَامُ): یَا ابْنَهَ مُحَمَّدٍ، نَوِّمِی الصِّبْیَهَ، وَ أَطْفِئِی الْمِصْبَاحَ، فَلَمَّا أَصْبَحَ عَلِیٌّ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) غَدَا عَلَى رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) فَأَخْبَرَهُ الْخَبَرَ، فَلَمْ یَبْرَحْ حَتَّى أَنْزَلَ اللَّهُ (عَزَّ وَ جَلَّ): «وَ یُؤْثِرُونَ عَلى‌ أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَهٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»)

[۲] سوره مبارکه انسان، آیه ۸

[۳] سوره مبارکه حشر، آیه ۹

[۴] المناقب ، جلد ۲ ، صفحه ۷۶ (مُحَمَّدُ بْنُ اَلصَّمَهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَمِّهِ قَالَ: رَأَیْتُ فِی اَلْمَدِینَهِ رَجُلاً عَلَى ظَهْرِهِ قِرْبَهٌ وَ فِی یَدِهِ صَحْفَهٌ یَقُولُ اَللَّهُمَّ وَلِیَّ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ إِلَهَ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ جَارَ اَلْمُؤْمِنِینَ اِقْبَلْ قُرْبَانِیَ اَللَّیْلَهَ فَمَا أَمْسَیْتُ أَمْلِکُ سِوَى مَا فِی صَحْفَتِی وَ غَیْرَ مَا یُوَارِینِی فَإِنَّکَ تَعْلَمُ أَنِّی مَنَعْتُهُ نَفْسِی مَعَ شِدَّهِ سَغَبِی فِی طَلَبِ اَلْقُرْبَهِ إِلَیْکَ غُنْماً اَللَّهُمَّ فَلاَ تُخْلِقْ وَجْهِی وَ لاَ تَرُدَّ دَعْوَتِی فَأَتَیْتُهُ حَتَّى عَرَفْتُهُ فَإِذَا هُوَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ فَأَتَى رَجُلاً فَأَطْعَمَهُ .)

[۵] بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار علیهم السلام ، جلد ۴۰ ، صفحه۳۳۶ (کا، [الکافی] ، مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنِ اِبْنِ عِیسَى عَنِ اِبْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حُمَیْدٍ وَ جَابِرٍ اَلْعَبْدِیِّ قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : إِنَّ اَللَّهَ جَعَلَنِی إِمَاماً لِخَلْقِهِ فَفَرَضَ عَلَیَّ اَلتَّقْدِیرَ فِی نَفْسِی وَ مَطْعَمِی وَ مَشْرَبِی وَ مَلْبَسِی کَضُعَفَاءِ اَلنَّاسِ کَیْ یَقْتَدِیَ اَلْفَقِیرُ بِفَقْرِی وَ لاَ یُطْغِی اَلْغَنِیَّ غِنَاهُ .)

[۶] بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار علیهم السلام، جلد ۴۰ ، صفحه ۳۳۶ (کا، [الکافی] ، اَلْعِدَّهُ عَنِ اَلْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى اَلْخَزَّازِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: حَضَرْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ قَالَ لَهُ رَجُلٌ أَصْلَحَکَ اَللَّهُ ذَکَرْتَ أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ کَانَ یَلْبَسُ اَلْخَشِنَ یَلْبَسُ اَلْقَمِیصَ بِأَرْبَعَهِ دَرَاهِمَ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ وَ نَرَى عَلَیْکَ اَللِّبَاسَ اَلْجَدِیدَ فَقَالَ لَهُ إِنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ کَانَ یَلْبَسُ ذَلِکَ فِی زَمَانٍ لاَ یُنْکَرُ وَ لَوْ لُبِسَ مِثْلُ ذَلِکَ اَلْیَوْمَ شُهِرَ بِهِ فَخَیْرُ لِبَاسِ کُلِّ زَمَانٍ لِبَاسُ أَهْلِهِ غَیْرَ أَنَّ قَائِمَنَا أَهْلَ اَلْبَیْتِ إِذَا قَامَ لَبِسَ ثِیَابَ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ سَارَ بِسِیرَهِ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ .)

[۷] الإمام علی علیه السلام أسد الإسلام وقدّیسه، صفحه ۳۸

[۸] الإمام علی علیه السلام أسد الإسلام وقدّیسه، صفحه ۳۹

[۹] عمده عیون صحاح الأخبار فی مناقب إمام الأبرار ، جلد ۱ ، صفحه ۳۰۸ (وَ بِالْإِسْنَادِ اَلْمُقَدَّمِ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اَللَّهِ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو إِسْحَاقَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ أَیُّوبَ اَلْمَخْرَمِیُّ إِمْلاَءً مِنْ کِتَابِهِ قَالَ حَدَّثَنَا صَالِحُ بْنُ مَالِکٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اَلْغَفُورِ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو هَاشِمٍ اَلرُّمَّانِیُّ عَنْ زَاذَانَ قَالَ: رَأَیْتُ عَلِیّاً عَلَیْهِ السَّلاَمُ یُمْسِکُ اَلشُّسُوعَ بِیَدِهِ ثُمَّ یَمُرُّ فِی اَلْأَسْوَاقِ فَیُنَاوِلُ اَلرَّجُلَ اَلشِّسْعَ وَ یُرْشِدُ اَلضَّالَّ وَ یُعِینُ اَلْحَمَّالَ عَلَى اَلْحَمُولَهِ وَ هُوَ یَقْرَأُ هَذِهِ اَلْآیَهَ – تِلْکَ اَلدّٰارُ اَلْآخِرَهُ نَجْعَلُهٰا لِلَّذِینَ لاٰ یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی اَلْأَرْضِ وَ لاٰ فَسٰاداً وَ اَلْعٰاقِبَهُ لِلْمُتَّقِینَ  ثُمَّ یَقُولُ هَذِهِ اَلْآیَهُ أُنْزِلَتْ فِی اَلْوُلاَهِ وَ ذَوِی اَلْقُدْرَهِ مِنَ اَلنَّاسِ .)

[۱۰] المعیار و الموازنه فی فضائل الإمام أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب علیه السلام ، جلد ۱  ، صفحه ۲۴۰ (و کان یجمع [الفقراء] فیعطیهم الطعام و یجعلهم الرفقاء، فإذا أخذوا أمکنتهم جاء إلى رفقه منها فقال: هل أنتم موسعون؟ فیقولون: نعم. فیجلس فیأکل معهم‌)

[۱۱] تفسیر نور الثقلین  ، جلد ۵  ، صفحه ۱۶ (وَ رَوَى مُحَمَّدُ بْنُ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ اَلْبَاقِرِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ أَنَّهُ قَالَ: وَ اَللَّهِ إِنْ کَانَ عَلِیٌّ یَأْکُلُ إِکْلَهَ اَلْعَبْدِ وَ یَجْلِسُ جِلْسَهَ اَلْعَبْدِ، وَ إِنْ کَانَ یَشْتَرِی اَلْقَمِیصَیْنِ فَیُخَیِّرُ غُلاَمَهُ خَیْرَهُمَا ثُمَّ یَلْبَسُ اَلْآخَرَ، فَإِذَا أجاز[جَازَ] أَصَابِعَهُ قَطَعَهُ، وَ إِذَا جَازَ کَعْبَهُ حَذَفَهُ، وَ لَقَدْ وَلَّى خَمْسَ سِنِینَ مَا وَضَعَ آجُرَّهً عَلَى آجُرَّهٍ وَ لاَ لَبِنَهً، وَ لاَ أَوْرَثَ بَیْضَاءَ وَ لاَ حَمْرَاءَ وَ إِنْ کَانَ لَیُطْعِمُ اَلنَّاسَ خُبْزَ اَلْبُرِّ وَ اَللَّحْمِ، وَ یَنْصَرِفُ إِلَى مَنْزِلِهِ فَیَأْکُلُ خُبْزَ اَلشَّعِیرِ وَ اَلزَّیْتِ وَ اَلْخَلِّ، وَ مَا وَرَدَ عَلَیْهِ أَمْرَانِ کِلاَهُمَا لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهِ رِضًا إِلاَّ أَخَذَ بِأَشَدِّهِمَا عَلَى بَدَنِهِ، وَ لَقَدْ أَعْتَقَ أَلْفَ مَمْلُوکٍ مِنْ کَدِّ یَمِینِهِ، تَرِبَتْ مِنْهُ یَدَاهُ وَ عَرِقَ فِیهِ وَجْهُهُ، وَ مَا أَطَاقَ عَمَلَهُ أَحَدٌ مِنَ اَلنَّاسِ، وَ إِنْ کَانَ لَیُصَلِّی فِی اَلْیَوْمِ وَ اَللَّیْلَهِ أَلْفَ رَکْعَهٍ، وَ إِنْ کَانَ أَقْرَبَ اَلنَّاسِ بِهِ شَبَهاً عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِمَا اَلسَّلاَمُ، مَا أَطَاقَ عَمَلَهُ أَحَدٌ مِنَ اَلنَّاسِ بَعْدَهُ.)

[۱۲] بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار علیهم السلام، جلد ۳۴ ، صفحه ۳۴۶ (أخبرنی الجرموزی عن ابن المهلبی عن ابن الکلبی عن شداد بن إبراهیم عن عبید الله بن الحسن العنبری عن ابن عراده قال: کان علی بن أبی طالب علیه السلام یعشی الناس فی شهر رمضان اللحم ولا یتعشى معهم فإذا فرغوا خطبهم ووعظهم فأفاضوا لیله فی الشعراء وهم على عشائهم فلما فرغوا خطبهم علیه السلام وقال فی خطبته: اعلموا أن ملاک أمرکم الدین وعصمتکم التقوى وزینتکم الأدب وحصون أعراضکم الحلم.)

[۱۳] عید الغدیر أول ملحمه عربیه، بولس سلامه، صفحات ۲۸ و ۲۹ (فیا أبالحسن! ما ذا أقول فیک وقد قال الکتّاب فی المتنبّی : «إنّه مالئ الدنیا وشاغل الناس» وإن هو إلّا شاعر له حفنه من الدرّ إزاء تلال من الحجاره. ما شخصیته حیال عظمتک إلّا مدره علی النیل خجلی من عظمه الأهرام حقّا إنّ البیان لیسفّ وإنّ شعری لحصاه فی ساحلک یا أمیر الکلام ولکنّها حصاه مخضوبه بدم الحسین الغالی فتقبّل هذه الملحمه وانظر من رفارف الخلد إلی عاجز شرّف قلمه بذکرک)