حجت الاسلام کاشانی روز سه شنبه مورخ ۷ فروردین ۱۴۰۳ در مجموعه فرهنگی شهدای انقلاب اسلامی به ادامه ی سخنرانی با موضوع «سیر تکوّن عقاید شیعه» پرداختند که مشروح این جلسه تقدیم می شود.
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم»
«أُفَوِّضُ أَمْری إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصیرٌ بِالْعِبادِ».[۱]
«رَبِّ اشْرَحْ لی صَدْری * وَ یَسِّرْ لی أَمْری * وَ احْلُلْ عُقْدَهً مِنْ لِسانی * یَفْقَهُوا قَوْلی».[۲]
«اللَّهُمَّ وَ أَنْطِقْنِی بِالْهُدَى وَ أَلْهِمْنِی التَّقْوَى».[۳]
مقدّمه
هدیه به پیشگاه با عظمت حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله و سلّم و اهل بیت مکرّم ایشان، علی الخصوص امیرالمؤمنین علیه أفضل صلوات المصلّین و وجود مبارک حضرت مجتبی علیه آلاف التحیّه و الثّناء صلواتی هدیه بفرمایید.
اللهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّل فَرَجَهُم
مرور جلسات گذشته
موضوع بحث «سیر تکوّن عقاید امامیّه» است، این عقاید چگونه شکل گرفته است.
سال‌های پایانی عمر شریف پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم هستیم، البته به جهاتی، گاهی که ممکن است احساس شود بعداً نیاز است، به گفتگوها و مباحثات و آثار و کتب مسلمین در قرون بعدی می‌پردازیم، ولی موضع بحث، سال‌های پایانی عمر شریف پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم است.
آخرین بحث که کم کم نگاه شیعیان اهل بیت سلام الله علیهم أجمعین را شکل داده است، مسئله‌ی طهارت است که چند جلسه به این موضوع پرداختیم.
امشب کتاب «منهاج» ابن تیمیّه را نگاه می‌کردم، دیدم تقریباً او سؤال مهمّی نکرده باشد که ما به آن نپرداخته باشیم، دیدم دیگر نیاز نیست مطلب او را مطرح کنیم، و اتفاقاً این نوع آیات مانند آیه‌ی تطهیر، اگر بین تفاسیر مسلمین مقارنه شود، معلوم می‌شود که مکتب اهل بیت سلام الله علیهم أجمعین چقدر بر سرِ سفره‌ی علم اهل بیت سلام الله علیهم أجمعین نشسته‌اند، چون دیگران عمدتاً فرار کرده‌اند، یعنی خواسته‌اند از موضوع رد شوند.
آیه‌ی بعدی که کاملاً به این آیه مربوط است و در سنّت پیغمبر است و کاملاً شبیه هم نازل شده است، در نحوه‌ی اجراء و تعامل این آیه تقریباً اختلافی بین مسلمین نیست، آیه مباهله است.
یک جلسه از صحیح مسلم و شرح ابن هُبَیره خواندیم که وقتی این آیه نازل شد، «دَعَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ عَلِیًّا وَفَاطِمَهَ وَحَسَنًا وَحُسَیْنًا»[۴] پیامبر این‌ها را صدا زد و «فَقَالَ: اللهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلِی» فرمود این‌ها اهلِ من هستند.
آنقدری که بنده نگاه کردم، آنچه شرح در کتب شرح حدیث دیدم، تا امروز آنچه دیدم از روی روایت رد شده‌اند و در این موضع بحث نکرده‌اند.
در حالی که برخلاف ما شیعیان که کتاب شرح حدیث کم داریم، آن‌ها اینطور نیستند و صدها شرح به هریک از آثارشان نوشته‌اند، اما وقتی به این آیه رسیده‌اند از آن عبور کرده‌اند! یعنی نخواسته‌اند مطرح کنند و بحث کنند.
کمااینکه «بُلْقینی» در موضوع افضلیت حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها می‌گوید اصحاب ما وقتی از افضل زنان صحبت می‌کنند، معمولاً به دنبال این هستند که از حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها حرف نزنند. «بُلْقینی» این موضوع را اعتراف و تعجّب می‌کند.
درنگی بر آیه مباهله
قرآن کریم در آیه ۶۱ سوره مبارکه آل عمران دارد که…
عدّه‌ای نصرانی آمده‌اند با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بحث می‌کنند که آیا شما پیغمبر هستید یا نه؟ معمولاً از پیغمبران مطالبه‌ی دلیل می‌کنند.
اینجا شاید اولین و آخرین مرتبه است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم از جانب خدا مأمور شده است و مطالبه کرد.
سال‌های گذشته در موضوع خیبر عرض کرده‌ایم که خیبر پیروزی همزمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بر یهود و منافقین است، مباهله همزمان پیروزی اسلام و مکتب اهل بیت سلام الله علیهم أجمعین است، یعنی فقط به یک طرف جواب نداده است.
آن‌ها شک دارند که اصلاً آیا تو پیغمبر هستی یا نه… معلوم است که مباهله برای دفعه‌ی اول نیست، یعنی اگر کسی به دنبال حقیقت است، زود او را نفرین نمی‌کنند، چه کسی را نفرین می‌کنند و در معرض نفرین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم قرار می‌دهند؟ کسی که معاند و لجباز است و نمی‌خواهد حق را بپذیرد و نمی‌خواهد زیر بار حق برود.
اینجا خدای متعال به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم می‌فرماید که «فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ»[۵] حالا که حق روشن شده است و با این‌ها گفتگو و بحث و استدلال کردی و برهان آوردی و این نصرانی‌ها حق را فهمیدند، حال که دیگر علم هست، شما به این‌ها بگو «تَعَالَوْا نَدْعُ» بیایید دعوت کنیم «أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَکُمْ» پسرانمان و پسرانتان را، «وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَکُمْ» دخترانمان و دخترانتان را (جلوتر عرض خواهم کرد که چرا «دختران» معنا شد، «وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَکُمْ» آن‌هایی که بمنزله‌ی جان ما هستند و آن‌هایی که بمنزله‌ی جان شما هستند، «ثُمَّ نَبْتَهِلْ» بعد شروع کنیم به دعا کردن، (به این آیه آیه‌ی ابتهال هم می‌گویند) «فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْکَاذِبِینَ». اینجا می‌فرماید «کاذبین» یعنی این‌ها سؤال نداشتند، بلکه حق را فهمیده بودند و مکابره می‌کردند، اینجا نفرین می‌کنیم.
حال چرا ما «وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَکُمْ» را «دختر» معنا کردیم.
تا جایی برادران غیرشیعه خیلی خوشحال هستند که ما «دختر» معنا کردیم، چون می‌بینند بصورت مسلّم همین پنج نفر در این واقعه حضور داشته‌اند…
در آیه مباهله محور فهم کلمه‌ی «نِساء» است، یعنی ما برای اینکه آیه را بفهمیم، باید «نِساء» را بفهمیم.
در قرآن کریم «نِساء» سه نوع تعبیر دارد.
شما که می‌دانید از همه‌ی امّت فقط همین چهار نفر برای مباهله رفتند، و مفسّرانی هم که نمی‌خواستند حقیقت را بفهمند بیچاره شده‌اند، این از آن مواردی است که معلوم است بعضی‌ها نمی‌خواهند حقیقت را بپذیرند.
این علی و فاطمه و حسن و حسین را چطور ذیل «أبناء و نِساء و أنفُس» بیاوریم؟
از قدیم هم مباهله اینطور بود که وقتی دو نفر می‌خواستند یکدیگر را نفرین کنند، چون اگر نفرین کسی اجابت شود نفر روبرو به خطر می‌افتد، لذا نزدیکان نَسَبی آن فرد را دعوت می‌کردند و نزدیکان غیر نَسَبی. یعنی اقوام یک نفر و آن کسانی که خیلی برای او مهم است را دعوت می‌کردند که ببینند آیا این آدم راستگوست یا نه؟ آیا خودش را در معرض خطر می‌اندازد یا نه؟
مباهله اینطور بود که نفرین و دعا می‌کردند، ممکن بود عذاب نازل شود.
در زمان امام صادق صلوات الله علیه هست که کسی به منصور دوانیقی گفت که امام صادق در حال خیانت به شماست و در حال فراهم کردن لشکر است که علیه شما کودتا کند. حضرت فرمود: من این کار را نمی‌کنم. آن شخص گفت: این کار را می‌کنی. حضرت فرمود: پس تو باید جمله‌ای بگویی که من مطمئن شوم. آن شخص گفت: قسم به خدا که تو این کار را می‌کنی. حضرت صادق علیه السلام فرمود: اینطور فایده ندارد، اینطور که من می‌گویم بگو، بگو از حول و قوه‌ی خدا بیزار هستم و به حول و قوه‌ی خودم پناه می‌برم اگر غیر از این باشد.
این ابله باید اینجا کار را رها می‌کرد، اما دید اگر این حرف را نزند منصور او را می‌کشد. گفت: از حول و قوه‌ی خدا بیزار هستم و به حول و قوه‌ی خودم پناه می‌برم اگر غیر از این باشد. یعنی من اینقدر یقین دارم.
در مواردی که ما می‌خواهیم پشت سر کسی حرف بزنیم، باید با همین یقین حرف بزنیم، وگرنه نباید حرف بزنیم.
حضرت صادق علیه السلام فرمود: این را بگو که من در حال فراهم کردن لشکر هستم که کودتا کنم.
طرف این حرف را زد و درجا افتاد و مُرد!
این بنحوی شبه‌مباهله است.
پس در مباهله امر خطرناک است، اگر دعا اجابت شود ممکن است طرف بیفتد.
اگر دقّت بفرمایید کلمه‌ی «نِسَاءَنَا» محورِ فهمِ این آیه است.
اگر ابتدای کار ما نمی‌دانستیم که در این آیه چه اتفاقی رخ داده است، وقتی «نِسَاءَنَا» می‌شنویم، اولین معنایی که از «نِسَاءَنَا» به ذهن ما می‌رسد «همسران ما» است.
اما پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم همسری را با خودش همراه نکرده است، یا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم همسری در این شأن نداشته است، یا آیه طور دیگری بیان می‌کند. هر دو ممکن است. اگر همسری آمده بود، حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها و حسنین علیهما السلام بعنوان «أبنَاءَنا» یا همان «فرزندان» آمده بودند، یا به احتمال بیشتر اینطور که عرض می‌کنم، البته در معنا تفاوت ندارد.
عرب «نِسَاء» را سه طور استفاده می‌کند، همیشه بعنوان همسر انسان نیست، گاهی به معنای زن در مقابل مرد است، یعنی منظور از «نِسَاء» زنان است، نه همسران یا دختران. مانند «یَا مَرْیَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاکِ وَطَهَّرَکِ وَاصْطَفَاکِ عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِینَ»،[۶] حضرت مریم سلام الله علیها که اصلاً شوهر نداشت، ای مریم! خدا تو را برگزید و تطهیر کرد و بر زنان جهان برگزید.
ظاهراً این آیه نمی‌خواسته است این را بگوید، چون اگر «نِسَاءَنَا» را بعنوان زنان، نه همسران یا دختران در نظر بگیرید، اولاً باید یک لشکر زن می‌آوردند، شما می‌گویید برترین زن امّت را آورده‌اند که صدیقه طاهره سلام الله علیها است، آنوقت اینجا خدا باید می‌گفت «زنانتان را بیاورید، مردانتان را هم بیاورید»، اما اینجا مردها را صدا نکرده است.
اگر در یاد داشته باشم عرض خواهم کرد که بعضی سعی کرده‌اند که «أنفُسَنَا» را اینطور معنا کنند.
پس «نِسَاءَنَا» گاهی یعنی زن در مقابل مرد، نه زن و شوهر، نه دختر و پسر.
اگر «نِسَاءَنَا» به این معنا بود، یعنی برترین زن امّت زهرای اطهر سلام الله علیها است، یا اینکه حضرت زهرا سلام الله علیها را جزو «أبنَاءَنَا» ببرید که کمی خلاف ارتکاز است، و اینکه هیچ زنی لایق این موضوع نبوده است که او را صدا کنند.
این آیه کاری کرده است که این‌ها را از هر طرف بسته است، و نمی‌دانند باید چکار کنند.
یا «زنان» اینجا به معنای «همسران» است. یعنی زن در مقابل شوهر، یعنی همسران. اگر به این معنا بود، خدا که می‌فرماید «أبنَاء»، باید «بَنات» را هم صدا می‌زد، و بعد باید قبول می‌کردیم که از بین ازواج پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم آن زمان احدی شایسته نبوده است. از طرفی اگر «ازواج» را صدا بزنند، حتماً باید قبل از آن «بَنات» را صدا بزنند.
حال اگر کسی بگوید منظورمان از دختران و پسران همان «أبنَاء» است، بدین معناست که همسران پیامبر شایستگی و اهلیت در این مقام نداشته‌اند.
یا حالت سوم را درنظر بگیریم که از همه بیشتر مناسب آیه است… در قرآن کریم «نِسَاء» سه معنا دارد، زنان مقابل هر مردی، مانند حضرت مریم سلام الله علیها که خواندیم. «نِسَاؤُکُمْ حَرْثٌ لَکُمْ»،[۷] و آیاتِ شبیه این، یعنی همسران شما؛ دیدیم که از این موضوع هم چیزی عاید همسران پیامبر نشد.
حالت سوم این است که «نِسَاء» به معنای «دختران» است. از این مثال هم موارد فراوانی در قرآن کریم و جاهای دیگر موجود است.
«یُذَبِّحُونَ أَبْنَاءَکُمْ وَیَسْتَحْیُونَ نِسَاءَکُمْ»،[۸] پسرها را ذبح می‌کند و دختران را برای کنیزی و کارگری نگه می‌دارد.
پس «نِسَاء» برای دختر هم بکار می‌رود.
حال آقای «ابن عاشور» می‌گوید «عرب تابحال نِساء را برای دختر بکار نبرده است»، گیر کرده است!
کلید فهم آیه در نِسَاء است، این‌ها با هیچکدام از این معانی چیزی بدست نمی‌آورند، تا درنهایت بگویم چطور دست و پا می‌زنند.
اولاً که بکار برده است، حداقل به یک آیه اشاره شده است. اگر اینطور بگوییم معنای آیه خیلی روشن می‌شود.
خدا می‌فرماید حال که این نصرانی‌ها قبول نکردند، ای پیغمبر «فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَکُمْ» بیایید پسرانمان را صدا بزنیم و پسرانتان را، «نِسَاءَنَا وَنِسَاءَکُمْ» دخترانمان را صدا بزنیم و دخترانتان را، بعد از باقی امّت چطور؟ نزدیکان نَسَبی آدم که دختران و پسران هستند، مابقی نزدیکان چطور؟ هرکدام از نزدیکان که آنقدر اوج گرفتند که بمنزله‌ی جان انسان شدند «أنفُس» هستند.
می‌گوید از پسرانمان نخبگانشان را می‌آوریم، از دخترانمان نخبگانشان را می‌آوریم، و از آن کسانی که بمنزله‌ی جان ما هستند نخبگانشان را می‌آوریم، «نخبگان» یعنی ویژه‌هایشان. خواهم گفت که از کجای آیه اینطور متوجّه می‌شویم… تا این‌ها بیایند و پیغمبر دعا کند و این‌ها هم حضور داشته باشند، مثلاً آمین بگویند.
آن کسی که نخواهد بفهمد می‌گوید پیامبر آمینِ این‌ها را نیاز ندارد. اگر پیامبر آمینِ این‌ها را نیاز نداشت، به این معنا که آمینِ این‌ها اثر نداشت، حضرت رسول باید وقتی پسرانِ دخترش را صدا می‌زند، دختران دخترش را هم صدا بزند.
حضرت زینب کبری سلام الله علیها که همواره فدایی ائمه است، خیلی در فهم این آیه کمک کرده است. اگر رسول اکرم زینب کبری را با مادرش می‌آورد، معنا این می‌شد که ما دختران و پسرانمان را آورده‌ایم، اما وقتی حضرت زینب کبری سلام الله علیها را نمی‌آورد، یعنی اینطور نبوده است که من خوب‌ها و ویژه‌ها را بیاورم، من افرادِ استثنائی را که این‌ها اهل بیت به معنای خاص هستند را می‌آورم. وگرنه باید باید حضرت زینب کبری سلام الله علیها را هم می‌آورد. وقتی حضرت زینب کبری سلام الله علیها را نیاورد یعنی فقط افراد ویژه را آورده است. یعنی ممکن بود پسران دیگری هم در این خانه باشند و نیاورند. مثلاً ابراهیم پسر پیغمبر…
ابن تیمیه می‌گوید که حضور بچه‌ها فقط بخاطر این بود که اگر این‌ها به خطر افتادند پیغمبر ریسک کرده باشد. بعد از او می‌پرسند که چرا ابراهیم را نیاورده است؟ می‌گوید: چون سن او کم بود.
مگر قرار بود کاری کند؟
«نَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ» یعنی قرار بوده است که این‌ها باهم دعایی کنند، دعای این‌ها مؤثر بوده است. البته ممکن است در آن ایام ابراهیم پسر پیامبر از دنیا رفته باشد.
پس اینجا «نِساء» یعنی دختران، که مقابلِ آن پسران است.
همسران پیغمبر، سایر نزدیکان پیغمبر، و همه‌ی امّت، نخبگانشان، یعنی آن‌هایی که آنقدر برای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم مهم هستند که بمنزله‌ی جان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم هستند، و درضمن در طرف مقابل باید به نصاری که می‌گوید بگوید «دخترانتان و بچه‌هایان و پسرانتان و آن کسانی که بمنزله‌ی جان شما هستند»… که بگوید مگر حال که اینجا نفس الرسول هست، آن طرف هم مثلاً نفس فلان اسقف داریم؟ می‌گوییم نفس که چیز خاصی نیست، یعنی آنقدر به تو نزدیک است که بمنزله‌ی جان تو است. بالاخره مثلاً در درس یک استاد ممکن است شاگردی با بقیه‌ی شاگردهای او برای او تفاوت داشته باشد، اصلاً اگر او نیاید درس را ادامه نمی‌دهد. این‌ها انفُسِ آن فرد هستند.
اگر «نِسَاءَنَا» به معنای دختران باشد، یعنی از همه‌ی امّت، خویشاوندان پیغمبر، همسران پیغمبر، مرد و زن امّت، یک نفر بود که بمنزله‌ی جانِ پیغمبر بود، که او امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بود، چون او را آورده است.
همینطور که می‌بینید خود آیه طوری بیان می‌کند که شما نمی‌توانید خیلی بازی کنید و بگویید من آیه را صد طور مختلف می‌فهمیم. معنا روشن است. اینطور نیست که یک نفر فقط فرزندان خود را بیاورد، بلکه نخبگان فرزندان خود را از دختر و پسر، و نخبگان از یاران خود را… حال می‌توانند از همسران و یاران و نزدیکان او باشند.
اگر آیه به این معنا باشد که ما عرض کردیم، برای زهرای اطهر و حسنین علیهم السلام، معلوم می‌شود که این‌ها نخبگان از فرزندان پیغمبر هستند، ولی برای آن فرد دیگر که امیرالمؤمنین صلوات الله علیه باشد، یعنی نخبه‌ی انحصاری از همه‌ی امّت است. آنوقت کار تمام است.
«آلوسی» زیر بار آیه‌ی مباهله نمی‌رود
شأن نزول هم مانند روز روشن است، نه بعنوان اینکه این ابناء است و این نساء است و این انفس، ولی این چهار نفر با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم آمده‌اند.
هرچه خواسته‌اند دست و پا بزنند، باید در این محدوده دست و پا می‌زدند.
مثلاً آلوسی می‌گوید که علی هم جزو «أبناءَنا» است، یعنی جزو پسران پیغمبر محسوب می‌شود!
بعد از او می‌پرسند که پس «أنفُسَنَا» کیست؟
اگر یکی از همسرانش را آورده بود می‌گفتیم ممکن است او «أنفُسَنَا» باشد و علی هم جزو «أبنَاءَنا» باشد.
جایی برای حدس‌های آلوسی‌وار نداریم.
حاضر است این را بپذیرد که بگوید امّت هیچ «أنفُسَنَا»یی نداشته است، در حالی که سخت است بپذیریم داماد و پسرعموی پیامبر، پسر اوست. چرا می‌پذیرد؟ چون معنای «أنفُسَنَا» خیلی عجیب است.
همه می‌دانند «أنفُسَنَا» یعنی چه، یعنی خواب و خیال و توهّم اینکه امّت بر اساس برترین، بعد برترین، بعد برترین، بعد برترین، خلیفه تعیین کرد، از بین می‌رود.
لذا آن کسی که دیوانه و گیج است، مانند جناب «ابوبکر بخاری»… ایشان از اساتیدی است که بعدها ابن تیمیه خیلی از او استفاده کرده است.
خزعبلات «ابوبکر بخاری» در مورد آیه مباهله
این کتاب «الروض الأَنیق فِی اثبات امامه ابی بکرٍ الصدیق» در مصر چاپ شده است، من کتابی که در یک کتاب این همه حرف پرت و پلا یکجا گفته باشد، تابحال ندیده‌ام.
سر تا پای کتاب «منهاج السنّه» ابن تیمیه چرندیات است، ولی این «ابوبکر بخاری» در چرندیات خیلی از او جلوتر است.
اول او را معرّفی کنم، اسم خود او «ابوبکر محمد بن حاتم بن زنجویه بخاری» است، نگاه اعتزالی داشته است، در کتاب «طبقات المعتزله» ابن مرتضی می‌گویند «الأبوبکرٍ البُخَاری وَ کَانَ یُلَقَّب بِجَمَلِ عائِشه»، لقب او شتر عایشه بود، «لِتَعَصُّبِهِ لَهَا».
همین موضوع برای ناصبی‌گری یک فرد کافی است، چون در جنگ جمل، بعد از سیصد یا چهارصد سال، هنوز یک نفر خودش را شتر عایشه بداند، یعنی خودش را در آن جنگ مقابل امیرالمؤمنین صلوات الله علیه، جزو ادوات دشمن می‌بیند و ناصبی روشن است.
کتاب در مصر چاپ شده است.
اولاً که باید از این عزیزان مصری پرسید که شما سال ۲۰۱۲ این کتاب را در مصر چاپ کرده‌اید، کتابِ یک ناصبی را چاپ کرده‌اید که افتخار می‌کرد به او «شتر عایشه» بگویند.
فرض می‌کنیم که شما بگویید نگاه ما تراثی است و باید آثار گذشتگان را بعنوان نگاه تاریخی به میراث چاپ کرد، اما ببینید روی کتاب چه چیزی نوشته است، «تألیفُ الإمام أبی‌بکر مُحَمَّدِ بنِ حَاتِمِ بنِ زَنجِوَیه».
به محقق کتاب می‌گویند چرا این کتاب را چاپ کرده‌ای، می‌گوید «لِأنَّنِی أٌحِبُّ إلَهِی وَدِینِی وَنَبِیّی وَکَذَا اُحِبُّ مَن صَحِبُوا رَسُولَ الله» چون من خدا را دوست دارم این کار را کرده‌ام. یعنی «شیخ احمد جلال مصری» هم این کتاب را برای تدیّن چاپ کرده است، نه برای خاطرات و نگاه تراثی.
این مطلب هم قابل توجّه کسانی که می‌گویند ناصبی‌گری تمام شده است.
بعضی از کتب نواصب در پاکستان بصورت زیرزمینی چاپ می‌شود، اما این کتاب چاپ زیرزمینی نیست و «مکتبه فیاض» در نمایشگاه‌های بین المللی شرکت می‌کند و من عمداً این کتاب را از چند نمایشگاه در کشورهای مختلف خریده‌ام.
به محقق می‌گویند: چرا شما این کتاب را چاپ کرده‌اید؟ می‌گوید «أنَّ فِی إخرَاجِ هَذَا الکِتَاب» چاپ این کتاب «ذَبّاً عَنهِ حَمیَ الإسلَام» دفاع از روح اسلام «وَ عَقِیدَهِ السَّلَفِ الصَّالح» و عقیده‌ی سلف صالح ما و گذشتگان صالح ما بوده، «وَ حِمَایَهٍ لِجَانِبِ الإیمَانِ وَالتُّوحِید وَدِفاعاً عَن سُنَّهِ النَّبِی» چون چاپ این کتاب سیره‌ی خلیفه‌ی اول را به ما نشان می‌دهد… و همینطور…
اسم و کنیه‌ی نویسنده چیست؟ «هُوَ الإمَام الفَقِیه»… آیا علمای دیگر هم این «ابوبکر بخاری» را قبول دارند؟ بله! «أجمَعَ العُلَمَاء الَّذِینَ ذَکَرُوا الإمَام مُحَمَّدِ بنِ حَاتمِ بن زَنجِوَیه» اجماع علمایی که راجع به او نوشته‌اند، «عَلَی الثَّناء عَلَیه وَ مَدحِهِ» همه او را مدح کرده‌اند، «وَ وَصَفُوهُ بِأوصَافِ المُختَلِفَه» او را به اوصاف مختلفه‌ای و مکانتِ عالیه‌ای تمجید کرده‌اند، «وَلَم أجِد مِنهُم أحَداً طَعنَ فِیهِ بِحَقٍ أو بِبَاطِل» تمام علمایی که راجع به او مطلب نوشته‌اند، من کسی را نمی‌شناسم که به او پرداخته باشد و به دروغیا راست، طعنه‌ای به او زده باشد، همه به امامت و تقوا و عدالت و علم این «ابوبکر بخاری» مقرّ هستند، «وَهَذَا مِمَّا یَدُلُّ إن شَاءَ الله عَلَی مَا لَهُ مِنَ المَکَانَهِ عِندَالله» ان شاء الله مکانت او عندالله عظیم است، حافظ است و حدیث شناس است و…
حال ببینیم جملِ عایشه ابوبکر بخاری راجع به آیه مباهله چه گفته است.
بعد از اینکه آیه مباهله را می‌آورد می‌گوید اولاً حدیث مسلم هم می‌آورد که پیامبر آن چهار نفر را صدا زد و فرمود این‌ها اهل من هستند، ولی صحیح این است که «أنَّ النَّبِی لَم یَخرُج بِأحَدٍ فِی المُبَاهِلَه» پیامبر هیچ کسی را با خودش نبرد!
از محققین کتاب عجیب است که پاورقی می‌نویسند، اینجا هیچ پاورقی‌ای نزده‌اند!
اینکه پیغمبر علی را بعنوان «أنفُس» آورد یعنی «إنَّمَا أحذَرَ عَلِیاً بِالمَعنَی الَّذِی أحذَرَ لَهُ أبَابَکرٍ وَ عُمَر وَ العَبَّاس وَغَیرِهَا»، علی را آورد مثل این است که همه‌ی این‌ها را آورد.
اهل تفسیر گفته‌اند «أنفُسَنَا» یعنی «أهلُ دِینِنَا»، همه‌ی مسلمان‌ها.
یعنی وقتی می‌خواهند مباهله کنند همه‌ی مسلمین را می‌آورند؟ باید در کدام مکان جمع شوند؟ بعد آیا این چیزی که می‌گویی رخ داد یا نه؟
بعد می‌گوید: اصلاً روایات می‌گوید که «وَ أنفُسَنَا یُرِیدُ عَلِیاً» منظور علی است، ولی «لَجَازَ لِغَیرِهِ» برای غیر هم مجاز است که بگوید ما هم هستیم. یعنی می‌گوید منظور از «أنفُسَنَا» در آیه علی است، ولی بقیه هم می‌توانند بگویند ما هم هستیم! مثلاً عباس هم می‌تواند بگوید ما هم هستیم.
حال سؤال این است که آیا روایتی داریم که بگوید عباس هم آمده‌اند؟ می‌گوید: نه! ولی می‌تواند بگوید.
می‌گوید «نِسَاءَنَا» «یَحتَمِل أنَّهُ أرَادَ کُلِّ النِّسَاء» یا همه‌ی همسران.
وقتی می‌گویی احتمال دارد، ما هم ابتدای بحث عرض کردیم که احتمال دارد، اما بالاخره چه کسی را با خودش برد؟
بعد می‌گوید: تاریخ ثابت کرده است که پیغمبر با علی و ابوبکر و عمر و عثمان و طلحه و زبیر به مباهله رفته است!
آقا! بالاخره نرفت، یا رفت؟ یا تنها رفت؟ بعد کجا گفته که این چهار نفر را با خودش برد؟ آیا نقل یا سندی برای این حرف داریم؟
انصافاً رتبه‌ی شماره یک پلاس پلاس مزخرفات است.
کتاب برای حفاظت و حمایت از اسلام بصورت رسمی و با ناشر رسمی در مصر چاپ بشود، این نشان می‌دهد که اهل بیت سلام الله علیهم أجمعین مظلوم هستند، و اگر چند دهه بعضی از حقایق مطرح نشود… وقتی من این کتاب را دیدم متوجّه شدم که پس می‌شده است که زمانی معاویه بگوید علی نماز نمی‌خواند. چون می‌شود خزعبلی که برخلاف حرف همه است را گفت و هیچ کسی هم با شما کاری نداشته باشد!
کتاب را چاپ کرده‌اند و گالینگور کرده‌اند و زرکوب کرده‌اند و پخش کرده‌اند و در نمایشگاه‌های بین المللی هم شرکت می‌دهند و می‌گویند برای دفاع از اسلام است!
کدام اسلام؟
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمود: «إِنَّ مِنْکُمْ مَنْ یُقَاتِلُ عَلَی التَّأْوِیلِ کَمَا قَاتَلَ مَعِی عَلَی التَّنْزِیل»[۹] بعد از من منافق‌ها نمی‌گویند ما کافر هستیم، می‌گویند این هم اسلام است، و علی است که بگوید اسلام درست چیست.
این همان اسلام بنی امیّه و جملی‌هاست، اسلام افتخار به جنگ با امیرالمؤمنین صلوات الله علیه است.
جالب است که وقتی به «ابوبکر بخاری» «شتر عایشه» می‌گفتند، برای طعن نمی‌گفتند، برای تکریم می‌گفتند! چون آنجا کتاب در مدح است. «طبقات معتزله» برای علمای معتزله است و قصد توهین به او را نداشته است.
آیا می‌خواهیم بگوییم هر کسی شیعه نیست ناصبی است؟ نخیر! اما می‌خواهم بگویم ناصبی‌ها وجود دارند، کسی نگوید ناصبی‌ها تمام شده‌اند.
فضائلِ امیرالمؤمنین صلوات الله علیه در بیانِ امام حسن مجتبی صلوات الله علیه
وقتی امیرالمؤمنین صلوات الله علیه امام حسن مجتبی صلوات الله علیه را فرستاد که با عمّار بروند و مردم کوفه را دعوت کنند که با امیرالمؤمنین صلوات الله علیه پیمان ببندند و حضرت را در جمل کمک کنند، یاران عایشه هم یک پنجاه نفر و یک هفتصد نفر را تکه تکه کرده بودند، شهر را گرفته بودند و آماده‌ی نبرد با امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بودند، و در شعرشان می‌گفتند می‌خواهیم او را هم مانند فلان نعوذبالله حیوان، اینطور ذبح کنیم.
این‌ها در بصره رجز می‌خواندند که ما آماده هستیم که علی را به مسلخ ببریم، امام حسن مجتبی صلوات الله علیه و عمّار به کوفه تشریف آوردند.
دو جمله‌ی امام حسن مجتبی صلوات الله علیه را می‌گویم که ان شاء الله حضرت به ما نظر کنند.
نبیره شهید ثانی به امام حسن مجتبی صلوات الله علیه عرض می‌کند: «ثَوباً لَبِستَ مِنَ الإمامَهِ ثانِیاً» تو برای دومین مرتبه لباس امامت را به تن کردی و امام دوم شدی که «عَن فَضلِ حَیدَرَ فِی الأنامِ تُحَدِّثُ» از فضائل حیدر بین مردم بگویی.
امام حسن مجتبی صلوات الله علیه خیلی فضیلتِ امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرموده است، هم خیلی دفاع کرده است و هم خیلی بیان دارد.
دو جمله به یکی از آن‌ها اشاره می‌کنم.
این خطبه از آن خطبه‌هایی است که دنیا به ما بدهکار است و انسان دوست دارد ببیند، چون وقتی امام حسن مجتبی صلوات الله علیه منبر می‌رفت، امیرالمؤمنین صلوات الله علیه پشت پرده گریه می‌کرد.
وقتی امیرالمؤمنین صلوات الله علیه به امام حسن مجتبی صلوات الله علیه می‌فرمود که خطبه بخوان، امام حسن مجتبی صلوات الله علیه عرض می‌کرد که من نمی‌توانم در محضر شما خطبه بخوانم.
امیرالمؤمنین صلوات الله علیه به ظاهر بیمار شده بود و فرمود: تو برو و خطبه بخوان… در جای دیگری هم فرمود که دوست دارم خطبه‌ی تو را بشنوم، امام حسن مجتبی صلوات الله علیه عرض کرد: من نمی‌توانم مقابل شما خطبه بخوانم. حضرت فرمودند: من پشت پرده می‌نشینم، ولی دوست دارم بشنوم.
جمعه‌ای امیرالمؤمنین صلوات الله علیه مریض‌احوال شد و در بستر افتاده بود، به امام حسن مجتبی صلوات الله علیه فرمود که تو خطبه بخوان. امام حسن مجتبی صلوات الله علیه عرض کرد: من نمی‌توانم مقابل شما خطبه بخوانم. امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: من پشت پرده می‌نشینم.
بستر امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را به داخل مسجد، پشت پرده آوردند. امام حسن مجتبی صلوات الله علیه خطبه خواند، امیرالمؤمنین صلوات الله علیه گریه می‌کرد. در نقل هست که امیرالمؤمنین صلوات الله علیه نمی‌توانست جلوی گریه‌ی خود را بگیرد.
وقتی خطبه تمام شد و امام حسن مجتبی صلوات الله علیه نماز را خواند و به پشت پرده برگشت، امیرالمؤمنین صلوات الله علیه همینطور گریه می‌کرد و فرمود: «بِأبِی أنتَ وَ اُمِّی» پدرم و مادرم فدای تو شوند که اینطور خطبه خواندی.
در نقل دیگری دارد که امیرالمؤمنین صلوات الله علیه با شعف به حضرت امّ سلمه سلام الله علیها فرمود که امشب حتماً به مسجد بیا، حسنم خطبه می‌خواند.
جالب است که خطبه‌های امیرالمؤمنین صلوات الله علیه شاهکار عالم وجود است، شخص مسیحی می‌گوید دویست مرتبه خوانده‌ام، ابن ابی الحدید می‌گوید این یک خطبه را هزار مرتبه خوانده‌ام.
یکی از اولیای خدا خیلی به نهج البلاغه عشق می‌ورزید و خیلی دعا می‌کرد و می‌گفت که خدایا ما دوست داریم این کلمات را از امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بشنویم؛ دو نفر از شاگردان او، او را در خواب دیدند، از او پرسیدند چکار می‌کنی؟ گفته بود: دعای ما مستجاب شده است و در محضر امیرالمؤمنین صلوات الله علیه هستیم، حضرت به ما نهج البلاغه می‌فرمایند.
من این مطلب را به شما عرض می‌کنم، روز قیامت خدا بهشت و… بالاخره سطح عموم اهل بهشت پایین است، یعنی اگر روزی خدا لطف کند و کنار شما من را هم به بهشت ببرد، من در سطوح پایین بهشت هستم، اما در بهشت خبرهای دیگری هم هست، این‌ها روی تخت‌های مقابل هم مشغول به گفتگو هستند. این برای هر کسی معلوم نیست، ان شاء الله خدای متعال روزی ما کند که اگر ما را به بهشت برد، ما در محضر امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بنشینیم و حضرت سخن بفرمایند، ما در این دنیا خطبه‌ی امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را نشنیده‌ایم، و معلوم است که خطبه‌های امیرالمؤمنین صلوات الله علیه جزو نعمت‌های بهشتی است، یعنی بعضی با شراب بهشتی مدهوش می‌شوند، ان شاء الله خدای متعال روزی ما کند که ما با کلمات امیرالمؤمنین صلوات الله علیه مست شویم.
وقتی امام حسن مجتبی صلوات الله علیه می‌خواست به مردم کوفه بفرماید که بیایید شما را به سراغ این آقا ببرم، این آقایی که امروز توفیق پیدا کرده‌اید بیایید و او را کمک کنید.
جمله‌ی اول بعد از حمد و ثنای خدا و صلوات بر پیغمبر فرمود که «أَیُّهَا اَلنَّاسُ إِنَّا جِئْنَاکُمْ نَدْعُوکُمْ إِلَى اَللَّهِ»،[۱۰] می‌خواهم شما را نزد خدا ببرم، یعنی جایی که علی هست خدا هست، سمت خدا سمت علی است، جای دیگر اصلاً از خدا خبری نیست…
نمی‌خواهد بفرماید که علی خداست، می‌فرماید شما را به جایی ببرم که خدا هست، رضایت الهی هست، توحید الهی هست، «إِنَّا جِئْنَاکُمْ نَدْعُوکُمْ إِلَى اَللَّهِ»…
عبارات زیادی فرمود، دوست دارم این جمله را عرض کنم و توسّل کنم، من هرچه با خودم فکر کردم دیدم انصافاً اگر این روایت از امام حسن مجتبی صلوات الله علیه نبود من نمی‌توانستم این جمله را بگویم، یعنی تردید می‌کردم که آیا می‌شود این جمله را درباره‌ی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم گفت یا نه…
در قرآن کریم آیه‌ای داریم که مسلمین معنای آن را نمی‌فهمیدند، «کَفَى اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ الْقِتَالَ»،[۱۱] خدا در جنگ‌ها برای شما کافی است. مؤمنین این آیه را نمی‌فهمیدند، مخصوصاً وقتی جنگ خندق پیش آمد، گفتند آن‌ها چندهزار نفر هستند، هرچه پول داشتند گلادیاتور و پهلوان و شمشیرزن و تیرانداز استخدام کرده‌اند، پول فراوان، نیروی کارآزموده‌ی حرفه‌ای، رزمنده‌ی مجرّب، شمشیر و نیزه‌ی خوب، جمعیت فراوان، همه‌ی احزاب با هم جمع شده‌اند، سپاه اسلام نمی‌توانست کاری کند، دور مدینه را خندق کندند که این‌ها از همه طرف حمله نکنند و فقط از یک طرف حمله کنند، از آن یک طرف مواظبت می‌کردند.
وقتی «عمرو بن عبدود» وارد شد و شروع کرد به تمسخر مسلمین، کار به جایی رسید که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم مجبور شد امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را بفرستد، وقتی عمرو بن عبدود بیش از حد بی‌ادبی کرد، پیامبر به امیرالمؤمنین فرمود: علی جان برو.
زنان مدینه شروع کردند به گریه کردن، یعنی داماد پیامبر جوان بود، فاطمه سنّی ندارد که بیوه شود، کار علی تمام شد. پیامبر هم دست خود را به آسمان گرفته بود و عرض کرد: «اللَّهُمَّ لا تَذَرْنی فَرْداً وَ أَنْتَ خَیْرُ الْوارِثینَ» خدایا مرا تنها نگذار… در جای دیگری عرض کرد: خدایا! علی قبل از من از دنیا نرود، من تحمّل این امر را ندارم…
وقتی امیرالمؤمنین صلوات الله علیه به میدان رفت و جنگید، همینکه امیرالمؤمنین صلوات الله علیه وارد شد عمرو بن عبدود ضربه‌ای به سر مبارک امیرالمؤمنین صلوات الله علیه زد و خون پاشید و همه گفتند کار تمام شد، تا زمانی که برگردد، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم در یک نقل دو دست خود را به آسمان گرفته بود، در یک نقل هم این است که یک دست مبارک پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم به محاسن مبارک ایشان و یک دست دیگر به سمت آسمان گریه می‌کرد، گریه‌ی پیامبر قطع نشد تا امیرالمؤمنین صلوات الله علیه برگشت…
اینجا «ابن مسعود» می‌گوید ما روز خندق فهمید که «کَفَى اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ الْقِتَالَ» یعنی چه.
اگر گرفتار هستی خدا تو را کفایت می‌کند، اگر می‌ترسی خدا تو را کفایت می‌کند، اگر پول نداری خدا تو را کفایت می‌کند، اگر مریض داری خدا تو را کفایت می‌کند، اگر گرفتار هستی خدا تو را کفایت می‌کند، «کَفَى اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ الْقِتَالَ» خدا در جنگ‌ها شما را کفایت می‌کند. ابن مسعود می‌گوید ما این روز فهمیدیم که «کَفَى اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ الْقِتَالَ بِعَلِیِّ بنِ أبِی طَالِب»، ما آن روز دیدیم که خدا به برکتِ علی ما را کفایت می‌کند.
تا اینجا آدم می‌گوید که خدا خواسته است امیرالمؤمنین صلوات الله علیه ما را کفایت کند، خود امیرالمؤمنین صلوات الله علیه هم فرمود «أنا مَلْجَأُ کلِّ ضعیفٍ ، ومأمَنُ کلِّ خائفٍ»[۱۲] هر کسی ضعیف است من پناهگاه او هستم، هر کسی از هر چیزی می‌ترسد من به او امنیت می‌دهم، «أَنَا أَبُو اَلْیَتَامَى» من پدرِ یتیمان «وَ زَوْجُ اَلْأَرَامِلِ» هستم، «أَنَا جَنْبُ اَللَّهِ یَدُ اَللَّهِ عَینُ اَللَّهِ»، تا اینجا عجیب نیست که امیرالمؤمنین صلوات الله علیه از طرف خدا ما را کفایت کند، عبارتِ امام حسن مجتبی صلوات الله علیه این است: بیایید شما را به سوی خدا ببرم، «إِلَى مَنْ کَفَى اَللَّهُ بِهِ رَسُولَهُ»، یعنی شما را به سمت کسی می‌برم که خدا فقط و فقط و فقط به برکت او پیغمبر خود را کفایت کرده است.
اینجاست آنجایی که «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَنَا مِنَ الْمُتَمَسِّکِینَ بِوِلاَیَهِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ»، خدا آن کسی که با وجود او پیغمبر را از عالم غیر بی‌نیاز کرد، مولای ما قرار داد.
شبیه همین حالت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم که به خدا عرض کرد «خدایا! من تحمل دوری علی را ندارم، علی قبل از من از دنیا نرود»، امیرالمؤمنین صلوات الله علیه راجع به امام حسن مجتبی صلوات الله علیه اینطور گفت.
وقتی امام حسن مجتبی صلوات الله علیه در جنگ جمل به میدان رفت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: «امْلِکُوا عَنِّی هَذَا الْغُلَامَ»[۱۳] نگذارید این جوان به میدان برود کمر من بشکند…
امیرالمؤمنین صلوات الله علیه کسی نبود که از این چیزها بترسد، این عظمتِ امام حسن مجتبی صلوات الله علیه است.
در روایت هست که امیرالمؤمنین صلوات الله علیه به خدای متعال عرض کرد: «اللَهمَّ احفَظ حَسَناً وَ حُسَیناً» خدایا! فرزندانم را حفظ کن که قبل از من از دنیا نروند و من داغ این‌ها را نبینم.
روضه و توسّل به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه
چون شام ولادت است توسّل خود را در یک جمله مختصر می‌کنم، در یک نقل است که خیلی جانسوز است، وقتی به خانه‌ی امیرالمؤمنین صلوات الله علیه حمله کردند، اوضاع حمله‌کنندگان طوری بود، برداشت صدیقه طاهره سلام الله علیها این بود که می‌خواهند امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را بکشند، همه فکر کردند قرار است امیرالمؤمنین صلوات الله علیه کشته شود، نحوه‌ی هجوم به خانه، آن جمعیت مسلح با شمشیرِ‌آخته، برداشت این بود که می‌خواهند امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را بکشند، و یکی از جهاتی هم که امیرالمؤمنین صلوات الله علیه به امر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم دست به مقابله و مبارزه‌ی تمام‌جانبه نزد حفظ جان حسنین علیهما السلام بود.
در روایت هست که وقتی به خانه حمله کردند، دستان امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را بسته بودند و بین امیرالمؤمنین صلوات الله علیه و صدیقه طاهره سلام الله علیها… اول پارچه‌ی کمرِ امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را گرفته بود… وارد یک درگیری و کش و قوس شدند، طبعاً بچه‌ها همان اطراف بودند، وقتی قنفذ دست حضرت را کوتاه کرد، در یک روایت دیدم امیرالمؤمنین صلوات الله علیه عرض کرد «اللَهمَّ احفَظ حَسَناً وَ حُسَیناً» خدایا! حسنینم را نجات بده…
[۱]– سوره مبارکه غافر، آیه ۴۴٫
[۲]– سوره مبارکه طه، آیات ۲۵ تا ۲۸٫
[۳]– الصّحیفه السّجّادیّه، ص ۹۸٫
[۴] صحیح مسلم، جلد ۴، صفحه ۱۸۷۱ (حَدَّثَنَا قُتَیْبَهُ بْنُ سَعِیدٍ، وَمُحَمَّدُ بْنُ عَبَّادٍ – وَتَقَارَبَا فِی اللَّفْظِ – قَالَا: حَدَّثَنَا حَاتِمٌ وَهُوَ ابْنُ إِسْمَاعِیلَ – عَنْ بُکَیْرِ بْنِ مِسْمَارٍ، عَنْ عَامِرِ بْنِ سَعْدِ بْنِ أَبِی وَقَّاصٍ، عَنْ أَبِیهِ، قَالَ: أَمَرَ مُعَاوِیَهُ بْنُ أَبِی سُفْیَانَ سَعْدًا فَقَالَ: مَا مَنَعَکَ أَنْ تَسُبَّ أَبَا التُّرَابِ؟ فَقَالَ: أَمَّا مَا ذَکَرْتُ ثَلَاثًا قَالَهُنَّ لَهُ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فَلَنْ أَسُبَّهُ، لَأَنْ تَکُونَ لِی وَاحِدَهٌ مِنْهُنَّ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ حُمْرِ النَّعَمِ، سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَقُولُ لَهُ، خَلَّفَهُ فِی بَعْضِ مَغَازِیهِ، فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ: یَا رَسُولَ اللهِ خَلَّفْتَنِی مَعَ النِّسَاءِ وَالصِّبْیَانِ؟ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «أَمَا تَرْضَى أَنْ تَکُونَ مِنِّی بِمَنْزِلَهِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى؟ إِلَّا أَنَّهُ لَا نُبُوَّهَ بَعْدِی» وَسَمِعْتُهُ یَقُولُ یَوْمَ خَیْبَرَ «لَأُعْطِیَنَّ الرَّایَهَ رَجُلًا یُحِبُّ اللهَ وَرَسُولَهُ، وَیُحِبُّهُ اللهُ وَرَسُولُهُ» قَالَ فَتَطَاوَلْنَا لَهَا فَقَالَ: «ادْعُوا لِی عَلِیًّا» فَأُتِیَ بِهِ أَرْمَدَ، فَبَصَقَ فِی عَیْنِهِ وَدَفَعَ الرَّایَهَ إِلَیْهِ، فَفَتَحَ اللهُ عَلَیْهِ، وَلَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهُ: {فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَکُمْ} [آل عمران: ۶۱] دَعَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ عَلِیًّا وَفَاطِمَهَ وَحَسَنًا وَحُسَیْنًا فَقَالَ: «اللهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلِی»)
[۵] سوره مبارکه آل عمران، آیه ۶۱ (فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَکُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَکُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْکَاذِبِینَ)
[۶] سوره مبارکه آل عمران، آیه ۴۲ (وَإِذْ قَالَتِ الْمَلَائِکَهُ یَا مَرْیَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاکِ وَطَهَّرَکِ وَاصْطَفَاکِ عَلَىٰ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ)
[۷] سوره مبارکه بقره، آیه ۲۲۳ (نِسَاؤُکُمْ حَرْثٌ لَکُمْ فَأْتُوا حَرْثَکُمْ أَنَّىٰ شِئْتُمْ ۖ وَقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّکُمْ مُلَاقُوهُ ۗ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ)
[۸] سوره مبارکه بقره، آیه ۴۹ (وَإِذْ نَجَّیْنَاکُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ یَسُومُونَکُمْ سُوءَ الْعَذَابِ یُذَبِّحُونَ أَبْنَاءَکُمْ وَیَسْتَحْیُونَ نِسَاءَکُمْ ۚ وَفِی ذَٰلِکُمْ بَلَاءٌ مِنْ رَبِّکُمْ عَظِیمٌ)
[۹] الإرشاد فی معرفه حجج الله على العباد، جلد ۱، صفحه ۱۲۳ (وَ رَوَى إِسْمَاعِیلُ بْنُ عَلِیٍّ اَلْعَمِّیُّ عَنْ نَائِلِ بْنِ نَجِیحٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ: اِنْقَطَعَ شِسْعُ نَعْلِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَدَفَعَهَا إِلَى عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ یُصْلِحُهَا ثُمَّ مَشَى فِی نَعْلٍ وَاحِدَهٍ غَلْوَهً أَوْ نَحْوَهَا وَ أَقْبَلَ عَلَى أَصْحَابِهِ فَقَالَ إِنَّ مِنْکُمْ مَنْ یُقَاتِلُ عَلَى اَلتَّأْوِیلِ کَمَا قَاتَلَ مَعِی عَلَى اَلتَّنْزِیلِ فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ أَنَا ذَاکَ یَا رَسُولَ اَللَّهِ قَالَ لاَ فَقَالَ عُمَرُ فَأَنَا یَا رَسُولَ اَللَّهِ قَالَ لاَ فَأَمْسَکَ اَلْقَوْمُ وَ نَظَرَ بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ فَقَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لَکِنَّهُ خَاصِفُ اَلنَّعْلِ وَ أَوْمَأَ إِلَى عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ إِنَّهُ اَلْمُقَاتِلُ عَلَى اَلتَّأْوِیلِ إِذَا تُرِکَتْ سُنَّتِی وَ نُبِذَتْ وَ حُرِّفَ کِتَابُ اَللَّهِ وَ تَکَلَّمَ فِی اَلدِّینِ مَنْ لَیْسَ لَهُ ذَلِکَ فَیُقَاتِلُهُمْ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ عَلَى إِحْیَاءِ دِینِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ .)
[۱۰] بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار علیهم السلام، جلد ۳۲، صفحه ۸۶ (وَ رَوَى أَبُو مِخْنَفٍ : أَنَّ هَاشِمَ بْنَ عُتْبَهَ لَمَّا قَدِمَ اَلْکُوفَهَ دَعَا أَبَا مُوسَى فَقَالَ اِتَّبِعْ مَا کَتَبَ بِهِ إِلَیْکَ فَأَبَى ذَلِکَ فَبَعَثَ إِلَى هَاشِمٍ یَتَوَعَّدُهُ فَکَتَبَ إِلَى عَلِیٍّ بِامْتِنَاعِهِ وَ أَنَّهُ شَاقٌّ بَعِیدُ اَلْوُدِّ ظَاهِرُ اَلْغِلِّ وَ اَلشَّنَآنِ وَ أَنَّهُ هَدَّدَهُ بِالسِّجْنِ وَ اَلْقَتْلِ فَلَمَّا وَرَدَ کِتَابُهُ عَلَى أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ قَدْ أَتَاهُ بِهِ اَلْمُحِلُّ بْنُ خَلِیفَهَ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلَّذِی أَدَّى اَلْحَقَّ إِلَى أَهْلِهِ وَ وَضَعَهُ مَوْضِعَهُ فَکَرِهَ ذَلِکَ قَوْمٌ وَ قَدْ وَ اَللَّهِ کَرِهُوا نُبُوَّهَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ثُمَّ بَارَزُوهُ وَ جَاهَدُوهُ فَرَدَّ اَللَّهُ کَیْدَهُمْ فِی نُحُورِهِمْ وَ جَعَلَ دَائِرَهَ اَلسَّوْءِ عَلَیْهِمْ وَ اَللَّهِ یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ لَنُجَاهِدَنَّهُمْ مَعَکَ فِی کُلِّ مَوْطِنٍ حِفْظاً لِرَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِی أَهْلِ بَیْتِهِ إِذْ صَارُوا أَعْدَاءً لَهُمْ بَعْدَهُ فَرَحَّبَ بِهِ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ قَالَ لَهُ خَیْراً ثُمَّ أَجْلَسَهُ إِلَى جَانِبِهِ وَ قَرَأَ کِتَابَ هَاشِمٍ وَ سَأَلَهُ عَنِ اَلنَّاسِ وَ عَنْ أَبِی مُوسَى فَقَالَ یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ مَا أَثِقُ بِهِ وَ لاَ آمَنُهُ عَلَى خِلاَفِکَ إِنْ وَجَدَ مَنْ یُسَاعِدُهُ عَلَى ذَلِکَ فَقَالَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ اَللَّهِ مَا کَانَ عِنْدِی بِمُؤْتَمَنٍ وَ لاَ نَاصِحٍ وَ لَقَدْ أَرَدْتُ عَزْلَهُ فَأَتَانِی اَلْأَشْتَرُ فَسَأَلَنِی أَنْ أُقِرَّهُ وَ ذَکَرَ أَنَّ أَهْلَ اَلْکُوفَهِ بِهِ رَاضُونَ فَأَقْرَرْتُهُ. وَ رَوَى أَبُو مِخْنَفٍ قَالَ وَ بَعَثَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ مِنَ اَلرَّبَذَهِ بَعْدَ وُصُولِ اَلْمُحِلِّ بْنِ خَلِیفَهَ عَبْدَ اَللَّهِ بْنَ عَبَّاسٍ وَ مُحَمَّدَ بْنَ أَبِی بَکْرٍ إِلَى أَبِی مُوسَى وَ کَتَبَ مَعَهُمَا مِنْ عَبْدِ اَللَّهِ عَلِیٍّ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ إِلَى عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ قَیْسٍ أَمَّا بَعْدُ یَا اِبْنَ اَلْحَائِکِ یَا عَاضَّ أَیْرِ أَبِیهِ فَوَ اَللَّهِ إِنْ کُنْتُ لَأَرَى أَنَّ بَعْدَکَ مِنْ هَذَا اَلْأَمْرِ اَلَّذِی لَمْ یَجْعَلْکَ اَللَّهُ لَهُ أَهْلاً وَ لاَ جَعَلَ لَکَ فِیهِ نَصِیباً سَیَمْنَعُکَ مِنْ رَدِّ أَمْرِی وَ اَلاِفْتِرَاءِ عَلَیَّ وَ قَدْ بَعَثْتُ إِلَیْکَ اِبْنَ عَبَّاسٍ وَ اِبْنَ أَبِی بَکْرٍ فَخَلِّهِمَا وَ اَلْمِصْرَ وَ أَهْلَهُ وَ اِعْتَزِلْ عَمَلَنَا مَذْؤُماً مَدْحُوراً فَإِنْ فَعَلْتَ وَ إِلاَّ فَإِنِّی قَدْ أَمَرْتُهُمَا أَنْ یُنَابِذَاکَ عَلَى سَوَاءٍ إِنَّ اَللَّهَ لاٰ یَهْدِی کَیْدَ اَلْخٰائِنِینَ فَإِذَا ظَهَرَا عَلَیْکَ قَطَعَاکَ إِرْباً إِرْباً وَ اَلسَّلاَمُ عَلَى مَنْ شَکَرَ اَلنِّعْمَهَ وَ وَفَى بِالْبَیْعَهِ وَ عَمِلَ بِرَجَاءِ اَلْعَافِیَهِ قَالَ أَبُو مِخْنَفٍ فَلَمَّا أَبْطَأَ اِبْنُ عَبَّاسٍ وَ اِبْنُ أَبِی بَکْرٍ عَنْ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ لَمْ یَدْرِ مَا صَنَعَا رَحَلَ عَنِ اَلرَّبَذَهِ إِلَى ذِی قَارٍ فَنَزَلَهَا قَالَ فَلَمَّا نَزَلَ ذَا قَارٍ بَعَثَ إِلَى اَلْکُوفَهِ اَلْحَسَنَ اِبْنَهُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ عَمَّارَ بْنَ یَاسِرٍ وَ زَیْدَ بْنَ صُوحَانَ وَ قَیْسَ بْنَ سَعْدِ بْنِ عُبَادَهَ وَ مَعَهُمْ کِتَابٌ إِلَى أَهْلِ اَلْکُوفَهِ فَأَقْبَلُوا حَتَّى کَانُوا بِالْقَادِسِیَّهِ فَتَلَقَّاهُمُ اَلنَّاسُ فَلَمَّا دَخَلُوا اَلْکُوفَهَ قَرَءُوا کِتَابَ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ هُوَ مِنْ عَبْدِ اَللَّهِ عَلِیٍّ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ إِلَى مَنْ بِالْکُوفَهِ مِنَ اَلْمُسْلِمِینَ أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّی خَرَجْتُ مَخْرَجِی هَذَا إِمَّا ظَالِماً وَ إِمَّا مَظْلُوماً وَ إِمَّا بَاغِیاً وَ إِمَّا مَبْغِیّاً عَلَیَّ فَأَنْشُدُ اَللَّهَ رَجُلاً بَلَغَهُ کِتَابِی هَذَا إِلاَّ نَفَرَ إِلَیَّ فَإِنْ کُنْتُ مَظْلُوماً أَعَانَنِی وَ إِنْ کُنْتُ ظَالِماً اِسْتَعْتَبَنِی وَ اَلسَّلاَمُ قَالَ فَلَمَّا دَخَلَ اَلْحَسَنُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ عَمَّارٌ اَلْکُوفَهَ اِجْتَمَعَ إِلَیْهِمَا اَلنَّاسُ فَقَامَ اَلْحَسَنُ فَاسْتَقَرَّ فَاسْتَنْفَرَ اَلنَّاسَ فَحَمِدَ اَللَّهَ وَ صَلَّى عَلَى رَسُولِهِ ثُمَّ قَالَ أَیُّهَا اَلنَّاسُ إِنَّا جِئْنَاکُمْ نَدْعُوکُمْ إِلَى اَللَّهِ وَ إِلَى کِتَابِهِ وَ سُنَّهِ رَسُولِهِ وَ إِلَى أَفْقَهِ مَنْ تَفَقَّهَ مِنَ اَلْمُسْلِمِینَ وَ أَعْدَلِ مَنْ تُعَدِّلُونَ وَ أَفْضَلِ مَنْ تُفَضِّلُونَ وَ أَوْفَى مَنْ تُبَایِعُونَ مَنْ لَمْ یُعْیِهِ اَلْقُرْآنُ وَ لَمْ تُجَهِّلْهُ اَلسُّنَّهُ وَ لَمْ تَقْعُدْ بِهِ اَلسَّابِقَهُ إِلَى مَنْ قَرَّبَهُ اَللَّهُ إِلَى رَسُولِهِ قَرَابَتَیْنِ قَرَابَهَ اَلدِّینِ وَ قَرَابَهَ اَلرَّحِمِ إِلَى مَنْ سَبَقَ اَلنَّاسَ إِلَى کُلِّ مَأْثُرَهٍ إِلَى مَنْ کَفَى اَللَّهُ بِهِ رَسُولَهُ وَ اَلنَّاسُ مُتَخَاذِلُونَ فَقَرُبَ مِنْهُ وَ هُمْ مُتَبَاعِدُونَ وَ صَلَّى مَعَهُ وَ هُمْ مُشْرِکُونَ وَ قَاتَلَ مَعَهُ وَ هُمْ مُنْهَزِمُونَ وَ بَارَزَ مَعَهُ وَ هُمْ مجمحون [مُحْجِمُونَ] وَ صَدَّقَهُ وَ هُمْ مُکَذِّبُونَ إِلَى مَنْ لَمْ تُرَدَّ لَهُ رَایَهٌ وَ لاَ تُکَافِئْ لَهُ سَابِقَهٌ وَ هُوَ یَسْأَلُکُمُ اَلنَّصْرَ وَ یَدْعُوکُمْ إِلَى اَلْحَقِّ وَ یَسْأَلُکُمْ بِالْمَسِیرِ إِلَیْهِ لِتُوَازِرُوهُ وَ تَنْصُرُوهُ عَلَى قَوْمٍ نَکَثُوا بَیْعَتَهُ وَ قَتَلُوا أَهْلَ اَلصَّلاَحِ مِنْ أَصْحَابِهِ وَ مَثَّلُوا بِعُمَّالِهِ وَ اِنْتَهَبُوا بَیْتَ مَالِهِ فَاشْخَصُوا إِلَیْهِ رَحِمَکُمُ اَللَّهُ فَمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ اِنْهَوْا عَنِ اَلْمُنْکَرِ وَ اُحْضُرُوا بِمَا یَحْضُرُ بِهِ اَلصَّالِحُونَ – قَالَ أَبُو مِخْنَفٍ وَ حَدَّثَنِی جَابِرُ بْنُ یَزِیدَ عَنْ تَمِیمِ بْنِ حِذْیَمٍ قَالَ: قَدِمَ عَلَیْنَا اَلْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ عَمَّارُ بْنُ یَاسِرٍ یَسْتَنْفِرَانِ اَلنَّاسَ إِلَى عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ مَعَهُمَا کِتَابُهُ فَلَمَّا فَرَغَا مِنْ کِتَابِهِ قَامَ اَلْحَسَنُ وَ هُوَ فَتًى حَدَثٌ وَ اَللَّهِ إِنِّی لَأَرْثِی لَهُ مِنْ حَدَاثَهَ سِنِّهِ وَ صُعُوبَهِ مَقَامِهِ فَرَمَاهُ اَلنَّاسُ بِأَبْصَارِهِمْ وَ هُمْ یَقُولُونَ اَللَّهُمَّ سَدِّدْ مَنْطِقَ اِبْنِ بِنْتِ نَبِیِّنَا فَوَضَعَ یَدَهُ عَلَى عَمُودٍ یَتَسَانَدُ إِلَیْهِ وَ کَانَ عَلِیلاً مِنْ شَکْوَى بِهِ فَقَالَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلْعَزِیزِ اَلْجَبَّارِ اَلْوَاحِدِ اَلْقَهَّارِ اَلْکَبِیرِ اَلْمُتَعَالِ سَوٰاءٌ مِنْکُمْ مَنْ أَسَرَّ اَلْقَوْلَ وَ مَنْ جَهَرَ بِهِ وَ مَنْ هُوَ مُسْتَخْفٍ بِاللَّیْلِ وَ سٰارِبٌ بِالنَّهٰارِ أَحْمَدُهُ عَلَى حُسْنِ اَلْبَلاَءِ وَ تَظَاهُرِ اَلنَّعْمَاءِ وَ عَلَى مَا أَحْبَبْنَا وَ کَرِهْنَا مِنْ شِدَّهٍ وَ رَخَاءٍ وَ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اِمْتَنَّ عَلَیْنَا بِنُبُوَّتِهِ وَ اِخْتَصَّهُ بِرِسَالَتِهِ وَ أَنْزَلَ عَلَیْهِ وَحْیَهُ وَ اِصْطَفَاهُ عَلَى جَمِیعِ خَلْقِهِ وَ أَرْسَلَهُ إِلَى اَلْإِنْسِ وَ اَلْجِنِّ حِینَ عُبِدَتِ اَلْأَوْثَانُ وَ أُطِیعَ اَلشَّیْطَانُ وَ جُحِدَ اَلرَّحْمَنُ فَصَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ جَزَاهُ أَفْضَلَ مَا جَزَى اَلْمُرْسَلِینَ أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّی لاَ أَقُولُ لَکُمْ إِلاَّ مَا تَعْرِفُونَ إِنَّ أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ أَرْشَدَ اَللَّهُ أَمْرَهُ وَ أَعَزَّ نَصْرَهُ بَعَثَنِی إِلَیْکُمْ یَدْعُوکُمْ إِلَى اَلصَّوَابِ وَ إِلَى اَلْعَمَلِ بِالْکِتَابِ وَ اَلْجِهَادِ فِی سَبِیلِ اَللَّهِ وَ إِنْ کَانَ فِی عَاجِلِ ذَاکَ مَا تَکْرَهُونَ فَإِنَّ فِی آجِلِهِ مَا تُحِبُّونَ إِنْ شَاءَ اَللَّهُ وَ قَدْ عَلِمْتُمْ أَنَّ عَلِیّاً صَلَّى مَعَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَحْدَهُ وَ أَنَّهُ یَوْمَ صَدَّقَ بِهِ لَفِی عَاشِرَهٍ مِنْ سِنِّهِ ثُمَّ شَهِدَ مَعَ رَسُولِ اَللَّهِ جَمِیعَ مَشَاهِدِهِ وَ کَانَ مِنِ اِجْتِهَادِهِ فِی مَرْضَاهِ اَللَّهِ وَ طَاعَهِ رَسُولِهِ وَ آثَارِهِ اَلْحَسَنَهِ فِی اَلْإِسْلاَمِ مَا قَدْ بَلَغَکُمْ وَ لَمْ یَزَلْ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ رَاضِیاً عَنْهُ حَتَّى غَمَّضَهُ بِیَدِهِ وَ غَسَّلَهُ وَحْدَهُ وَ اَلْمَلاَئِکَهُ أَعْوَانُهُ وَ اَلْفَضْلُ اِبْنُ عَمِّهِ یَنْقُلُ إِلَیْهِ اَلْمَاءَ ثُمَّ أَدْخَلَهُ حُفْرَتَهُ وَ أَوْصَاهُ بِقَضَاءِ دَیْنِهِ وَ عِدَاتِهِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ مِنْ مَنِّ اَللَّهِ عَلَیْهِ ثُمَّ وَ اَللَّهِ مَا دَعَاهُمْ إِلَى نَفْسِهِ وَ لَقَدْ تَدَاکَّ اَلنَّاسُ عَلَیْهِ تَدَاکَّ اَلْإِبِلِ اَلْهِیمِ عِنْدَ وُرُودِهَا فَبَایَعُوهُ طَائِعِینَ ثُمَّ نَکَثَ مِنْهُمْ نَاکِثُونَ بِلاَ حَدَثٍ أَحْدَثَهُ وَ لاَ خِلاَفٍ أَتَاهُ حَسَداً لَهُ وَ بَغْیاً عَلَیْهِ فَعَلَیْکُمْ عِبَادَ اَللَّهِ بِتَقْوَى اَللَّهِ وَ اَلْجِدِّ وَ اَلصَّبْرِ وَ اَلاِسْتِعَانَهِ بِاللَّهِ وَ اَلْخُفُوفِ إِلَى مَا دَعَاکُمْ إِلَیْهِ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَصَمَنَا اَللَّهُ وَ إِیَّاکُمْ بِمَا عَصَمَ بِهِ أَوْلِیَاءَهُ وَ أَهْلَ طَاعَتِهِ وَ أَلْهَمَنَا وَ إِیَّاکُمْ تَقْوَاهُ وَ أَعَانَنَا وَ إِیَّاکُمْ عَلَى جِهَادِ أَعْدَائِهِ وَ أَسْتَغْفِرُ اَللَّهَ اَلْعَظِیمَ لِی وَ لَکُمْ ثُمَّ مَضَى إِلَى اَلرَّحْبَهِ فَهَیَّأَ مَنْزِلاً لِأَبِیهِ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ جَابِرٌ فَقُلْتُ لِتَمِیمٍ کَیْفَ أَطَاقَ هَذَا اَلْغُلاَمُ مَا قَدْ قَصَصْتَهُ مِنْ کَلاَمِهِ فَقَالَ وَ مَا سَقَطَ عَنِّی مِنْ قَوْلِهِ أَکْثَرُ وَ لَقَدْ حَفِظْتُ بَعْضَ مَا سَمِعْتُ قَالَ أَبُو مِخْنَفٍ وَ لَمَّا فَرَغَ اَلْحَسَنُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ مِنْ خُطْبَتِهِ قَامَ عَمَّارٌ وَ خَطَبَ اَلنَّاسَ وَ اِسْتَنْفَرَهُمْ فَلَمَّا سَمِعَ أَبُو مُوسَى خُطْبَتَهُمَا صَعِدَ اَلْمِنْبَرَ وَ قَالَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلَّذِی أَکْرَمَنَا بِمُحَمَّدٍ فَجَمَعَنَا بَعْدَ اَلْفُرْقَهِ وَ جَعَلَنَا إِخْوَاناً مُتَحَابِّینَ بَعْدَ اَلْعَدَاوَهِ وَ حَرَّمَ عَلَیْنَا دِمَاءَنَا وَ أَمْوَالَنَا قَالَ اَللَّهُ سُبْحَانَهُ لاٰ تَأْکُلُوا أَمْوٰالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْبٰاطِلِ وَ قَالَ تَعَالَى: وَ مَنْ یَقْتُلْ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزٰاؤُهُ جَهَنَّمُ فَاتَّقُوا اَللَّهَ عِبَادَ اَللَّهِ وَ ضَعُوا أَسْلِحَتَکُمْ وَ کُفُّوا عَنْ قِتَالِ إِخْوَانِکُمْ إِلَى آخِرَ خُطْبَتِهِ اَلْمَلْعُونَهِ اَلَّتِی تَرْکُهَا أَوْلَى مِنْ ذِکْرِهَا وَ تُنَادِی بِکُفْرِ صَاحِبِهَا وَ نِفَاقِهِ قَالَ فَلَمَّا أَتَتِ اَلْأَخْبَارُ عَلِیّاً بِاخْتِلاَفِ اَلنَّاسِ بِالْکُوفَهِ بَعَثَ اَلْأَشْتَرَ إِلَیْهَا فَأَخْرَجَهُ مِنْهَا صَاغِراً قَالَ أَبُو مِخْنَفٍ وَ لَمَّا نَزَلَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ ذَا قَارٍ کَتَبَتْ عَائِشَهُ إِلَى حَفْصَهَ أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّی أُخْبِرُکِ أَنَّ عَلِیّاً قَدْ نَزَلَ ذَا قَارٍ وَ أَقَامَ بِهَا مَرْعُوباً خَائِفاً لِمَا بَلَغَهُ مِنْ عِدَّتِنَا وَ جَمَاعَتِنَا فَهُوَ بِمَنْزِلَهِ اَلْأَشْقَرِ إِنْ تَقَدَّمَ عُقِرَ وَ إِنْ تَأَخَّرَ نُحِرَ فَدَعَتْ حَفْصَهُ جَوَارِیَ لَهَا یَتَغَنَّیْنَ وَ یَضْرِبْنَ بِالدُّفُوفِ فَأَمَرَتْهُنَّ أَنْ یَقُلْنَ فِی غِنَائِهِنَّ مَا اَلْخَبَرُ مَا اَلْخَبَرُ عَلِیٌّ فِی اَلسَّفَرِ کَالْفَرَسِ اَلْأَشْقَرِ إِنْ تَقَدَّمَ عُقِرَ وَ إِنْ تَأَخَّرَ نُحِرَ – وَ جَعَلَتْ بَنَاتُ اَلطُّلَقَاءِ یَدْخُلْنَ عَلَى حَفْصَهَ وَ یَجْتَمِعْنَ لِسَمَاعِ ذَلِکَ اَلْغِنَاءِ فَبَلَغَ أُمَّ کُلْثُومٍ بِنْتَ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ ذَلِکَ فَلَبِسَتْ جَلاَبِیبَهَا وَ دَخَلَتْ عَلَیْهِنَّ فِی نِسْوَهٍ مُتَنَکِّرَاتٍ ثُمَّ أَسْفَرَتْ عَنْ وَجْهِهَا فَلَمَّا عَرَفَتْهَا حَفْصَهُ خَجِلَتْ وَ اِسْتَرْجَعَتْ فَقَالَتْ أُمُّ کُلْثُومٍ لَئِنْ تَظَاهَرْتُمَا عَلَیْهِ اَلْیَوْمَ لَقَدْ تَظَاهَرْتُمَا عَلَى أَخِیهِ مِنْ قَبْلُ فَأَنْزَلَ اَللَّهُ فِیکُمَا مَا أَنْزَلَ فَقَالَتْ حَفْصَهُ کُفِّی رَحِمَکِ اَللَّهُ وَ أَمَرَتْ بِالْکِتَابِ فَمُزِّقَ وَ اِسْتَغْفَرَتِ اَللَّهَ – فَقَالَ سَهْلُ بْنُ حُنَیْفٍ فِی ذَلِکَ عَذَرْنَا اَلرِّجَالَ بِحَرْبِ اَلرِّجَالِ فَمَا لِلنِّسَاءِ وَ مَا لِلسِّبَابِ أَ مَا حَسْبُنَا مَا أَتَیْنَا بِهِ لَکَ اَلْخَیْرُ مِنْ هَتْکِ ذَاکَ اَلْحِجَابِ وَ مَخْرَجُهَا اَلْیَوْمَ مِنْ بَیْتِهَا یُعَرِّفُهَا اَلذَّنْبَ نَبْحُ اَلْکِلاَبِ إِلَى أَنْ أَتَاهَا کِتَابٌ لَهَا مَشُومٌ فَیَا قُبْحَ ذَاکَ اَلْکِتَابِ)
[۱۱] سوره مبارکه احزاب، آیه ۲۵ (وَرَدَّ اللَّهُ الَّذِینَ کَفَرُوا بِغَیْظِهِمْ لَمْ یَنَالُوا خَیْرًا ۚ وَکَفَى اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ الْقِتَالَ ۚ وَکَانَ اللَّهُ قَوِیًّا عَزِیزًا)
[۱۲] معانی الأخبار، جلد ۱، صفحه ۱۷ (حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ اَلْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ اَلْوَلِیدِ رَضِیَ اَللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا اَلْحُسَیْنُ بْنُ اَلْحَسَنِ بْنِ أَبَانٍ عَنِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ اَلنَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنِ اِبْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فِی خُطْبَتِهِ : أَنَا اَلْهَادِی أَنَا اَلْمُهْتَدِی وَ أَنَا أَبُو اَلْیَتَامَى وَ اَلْمَسَاکِینِ وَ زَوْجُ اَلْأَرَامِلِ وَ أَنَا مَلْجَأُ کُلِّ ضَعِیفٍ وَ مَأْمَنُ کُلِّ خَائِفٍ وَ أَنَا قَائِدُ اَلْمُؤْمِنِینَ إِلَى اَلْجَنَّهِ وَ أَنَا حَبْلُ اَللَّهِ اَلْمَتِینُ وَ أَنَا عُرْوَهُ اَللَّهِ اَلْوُثْقَى وَ کَلِمَهُ اَللَّهِ اَلتَّقْوَى وَ أَنَا عَیْنُ اَللَّهِ وَ لِسَانُهُ اَلصَّادِقُ وَ یَدُهُ وَ أَنَا جَنْبُ اَللَّهِ اَلَّذِی یَقُولُ – أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یٰا حَسْرَتىٰ عَلىٰ مٰا فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اَللّٰهِ وَ أَنَا یَدُ اَللَّهِ اَلْمَبْسُوطَهُ عَلَى عِبَادِهِ بِالرَّحْمَهِ وَ اَلْمَغْفِرَهِ وَ أَنَا بَابُ حِطَّهَ مَنْ عَرَفَنِی وَ عَرَفَ حَقِّی فَقَدْ عَرَفَ رَبَّهُ لِأَنِّی وَصِیُّ نَبِیِّهِ فِی أَرْضِهِ وَ حُجَّتُهُ عَلَى خَلْقِهِ لاَ یُنْکِرُ هَذَا إِلاَّ رَادٌّ عَلَى اَللَّهِ وَ عَلَى رَسُولِهِ .)
[۱۳] نهج البلاغه، خطبه ۲۰۷ (و من کلام له (علیه السلام) فی بعض أیام صفین و قد رأى الحسنَ ابنَه (علیه السلام) یتسرّع إلى الحرب: امْلِکُوا عَنِّی هَذَا الْغُلَامَ لَا یَهُدَّنِی، فَإِنَّنِی أَنْفَسُ بِهَذَیْنِ -یَعْنِی الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ (علیهما السلام)- عَلَى الْمَوْتِ، لِئَلَّا یَنْقَطِعَ بِهِمَا نَسْلُ رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه وآله).)
پاسخ دهید