حجت الاسلام کاشانی روز سه شنبه مورخ ۲۱ آذر ۱۴۰۲ در هیئت محترم حضرت عبدالله بن الحسن علیه السلام به سخنرانی با موضوع “نقش حضرت زهرا سلام الله علیها در استمرار رسالت الهی” پرداختند که مشروح این جلسه تقدیم می‌شود.
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم»
«أُفَوِّضُ أَمْری إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصیرٌ بِالْعِبادِ».[۱]
«رَبِّ اشْرَحْ لی صَدْری * وَ یَسِّرْ لی أَمْری * وَ احْلُلْ عُقْدَهً مِنْ لِسانی * یَفْقَهُوا قَوْلی».[۲]
«اللَّهُمَّ وَ أَنْطِقْنِی بِالْهُدَى وَ أَلْهِمْنِی التَّقْوَى».[۳]
مقدّمه
هدیه به پیشگاهِ باعظمتِ حضرت ختمی‌مرتبت صلی الله علیه و آله و سلّم و اهل بیت مکرّم ایشان سلام الله علیهم أجمعین، علی الخصوص امیرالمؤمنین علیه أفضل صلوات المصلّین و صدیقه طاهره سلام الله علیها صلواتی هدیه بفرمایید.
اللهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّل فَرَجَهُم.
عرض ادب و ارادت و خاکساری و التجاء و استغاثه به محضر پُرخیر و برکتِ حضرت بقیّه الله الأعظم روحی و ارواح من سواه و فداه و عجّل الله تعالی فرجه الشّریف صلوات دیگری محبّت بفرمایید.
اللهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّل فَرَجَهُم.
طرح بحث
یکی از موضوعاتی که هم از جهات مختلف به فاطمیه کاملاً مربوط است، هم به شیوه و زیستِ دینی امروز ما مربوط است، هم می‌تواند نگاهِ اجتماعی دینی ما را مورد مداقه قرار بدهد، این بحث است که آیا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم در مسیری که می‌خواستند جامعه را هدایت کنند، موفق بودند یا نه؟ آیا به ذهن ما نمی‌رسد که می‌توانستند کارهایی انجام بدهند و انجام ندادند؟
اگر این بحث درست تبیین شود، ما چند قدم پیش می‌رویم.
یک: اینکه آنچه در ذهن ما هست، چقدر با عملکردِ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم تطابق دارد؟
دو: کدامیک از این‌ها درست است؟
اگر آنچه در ذهن ما هست درست نیست، ما خیلی از رفتارهای دینی خودمان را بر اساس این ذهنیت‌مان انجام می‌دهیم. کنش‌ها، واکنش‌ها و… بر این اساس است. غیر از اینکه یک کلمه‌ای و یک خطیِ موضوع این است که مکتب اهل بیت سلام الله علیهم أجمعین الآن موجود است و از بین نرفته است، با اینکه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم کاری بر خلاف آن چیزی که در ذهن ماست انجام داده است.
حال چند مثال عرض کنم، جلوتر عرض خواهم کرد که یک شاخه‌ی این بحث چیست، که ما احتمالاً روی آن یک شاخه بمانیم.
سیره‌ی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم در برخورد با منافقان
بعنوان نمونه در زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم منافقان فراوانی بودند، قرآن کریم آیات زیادی را به آن‌ها اختصاص داده است. اصلاً مردم به سوره‌ای «سوره‌ی منافقان» می‌گویند، اوایل سوره مبارکه بقره آیات فراوانی در این زمینه هست، سوره مبارکه توبه، در روایت سوره‌ی مفضحه‌ی منافقین است، در مورد منافقان صدها آیه وجود دارد.
آیا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم می‌دانست یا نمی‌دانست؟ آیا این‌ها را می‌شناخت یا نه؟ اگر می‌شناخت آیا نمی‌توانست بشیوه‌ی حکمرانان امروزیِ عالم، این‌ها را از کار بیندازد؟
مثلاً اگر می‌خواهد در جایی فتنه‌ای رخ بدهد…
لطفا خوب دقّت بفرمایید که چه مطلبی عرض می‌کنم، تا معلوم بشود چرا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم در اینطور موارد متفاوت از رفتار آدم‌های معمولی عمل کرده است…
اگر ما در جایی باشیم و بدانیم که قرار است یک فتنه‌ای رخ بدهد و این فتنه هزار و چهارصد سال (یعنی تا امروز) ضربه زده است، آیا مجوزِ پیش‌دستی نمی‌دهیم؟ آیا نمی‌شد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بعنوان مثال یک نیمه‌ی شب به درِ خانه‌ی چند نفر برود و آن‌ها را بعنوان کسانی که می‌خواهند به نبوّت خیانت کنند، دستگیر کند؟ که اینقدر هزینه هم ندهیم! چرا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم از این شیوه استفاده نکرد؟
کمااینکه بعداً امیرالمؤمنین صلوات الله علیه هم از این شیوه استفاده نکرده است.
در رفتارِ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم و امیرالمؤمنین صلوات الله علیه حداقل برخورد کردن و دستگیر کردن بی‌سندِ قطعی نداریم، در صورتی که امروز این رفتار عقلایی محسوب می‌شود، چه در جامعه‌ی ما که وصف آن «اسلامی» است، و چه در جوامع دیگر اگر احساس کنند که جریانی می‌خواهد کودتا کند، علی الحساب برداشت بنده این است که سقیفه هم کودتا بوده است… اگر الآن بخواهد در کشوری کودتا رخ دهد و مسئول حکومتِ آن کشور بفهمد، چکار می‌کند؟ آیا به خودش مجوز نمی‌دهد، یا دیگران هم به او اجازه نمی‌دهند که پیش‌دستی کند و جلوی این کودتا را بگیرد؟ بلکه اگر جلوی این کودتا را نگیرد آیا دیگران او را توبیخ نمی‌کنند؟
کسانی که می‌خواهند قدرت را حفظ کنند، حتماً این کار را می‌کنند.
اما خیلی روشن است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم این کار را نکرد.
اگر کسی بگوید پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم که همه‌ی منافقان را نمی‌شناخت؛ کاری به این موضوع ندارم که آیا من این حرف را قبول دارم یا نه، اما بجای اینکه وارد یک بحث کلامی شوم که بگویم آیا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم منافقان را می‌شناخت یا نه، اینطور عرض می‌کنم: می‌گویم با مواردی که شناخت هم برخورد نکرد، «عبدالله بن اُبَیّ» که از رؤسای منافقین بود لو رفت، آیا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم او را مجازات کرد؟ خیر! «عبدالله بن ابی سرح» برادر رضاعی عثمان بود که از رؤسای منافقین بود، او خیانت کرد و بعد تهمت زد و گفت من با پیغمبر بصورت مشارکتی قرآن را نوشتیم، بعد عثمان در فتح مکه واسطه شد و… آدمی که چنین اتهامی هم زده بود و معلوم شده بود که این شخص کیست و منافق است، دوباره بصورت ظاهری اسلام آورد، همین شخص یکی از عوامل سقوط عثمان هم شد! چون آنقدر در مصر به مردم فشار آورد که مصری‌ها به مدینه آمدند و آن اتفاقات رخ داد و عثمان کشته شد.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم با افرادی که لو رفته بودند که برخوردِ آنچنانی نکرد.
اسرارِ خانه‌ی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فاش می‌شد. اگر در خانه‌ی رأسِ حکومتِ ما اسرارِ خانه فاش شود، اگر موضوع فردی و شخصی باشد معمولاً سر و صدا نمی‌کنند. وقتی قرآن می‌آید و آیاتی را به این موضوع اختصاص می‌دهد و اعلام و اعلانِ رسمی می‌کند که در خانه‌ی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم جاسوس هست، و امروز هم کسی شک ندارد که چه کسی جاسوس بوده است، اما آیا برخوردی صورت گرفت؟
اگر کسی بی‌احتیاط باشد می‌تواند بگوید که نعوذبالله پیامبر حکومت‌داری نمی‌دانست؛ مسلماً این جمله را کسانی می‌گویند که می‌خواهند زود به نتیجه برسند. اما خیلی روشن است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم اهل این شیوه نبوده است.
آن کسانی که مانند معاویه پدرجدّ این شیوه بودند، امروز هیچ چیزی از آن‌ها باقی نمانده است. ما امروز نتیجه‌ی شکستِ تفکّرِ مقابلِ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم را می‌بینیم.
می‌دانید که معاویه اصلاً استادِ تفتیشِ عقیده بود، می‌گفت بگردید و ببینید چه کسی متّهم به حبّ علی است! هر کسی که متّهم به حبّ علی بود، او را مجازات کنید!
امروز چه چیزی از معاویه باقی مانده است؟ آن شیوه‌ای که معهودِ ذهنیِ ماست، متوقّع است، و ما هم می‌گوییم بد نیست اینطور باشد؛ برای آن نمونه‌ی پایدارِ هزار ساله سراغ نداریم.
یعنی آن شیوه‌ای که مردم را با قدرت و شمشیر و اسلحه‌ی روی شقیقه و قوّتِ نیروی امنیتی اداره کرده است، آیا هزار سال دوام داشته است یا نه؟
زمانِ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم دشمن بوفور بود، حداقل آیات فراوانی راجع به منافقان هست و کسی نمی‌تواند این موضوع را انکار کند، خدای متعال هم دستور داده است که «یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ جَاهِدِ الْکُفَّارَ وَالْمُنَافِقِینَ وَاغْلُظْ عَلَیْهِمْ»[۴] با این‌ها باشدّت برخورد کن.
این موضوع روشن است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم با کفّار برخورد کرده است، اما من در یاد ندارم که بصورتِ پیش‌دستانه و قبل از خیانتِ منافقان، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم لشکر برده باشد، اما بدر و احد و خندق و خیبر و… برخوردی نظامیِ دفاعی در برابرِ کفّار است.
خدای متعال فرموده است «یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ جَاهِدِ الْکُفَّارَ وَالْمُنَافِقِینَ وَاغْلُظْ عَلَیْهِمْ»، زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم «جَاهِدِ الْمُنَافِقِینَ وَاغْلُظْ عَلَیْهِمْ» کجاست؟ معلوم است که با شمشیر نیست.
از سیّد مرتضی و عمّار پرسیدند قسمتِ «منافقین» «جَاهِدِ الْکُفَّارَ وَالْمُنَافِقِینَ وَاغْلُظْ عَلَیْهِمْ» کجاست؟ می‌گوید: جمل و صفین و نهروان.
می‌شود برای امیرالمؤمنین صلوات الله علیه گفت، اما شما برای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بگویید. مسلّماً آیه برای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم هم هست دیگر!
آیا «جهاد با منافقین» منحصر به شمشیر است؟
ما که اینجا جمع شده‌ایم اصلاً شک نداریم که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم رأس و اسوه‌ی عمل‌کنندگان به فرامین الهی است، ما باید دقّت کنیم و ببینیم این «جهاد با منافقین» و «غلظت با منافقین» چطور رخ داده است؟ مسلّماً ما شبهه نداریم که پیامبر عمل نکرده است، پس باید ببینیم این موضوع چطور رخ داده است؟
«پیش بردنِ یک جریان فکری» در سیره‌ی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم
به نظر می‌رسد این شیوه‌ای که بخواهند یک جریان فکری را صرفاً با قدرت و نیروی نظامی پیش ببرند، شیوه‌ی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم نبوده است. موارد برای امیرالمؤمنین صلوات الله علیه هم بسیار اندک است. خیلی روشن است که بگیر و ببندِ امیرالمؤمنین صلوات الله علیه در این امور مانندِ خلفای قبل از ایشان نبوده است.
پس یک بحث است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم در این مسیری که می‌خواست برود، آیا موفق شده است؟
یک جواب نهایی می‌بینیم که هر کسی که تاریخ را بررسی کند، از این موضوع که الآن اسلام هست، تعجّب می‌کند، چون بعد از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم کسانی آمدند و مسیر را به سمتی بردند که واقعاً برگرداندنِ آن به ریل، کارِ خیلی مشکلی بود، تعبیرِ امیرالمؤمنین صلوات الله علیه این است که بعد از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم کسانی روی کار آمدند که «خَالَفُوا فِیهَا رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مُتَعَمِّدِینَ لِخِلاَفِهِ»[۵] عمداً با دستورات و سیره پیغمبر مخالفت کردند…. برای همین موضوع است که عرض می‌کنم انسان از باقی ماندنِ اسلام تعجّب می‌کند… «نَاقِضِینَ لِعَهْدِهِ» هر عهدی که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بسته بود، این‌ها نقض می‌کردند، «مُغَیِّرِینِ لِسُنَّتِهِ» سنّتِ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم را تغییر می‌دادند.
فخر رازی هم این موضوع را حداقل در مورد بنی امیّه تأیید می‌کند. فخر رازی در ابتدای تفسیر خودش بحثی دارد که «بسم الله الرحمن الرحیم» را به جهر بگوییم یا اخفات؛ می‌گوید چون بنی امیّه هر کاری را که علی بن ابیطالب می‌کرد، عمداً برخلاف آن عمل می‌کرد…
و علی بن ابیطالب که بود؟ حافظ سنّت پیغمبر بود، یعنی مشکل با امیرالمؤمنین صلوات الله علیه نبود، درواقع مشکل با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بود…
… و پیغمبر فرمود که حق را علی است و علی با حق است، من به نظر علی بن ابیطالب عمل می‌کنم.
آنجا امیرالمؤمنین صلوات الله علیه راجع به خلفای قبل از خودش می‌فرماید که «خَالَفُوا فِیهَا رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مُتَعَمِّدِینَ لِخِلاَفِهِ نَاقِضِینَ لِعَهْدِهِ مُغَیِّرِینِ لِسُنَّتِهِ»، فخر رازی هم اعتراف می‌کند که حداقل بنی امیّه اینطور بودند.
برای همین تعجّب‌آور است که چطور اسلام مانده است.
اما شیوه‌ی این اسلام چطور بود؟
اگر این موضوع روشن بشود، ما هم در سطحِ حکمرانی، هم در سطحِ تشکّل‌های اجتماعی، هم در سطحِ تشکّل‌های مردم‌نهاد، هیئات، مسجدداری، تا رفتار فردی ما، تغییر ایجاد می‌شود.
من می‌خواستم در ابتدا این سؤال ایجاد بشود که انصافاً اگر ما بودیم آیا برای از بین بردنِ فتنه‌ی هزار و چهارصد ساله پیش‌دستی می‌کردیم یا نه؟ قطعاً این کار را می‌کردیم.
یعنی اگر الآن حکومت ما یک اشتباه فاحشِ امنیتی را نبیند، بعد ناگهان اتفاق بدی رخ دهد، عنوان «بی‌عرضه» را خطاب می‌کنیم و نقد می‌کنیم، پس توقّع داریم.
حال آن کاری که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم می‌خواست انجام بدهد، حکومت در خدمتِ حقیقت بود.
کمااینکه در نهج البلاغه و کتاب «معیار و موازنه‌ی اسکافی» هم هست، این جمله را «تحف العقول» به امام حسین علیه السلام هم به اشتباه نسبت داده است، این جمله برای امیرالمؤمنین صلوات الله علیه است که «خدایا! آنچه از ما سر زد، بخاطر قدرت نبود، ما به دنبال قدرت نیستیم، خواستیم معالیم دین تو را ارائه کنیم»، یعنی برای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم و امیرالمؤمنین صلوات الله علیه حکومت مرکبِ ارائه و تقویت دین‌داری شد.
اگر اینطور است، حکومت‌داری از نظر آن بزرگواران آدابی دارد که می‌خواهم به این موضوع بپردازم، آنوقت من می‌توانم هیئت و مسجد و تشکّل‌های فرهنگی حکومتی و اجتماعی مردم‌نهاد و فردی را ملاحظه کنم و ببینم آیا ما به آن شیوه‌ی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم عمل می‌کنیم یا نه.
آنوقت در داخل بحث کاملاً روشن می‌شود که این موضوع چه ربطی به فاطمیه دارد، چون مهم‌ترین بزنگاه این موضوع در آن روز اول، فاطمیه بوده است.
دو راه برای رشد مردم
مقدّمه‌ای که این کار لازم دارد این است که اگر ما بخواهیم مردم به آن مسیری که دوست داریم حرکت کنند، اگر آدم‌های خوبی هستیم، اگر عاقل هستیم، اگر دین‌شناس هستیم، اگر به دنبال رشد مردم هستیم، اگر به دنبال هدایت مردم هستیم، اگر به دنبال رو به کمال رفتنِ مردم هستیم، باید چکار کنیم؟
یک شیوه شیوه‌ی دستگاه خلافت بود، که ادّعای او این بود که من برای رشد و کمال مردم این کار را می‌کنم.
این موضوع را به خدمت شما عرض کنم که این روش چیزی بود که ما امروز می‌پسندیم. در بسیاری از امور آن روش مورد پسند امروز جامعه است و ارتکاز ذهنی ما همان روشی است که خلفا انجام می‌دادند، نه آن کاری که اهل بیت سلام الله علیهم أجمعین انجام می‌دادند.
یک جهت این موضوع این است که ذهن ما هم آسیب خورده است.
دستگاه خلافت یک آسیب اجتماعی می‌دید، مثلاً می‌دید که مردها مهریه‌ی زن‌های خود را خیلی بالا برده‌اند، و این کار برای نهاد خانواده آسیب‌زننده است.
ممکن است امروز هم خیلی‌ها به این نتیجه رسیده باشند که مهریه‌ی بسیاربالا خوب نیست.
برای این موضوع چه رفتاری انتخاب کنیم؟ یک رفتار این است که شروع کنیم تا مردم را شیرفهم کنیم که درست تصمیم بگیرند، یک رفتار این است که دهان مردم را بشکنیم تا دیگر از این کارها نکنند!
شیوه‌ی انتخاب خلیفه دوم این قسمت دوم بود.
خلیفه دوم روی منبر آمد و گفت: اگر از فردا بفهمم که کسی مهریه‌ی همسر خود را بیش از مهریه‌ی همسران پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم انجام داده است، (ممکن است پرداخت هم نکرده باشد)، من ما به التفاوت این مهریه را می‌گیرم و به بیت المال واریز می‌کنم! یعنی من حقِ تصرّف در مالِ شما را دارم!
در حالی که می‌دانید هیچ کسی حق تصرّف در مال شخص دیگر را ندارد.
اگر از او می‌پرسیدند که چرا این کار را می‌کنی؟ می‌گفت: مشکل نهاد خانواده است، ازدواج آسان درست است!
یعنی شعار شعارِ خوبی بود، اما تصمیم چکّشی بود. یعنی همان روشی که خیلی‌ها می‌پسندند!
مردم شب‌ها دیر می‌خوابیدند. مسلّم است که دیر خوابیدن خیلی بد است، از نظر فیزیولوژیکی بد است، برای جسم بد است، برای اجتماع بد است، انسان صبح بی‌حال می‌شود، شغل انسان خراب می‌شود، از نظر راندمان اقتصادی هم طرف بی‌حال است. این حرف که «مردم زود بخوابند» حرفِ خوبی است.
آمد و گفت: از فردا شب وقتی اذان عشاء را گفتند و نماز خواندید، وقتی شام را خوردید، بلافاصله می‌خوابید. از هر پنجره‌ای کورسوی نوری بیاید، مأموران به داخل خانه هجوم می‌برند و آن افراد را دستگیر می‌کنند. این کار را هم انجام دادند!
یعنی شعار این نبود که «این کار را برای ظلم و دشمنی انجام می‌دهیم» یا «چون می‌خواهیم دیکتاتور باشیم این کار را می‌کنیم»، می‌گفت: شما باید شب زود بخوابید، شما مجاهدان فی سبیل الله هستید و نباید نماز صبح شما قضاء شود!
راهکار هم این بود که در کوچه‌ها گشت می‌زدند که ببینند از کدام خانه صدا یا نوری می‌آید، به خانه هجوم می‌بردند!
مردم باید کار کنند، زمان پیامبر جنگ زیاد بود، باید رشد اقتصادی پیدا کنند. گفت: اگر از فردا ببینم بعد از نماز عصر دو رکعت نماز مستحبی پیامبر را می‌خوانید، شما را با شلاق می‌زنم!
مشکل اینجا بود که به این موضوع فکر نمی‌کردند آیا نمی‌شود مردم را رشد داد؟ آیا باید مدام چماق روی سر مردم باشد؟
اگر حواس کسی پرت بود می‌گفت: عجب دینداری‌ای! در حالی که اگر حواس کسی جمع بود می‌گفت: عجب نفاقی! بهتر از این نمی‌شود حال مردم را از دین بهم زد!
اگر قرار بر این بود که خودِ آن کسی که می‌خواهد «إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا» که شانس آورده‌اید، «وَإِمَّا کَفُورًا» همینجا شما را مجازات می‌کنم؛ که دیگر «اختیار» معنا نداشت، دیگر نیازی به قیامت نبود و همینجا اعمال قانون می‌کرد.
به مسجد آمد و حرف زد و گفت: وضع اقتصاد اینطور است، مرزهای ما هم به نیرو نیاز دارد، ماه رجب روزه می‌گیرید و حال شما کم می‌شود. دیگر کسی حق ندارد ماه رجب روزه بگیرد.
یعنی بجای مردم، که بفهمند و بشناسند، او تصمیم می‌گرفت.
گفت: این جوان‌ها مجرد هستند، نمی‌شود خانم و آقای دیگری هم کنار هم باشند، از فردا هر کسی را ببینیم با هم در خیابان است، او را مجازات می‌کنیم!
ظواهر تمام این نمونه‌ها که می‌توانم بیش از چهل مورد دیگر هم مثال بزنم، برای بهینه‌سازی و بهسازی بود، اما معلوم است که این شیوه‌ی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم نبود، شیوه‌ی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بگیر و ببند نبود، در شیوه‌ای که بگیر و ببند نکنی، باید خیلی خونِ دل بخوری، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم هم فرمودند که هیچ پیامبری به اندازه‌ی من اذیت نشده است.
کارِ پیامبر بلاتشبیه کارِ مربّی فوتبال است، مربّی فوتبال پنالتی نمی‌زند، مربّی باید راه را بگوید، این دفاع است که باید بفهمد و خط آفساید را رعایت کند.
«وَمَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِینُ»،[۶] وظیفه‌ی پیامبر، آن مربّی است که رفتار درست را بیان می‌کند، طوری بیان می‌کند که همه بفهمند، وظیفه‌ای بیش از این ندارد.
یعنی کارِ پیغمبر این نیست که بگیر و ببند راه بیندازد، می‌گوید من حقیقت را بیان می‌کنم، شما اگر خواستید به وظیفه‌ی خودتان عمل کنید، اگر نخواستید هم خودتان می‌دانید!
حال یک مثال بگویم.
اگر دین راجع به حقایقی حرف می‌زند که ارزش داد، کسی که دیندار است باید پاسدارِ این حقایق باشد.
من به سوپرمارکت می‌روم که شیر بخرم، اصلاً شخص فروشنده را نمی‌شناسم، فروشنده می‌گوید این شیر فاسد است، آن شیر دیگر را بردارید.
مسلّماً من نمی‌گویم: وثاقت شما که برای من ثابت نشده است!
چون جان من برایم مهم است از او تشکّر می‌کنم.
اگر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم به دنبال هدایت ماست و به دنبال این است که ما را به حقیقت برساند، باید به اندازه‌ی این فروشنده به حرف او گوش بدهیم.
مسیر هدایت مسیر اجبار نیست.
چون ممکن است چیزی در اذهان بیاید عرض می‌کنم، آیا منظور من این است که قوه قضائیه نداشته باشیم؟
ابداً منظور این نیست، اگر جرائمی رخ داد، بر حسب قوانینی که درست نوشته شده بود، برای حفظ نظم اجتماع لازم است. زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم هم حدّ و تعزیر بود، ولی حدّ و تعزیر اینقدر حداکثری نبود. دیگر نمی‌گفتند اگر مهریه بالا باشد جزو قوانین جزائی است، حدود که خیلی محدود هستند، تعزیرات زمان دوره‌ی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم و امیرالمؤمنین صلوات الله علیه هم خیلی روشن هستند. دخالت کردن بیش از حد در زندگی مردم و محدود کردنِ آزادی مردم، مجوز شرعی می‌خواهد.
آیا یعنی نمی‌شود؟
عرض کردم که مجوز شرعی می‌خواهد، یعنی حساب و کتاب دارد، من نمی‌توانم همینطوری چیزی را اضافه کنم.
هم در اجرای حکومت، هم در تشکیلات مردم‌نهاد، هم در رفتار اجتماعی و فردی.
اگر شما بخواهید کاری کنید که یک نفر صبح زود از خواب بیدار شود، یک راه راهِ خلیفه دوم است که شلاق می‌زند! براحتی موفقیتِ بیش از هشتاد درصدی هم دارد.
فرض کنید صبح به صبح نیروی انتظامی زنگ در را بزند و به داخل خانه بیاید و خانه را بررسی کند، بعد بگویند آمار سحرخیزی مردم خیلی بالا رفته است!
بالاخره این یک شیوه است و زود هم جواب می‌دهد.
اما اینکه آیا مستمراً هم جواب می‌دهد؟ من عرض خواهم کرد که امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمودند بعداً در جامعه چه مشکلاتی ایجاد خواهد کرد… آیا تربیت هم رخ می‌دهد؟ یا اگر روزی اعلام کنند که فردا نیروی انتظامی نمی‌آید چه اتفاقی رخ می‌دهد؟ آیا فردا صبح باز هم مردم سحرخیز هستند؟
من مثال خواب را زدم، یعنی هر رفتار خوبی که گروهی تصمیم می‌گیرند که این رفتار خوب را به معروف اجتماعی تبدیل کنند، یا یک منکری را از اجتماع برطرف کند.
آسانترین روش، روشِ خلیفه دوم است، روش شلاق و چماق است. این یک شیوه در قالبِ دلسوزی بود.
من هم الآن به این موضوع ورود نمی‌کنم که آیا این روش دلسوزی بود یا خیانت بود. این یک شیوه بود و من کاری به باطن امر ندارم، ظاهر امر دلسوزی بود، ظاهر این بود که من می‌خواهم شما بیشتر کار کنید و خواب نمانید.
مثلاً وقتی خلیفه دوم به مردم کوفه نامه نوشته است که می‌خواهیم در اینجا شهر بسازیم، گفت در ابتدا سقف نزنید، پارچه بزنید. چون اگر جای شما خیلی گرم و نرم باشد برای جهاد نمی‌روید. صاعقه‌ای زد و رعد و برق رخ داد و عده‌ای در کوفه کشته شدند، نامه زدند و اجازه گرفتند که سقف بزنند!
خلیفه دوم گفته بود که خانه‌ی دو طبقه نسازید، تعداد اتاق‌ها زیاد نشود، اگر رفاه‌زده شوید نمی‌توانید به جنگ بروید!
این حرف درست است که «اگر رفاه‌زده شوید نمی‌توانید به جنگ بروید»، اما من باید این موضوع را بفهمم یا آن شخص دیگر تصمیم بگیرد و بگوید اگر بخواهی رفاه‌زده بشوی تو را مجازات می‌کنم؟ یعنی او بجای من قانون را اعمال می‌کند!
این یک شیوه است، در ذهن اکثر ما هم این شیوه پسندیده می‌شود. خیلی هم راحت و زود جواب می‌دهد.
اما شیوه‌ی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم این نبود، کمااینکه شیوه‌ی امیرالمؤمنین صلوات الله علیه هم این نبود.
همینجا هم عرض می‌کنم که اولاً پایداری دین که الآن موجود است، علائمی از موفقیت روشِ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم است، بعداً به این موضوع برمی‌گردم؛ ثانیاً جواب ندادنِ آن روش دیگران مثل روز روشن است.
روش پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم چطور بود؟
روش پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم «آگاهی‌بخشی» بود و برای این امر کارهایی می‌کردند.
اگر مردم حقیقت را بفهمند، دیگر باید خودشان درست عمل کنند، و اگر بد عمل کردند، خدای متعال روز قیامت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم را بازخواست نمی‌کند، «إِنَّمَا أَنْتَ مُذَکِّرٌ * لَسْتَ عَلَیْهِمْ بِمُصَیْطِرٍ».[۷]
آیا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم ولایت تکوینی داشت یا نه؟ داشت! اگر اراده می‌کرد همه‌ی ذهن‌ها را منصرف می‌کرد، اما نمی‌خواست این کار را کند. بنای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بر این امر نبود.
آیا اگر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم اراده می‌کرد، با ولایت تکوینی پیامبر همه ساعت ۴ صبح بیدار نمی‌شدند؟ بله! همه‌ی عالم تکوین بیدار بودند. اما پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم نمی‌خواست این کار را کند.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم نبی بر ربات‌ها نبود، نبی انسان‌ها بود!
برای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم هدایت انسان، یک انسان، یک انسانِ ناپاکزاده از یک خانواده‌ی کافر و بت‌پرست، از همه‌ی آنچه خدا خلق کرده است، بیشتر ارزش داشت.
اگر کسی به این موضوع توجّه نکند، چرا هزینه فایده‌ی رفتار پیامبر اینطور بود؟
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بیست و سه سال، یا حضرت نوح علی نبیّنا و آله و علیه السلام نهصد و پنجاه سال عمر خود را برای چند نفر خرج کرده است؟
اگر کسی گیج باشد و بخواهد به شیوه‌ی خلیفه نگاه کند، مانند آن شخص باید بگوید که نعوذبالله مدیریت حضرت نوح خوب نبود! چون این شخص کمّی و تعدادی و دسته‌ای و گلّه‌ای نگاه می‌کند. مثل اینکه بگوید هیئت موفق هیئتِ ده هزار نفری است، و وقتی موفق است که سال بعد بیست هزار نفر جمعیت داشته باشد! چند نفر هدایت شدند؟ چند نفر لا اله الا الله می‌گویند؟ چند میلیون نفر…
طرف می‌گوید اگر بخواهید هیئت را صد هزار نفری کنید، کارهایی دارد، مثلاً همسایه‌ها نابود می‌شوند، هیئت بیست هزار نفری را باید به جایی ببرید که امکان رفت و آمد و پارکینگ وجود داشته باشد… طرف می‌گوید مهم نیست…
در رفتارِ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم حقِ یک نفر، مانند حقِ همه‌ی عالم معتبر است، هدایت یک نفر مانند قیمتِ هدایتِ همه‌ی عالم است، همه‌ی گنج‌های عالم را…
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: یا علی! «لَأَنْ یَهْدِیَ اَللَّهُ عَلَى یَدَیْکَ رَجُلاً إِلَى اَلْإِسْلاَمِ خَیْرٌ لَکَ مِمَّا طَلَعَتْ عَلَیْهِ اَلشَّمْسُ»،[۸] قیمت هدایت یک نفر از همه‌ی گنج‌های عالم بیشتر است.
حال اگر اینطور باشد، شما دیگر نمی‌گویید سخت است.
«هدایت» یعنی آن فرد بفهمد، ببیند که این فاسد است و دیگری سالم است، من سالم را انتخاب کنم، «إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا وَإِمَّا کَفُورًا»! کسی را هم فوری مجازات نمی‌کنند، گاهی ممکن است به کسی پنجاه سال هم مهلت بدهند. «إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا وَإِمَّا کَفُورًا»!
این برای نگاه به انسان است، بنده مکتب و تفکّری را به یاد نمی‌آورم که برای یک انسان اینقدر ارزش قائل شده باشد.
علّتِ اینکه امیرالمؤمنین صلوات الله علیه و صدیقه طاهره سلام الله علیها و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم خودشان را خرجِ هدایتِ مردم کرده‌اند، همین است، وگرنه این رفتار عاقلانه نبود.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم در موضوع هدایت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه و حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها را خرجِ هدایتِ مردم کرده است! معاذالله از اینکه ما خزعبل بگوییم، این رفتار نشان می‌دهد که هدایت خیلی قیمت داشته است.
اگر کسی حرف‌های امشب مرا باور کند، زندگی برای او سخت می‌شود. چون برای اینکه فرزند من درست عمل کند داد نمی‌زنم، سعی می‌کنم حقیقت را به او معرّفی کنم تا او درست انتخاب کند، اگر معلّم باشم سعی می‌کنم که حقیقت را منتقل کنم تا روزِ باشکوهِ انتخابِ درست رخ بدهد.
لحظه‌ی باشکوهِ انتخاب
بهترین خاطره‌ی عمر من از دوران معلّمی من این است که یک دانش آموز من در موضوعی که… زمانی عرض کرده بودم که ممکن است شما به مسیر خطا بیفتید، اصلاً ما خیلی از اوقات شکست‌خورده هستیم، ان شاء الله خدای متعال روزی کند که اهل بیت سلام الله علیهم أجمعین کمک کنند، انسان لحظه‌ی انتخاب غلط بفهمد که دو طرف در حالِ کشیدنِ ما هستند، آنجا بفهمیم و درست انتخاب کنیم.
این دانش‌آموز من در واقعه‌ای در خیابان، در موقعیتی به سمتی رفت که انتخاب خطا کند، و چیزی هم گرفته بود. چند قدم رفته بود و برگشته بود و گفته بود که نمی‌خواهم!
روزی پیش من آمد و گفت: من به یاد این جمله افتادم…
شاید از آن روز تابحال پانزده سال گذشته است، من به حال خودم تأسف می‌خورم که آیا این موضوع یک مرتبه برای خودم رخ داده است یا نه؟!
گفت وقتی من این را گرفتم و رفتم، در راه گفتم که «من هم شکست خوردم»، نیروهای خیر و جنود عقل من در مقابل نیروهای شرّ قرار نگرفتند و شکست خوردند. من هم انتخاب کردم و راه افتادم. برگشتم و پس دادم!
انتخاب کردم!
دین مدام شما را به سراغ «انتخاب عقلانی» می‌برد.
جلوتر عرض می‌کنم که دین گاهی از فضای جَو استفاده می‌کند، اما شما را با جَوزدگی پیش نمی‌برد، می‌گوید هر چیزی که مانعِ تصمیمِ دقیقِ عاقلانه است را کنار بگذار؛ لحظه‌ی باشکوه انتخاب است.
لذا بروید و تاریخ را نگاه کنید؛ چرا امیرالمؤمنین صلوات الله علیه نشست تا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم را برای دفن آماده کند؟ چون این مهم‌ترین کار بود.
چرا امیرالمؤمنین صلوات الله علیه به سقیفه نرفت تا شمشیر بکشد؟ پاسخ این است که آیا کسی در سقیفه بود که نداند این مسیر حق است و آن مسیر باطل است؟
چکار کنیم که الآن عدّه‌ای خواسته‌اند وقتی یقین هم دارند طاغوت را انتخاب کنند؟
بدن مبارک پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم روی زمین بود و باید دفن می‌شد، باید قرآن جمع‌آوری می‌شد.
مگر مردم جایی گیر کرده بودند که از امیرالمؤمنین صلوات الله علیه کمک بخواهند؟ مردم علم داشتند و راه درست را می‌دانستند.
این شیوه‌ی امیرالمؤمنین صلوات الله علیه صدمه‌خوردن دارد.
روضه و توسّل
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمود: هیچ پیامبری به اندازه‌ی من اذیت نشده است.
فرمود «طَفِقْتُ اَرْتَئِی بَیْنَ اَنْ اَصُولَ بِیَدٍ جَذَّاءَ»[۹] دیدم با دست شکسته و بی‌یار و یاور به خط بزنم، «اَوْ اَصْبِرَ عَلَی طَخْیَهٍ عَمْیَاءَ» یا در این ظلمتی که قرار است برای اینکه شاید مردم بیدار بشوند، جگر من در این تاریکی آتش بگیرد.
«طَخْیَهٍ عَمْیَاءَ» یعنی چه؟ چه ظلمتی؟ قرار است چه بلایی بر سر من بیاید؟
فرمود: «یَهْرَمُ فِیهَا الْکَبِیرُ» اگر بزرگترها بشنوند کمرشان می‌شکند…
خودِ امیرالمؤمنین صلوات الله علیه اثرِ روضه‌ی فاطمیه را فرموده است…
فرمود اگر بتوانید روضه‌ی مرا برای پیرمردها تصویر کنید، استخوان‌هایشان خرد می‌شود…
«یَشِیبُ فِیهَا الصَّغِیرُ» موهای بچه‌ها سفید می‌شود، مانند دو پسرِ خودم، زود پیر می‌شوند… «یَکْدَحُ فِیهَا مُؤْمِنٌ حَتَّی یَلْقَی رَبَّهُ» مؤمن… فاطمیه اول و دوم و وسط و دهه اول و دوم ندارد، جگر مؤمن پاره شده و آتش گرفته است، «حَتَّی یَلْقَی رَبَّهُ» تا زمانی که زنده است فراموش نمی‌کند، مگر اینکه بمیرد…
فاطمیه برای مؤمن در دل او، هر روز است…
حال چکار کنم؟
«طَفِقْتُ اَرْتَئِی» حساب و کتاب کردم، بی‌یار بجنگم یا صبر کنم اینطور شود، فرزندانم پیر شوند… «فَرَاَیْتُ اَنَّ الصَّبْرَ عَلَی هَاتَا اَحْجَی» دیدم باید صبر کنم…
چون وقتی به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم عرض کرد: یا رسول الله! آیا نمی‌شود من قبل از شما از دنیا بروم؟
این امتحان خیلی سختی است که بازوی خیبرشکن داشته باشی و در مقابل چشم تو به همسرت لگد بزنند…
آیا نمی‌شود من قبل از شما از دنیا بروم؟
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمود: هدایت امّت به این صبر تو وابسته است…
«فَرَاَیْتُ اَنَّ الصَّبْرَ عَلَی هَاتَا اَحْجَی» دیدم باید صبر کنم، «فَصَبَرْتُ» صبر کردم، «وَ فِی الْعَیْنِ قَذًی» تیر در چشم من بود، «وَ فِی الْحَلْقِ شَجًا» استخوان شکسته در گلوی من بود، «اَرَی تُرَاثِی نَهْباً» دیدم دار و ندار مرا می‌برند… ولی صبر کردم…
وقتی روز آخر بالای سرِ صدیقه طاهره سلام الله علیها آمد، فرمود: «هَذِهِ وَ اَللَّهِ مُصِیبَهٌ لاَ عَزَاءَ عَنْهَا»،[۱۰] این داغی است که هیچ چیزی نمی‌تواند جای آن را پُر کند، ولی من برای هدایتِ امّت صبر کردم…
دست او را زورِ آن منافق نبست، صبر برای هدایت مردم بود که دستِ او را بست… امیدِ حضرت به اینکه روزی من و امثال من هم مسیر درست را انتخاب کنیم دست او را بست… هزینه‌ای که او برای هدایت ما داده است، قابل قیاس با قدمی که ما بخواهیم برای او برداریم نیست… او برای هدایتِ ما سرمایه‌گذاری کرد…
«شیخ محسن ابوالحب» می‌گوید آن لحظه‌ای که طناب به گردن و دست و پای او بسته بودند و او را روی زمین می‌کشیدند… برگشت و فاطمه را زیر دست و پا دید… اینطور گفت:…
امام هادی سلام الله علیه در زیارت غدیریه به همین موضوع اشاره کرده است…
می‌گوید در حال کشیدن امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بودند، برگشت و نگاه کرد و دید که فاطمه زیر دست و پاست… «فَوَّضتَ أمرَکَ لِلإلَهِ وَأمرَهَا»[۱۱] کار خودت و فاطمه‌ات را به خدا سپردی، گفتی خدایا! فاطمه را به تو سپردم…
[۱]– سوره مبارکه غافر، آیه ۴۴٫
[۲]– سوره مبارکه طه، آیات ۲۵ تا ۲۸٫
[۳]– الصّحیفه السّجّادیّه، ص ۹۸٫
[۴] سوره مبارکه توبه، آیه ۷۳ (یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ جَاهِدِ الْکُفَّارَ وَالْمُنَافِقِینَ وَاغْلُظْ عَلَیْهِمْ ۚ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ ۖ وَبِئْسَ الْمَصِیرُ)
[۵] الکافی، جلد ۸، صفحه ۵۸ (عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ سُلَیْمِ بْنِ قَیْسٍ اَلْهِلاَلِیِّ قَالَ: خَطَبَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فَحَمِدَ اَللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَیْهِ ثُمَّ صَلَّى عَلَى اَلنَّبِیِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ثُمَّ قَالَ أَلاَ إِنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَیْکُمْ خَلَّتَانِ اِتِّبَاعُ اَلْهَوَى وَ طُولُ اَلْأَمَلِ أَمَّا اِتِّبَاعُ اَلْهَوَى فَیَصُدُّ عَنِ اَلْحَقِّ وَ أَمَّا طُولُ اَلْأَمَلِ فَیُنْسِی اَلْآخِرَهَ أَلاَ إِنَّ اَلدُّنْیَا قَدْ تَرَحَّلَتْ مُدْبِرَهً وَ إِنَّ اَلْآخِرَهَ قَدْ تَرَحَّلَتْ مُقْبِلَهً وَ لِکُلِّ وَاحِدَهٍ بَنُونَ فَکُونُوا مِنْ أَبْنَاءِ اَلْآخِرَهِ وَ لاَ تَکُونُوا مِنْ أَبْنَاءِ اَلدُّنْیَا فَإِنَّ اَلْیَوْمَ عَمَلٌوَ لاَ حِسَابَ وَ إِنَّ غَداً حِسَابٌ وَ لاَ عَمَلَ وَ إِنَّمَا بَدْءُ وُقُوعِ اَلْفِتَنِ مِنْ أَهْوَاءٍ تُتَّبَعُ وَ أَحْکَامٍ تُبْتَدَعُ یُخَالَفُ فِیهَا حُکْمُ اَللَّهِ یَتَوَلَّى فِیهَا رِجَالٌ رِجَالاً أَلاَ إِنَّ اَلْحَقَّ لَوْ خَلَصَ لَمْ یَکُنِ اِخْتِلاَفٌ وَ لَوْ أَنَّ اَلْبَاطِلَ خَلَصَ لَمْ یَخْفَ عَلَى ذِی حِجًى لَکِنَّهُ یُؤْخَذُ مِنْ هَذَا ضِغْثٌ وَ مِنْ هَذَا ضِغْثٌ فَیُمْزَجَانِ فَیُجَلَّلاَنِ مَعاً فَهُنَالِکَ یَسْتَوْلِی اَلشَّیْطَانُ عَلَى أَوْلِیَائِهِ وَ نَجَا اَلَّذِینَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَ اَللَّهِ اَلْحُسْنَى إِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَقُولُ کَیْفَ أَنْتُمْ إِذَا لَبَسَتْکُمْ فِتْنَهٌ یَرْبُو فِیهَا اَلصَّغِیرُ وَ یَهْرَمُ فِیهَا اَلْکَبِیرُ یَجْرِی اَلنَّاسُ عَلَیْهَا وَ یَتَّخِذُونَهَا سُنَّهً فَإِذَا غُیِّرَ مِنْهَا شَیْءٌ قِیلَ قَدْ غُیِّرَتِ اَلسُّنَّهُ وَ قَدْ أَتَى اَلنَّاسُ مُنْکَراً ثُمَّ تَشْتَدُّ اَلْبَلِیَّهُ وَ تُسْبَى اَلذُّرِّیَّهُ وَ تَدُقُّهُمُ اَلْفِتْنَهُ کَمَا تَدُقُّ اَلنَّارُ اَلْحَطَبَ وَ کَمَا تَدُقُّ اَلرَّحَى بِثِفَالِهَا وَ یَتَفَقَّهُونَ لِغَیْرِ اَللَّهِ وَ یَتَعَلَّمُونَ لِغَیْرِ اَلْعَمَلِ وَ یَطْلُبُونَ اَلدُّنْیَا بِأَعْمَالِ اَلْآخِرَهِ ثُمَّ أَقْبَلَ بِوَجْهِهِ وَ حَوْلَهُ نَاسٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ خَاصَّتِهِ وَ شِیعَتِهِ فَقَالَ قَدْ عَمِلَتِ اَلْوُلاَهُ قَبْلِی أَعْمَالاً خَالَفُوا فِیهَا رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مُتَعَمِّدِینَ لِخِلاَفِهِ نَاقِضِینَ لِعَهْدِهِ مُغَیِّرِینِ لِسُنَّتِهِ وَ لَوْ حَمَلْتُ اَلنَّاسَ عَلَى تَرْکِهَا وَ حَوَّلْتُهَا إِلَى مَوَاضِعِهَا وَ إِلَى مَا کَانَتْ فِی عَهْدِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لَتَفَرَّقَ عَنِّی جُنْدِی حَتَّى أَبْقَى وَحْدِی أَوْ قَلِیلٌ مِنْ شِیعَتِیَ اَلَّذِینَ عَرَفُوا فَضْلِی وَ فَرْضَ إِمَامَتِی مِنْ کِتَابِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سُنَّهِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَ رَأَیْتُمْ لَوْ أَمَرْتُ بِمَقَامِ إِبْرَاهِیمَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فَرَدَدْتُهُ إِلَى اَلْمَوْضِعِ اَلَّذِی وَضَعَهُ فِیهِ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ رَدَدْتُ فَدَکاً إِلَى وَرَثَهِ فَاطِمَهَ عَلَیْهَا اَلسَّلاَمُ وَ رَدَدْتُ صَاعَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ کَمَا کَانَ وَ أَمْضَیْتُ قَطَائِعَ أَقْطَعَهَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لِأَقْوَامٍ لَمْ تُمْضَ لَهُمْ وَ لَمْ تُنْفَذْ وَ رَدَدْتُ دَارَ جَعْفَرٍ إِلَى وَرَثَتِهِ وَ هَدَمْتُهَا مِنَ اَلْمَسْجِدِ وَ رَدَدْتُ قَضَایَا مِنَ اَلْجَوْرِ قُضِیَ بِهَا وَ نَزَعْتُ نِسَاءً تَحْتَ رِجَالٍ بِغَیْرِ حَقٍّ فَرَدَدْتُهُنَّ إِلَى أَزْوَاجِهِنَّ وَ اِسْتَقْبَلْتُ بِهِنَّ اَلْحُکْمَ فِی اَلْفُرُوجِ وَ اَلْأَحْکَامِ وَ سَبَیْتُ ذَرَارِیَّ بَنِی تَغْلِبَ وَ رَدَدْتُ مَا قُسِمَ مِنْ أَرْضِ خَیْبَرَ وَ مَحَوْتُ دَوَاوِینَ اَلْعَطَایَا وَ أَعْطَیْتُ کَمَا کَانَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یُعْطِی بِالسَّوِیَّهِ وَ لَمْ أَجْعَلْهَا دُولَهً بَیْنَ اَلْأَغْنِیَاءِ وَ أَلْقَیْتُ اَلْمِسَاحَهَ وَ سَوَّیْتُ بَیْنَ اَلْمَنَاکِحِ وَ أَنْفَذْتُ خُمُسَ اَلرَّسُولِ کَمَا أَنْزَلَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ فَرَضَهُ وَ رَدَدْتُ مَسْجِدَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِلَى مَا کَانَ عَلَیْهِ وَ سَدَدْتُ مَا فُتِحَ فِیهِ مِنَ اَلْأَبْوَابِ وَ فَتَحْتُ مَا سُدَّ مِنْهُ وَ حَرَّمْتُ اَلْمَسْحَ عَلَى اَلْخُفَّیْنِ وَ حَدَدْتُ عَلَى اَلنَّبِیذِ وَ أَمَرْتُ بِإِحْلاَلِ اَلْمُتْعَتَیْنِ وَ أَمَرْتُ بِالتَّکْبِیرِ عَلَى اَلْجَنَائِزِ خَمْسَ تَکْبِیرَاتٍ وَ أَلْزَمْتُ اَلنَّاسَ اَلْجَهْرَ بِ «بِسْمِ اَللّٰهِ اَلرَّحْمٰنِ اَلرَّحِیمِ » وَ أَخْرَجْتُ مَنْ أُدْخِلَ مَعَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِی مَسْجِدِهِ مِمَّنْ کَانَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَخْرَجَهُ وَ أَدْخَلْتُ مَنْ أُخْرِجَ بَعْدَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مِمَّنْ کَانَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَدْخَلَهُ وَ حَمَلْتُ اَلنَّاسَ عَلَى حُکْمِ اَلْقُرْآنِ وَ عَلَى اَلطَّلاَقِ عَلَى اَلسُّنَّهِ وَ أَخَذْتُ اَلصَّدَقَاتِ عَلَى أَصْنَافِهَا وَ حُدُودِهَا وَ رَدَدْتُ اَلْوُضُوءَ وَ اَلْغُسْلَ وَ اَلصَّلاَهَ إِلَى مَوَاقِیتِهَا وَ شَرَائِعِهَا وَ مَوَاضِعِهَا وَ رَدَدْتُ أَهْلَ نَجْرَانَ إِلَى مَوَاضِعِهِمْ وَ رَدَدْتُ سَبَایَا فَارِسَ وَ سَائِرِ اَلْأُمَمِ إِلَى کِتَابِ اَللَّهِ وَ سُنَّهِ نَبِیِّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِذاً لَتَفَرَّقُوا عَنِّی وَ اَللَّهِ لَقَدْ أَمَرْتُ اَلنَّاسَ أَنْ لاَ یَجْتَمِعُوا فِی شَهْرِ رَمَضَانَ إِلاَّ فِی فَرِیضَهٍ وَ أَعْلَمْتُهُمْ أَنَّ اِجْتِمَاعَهُمْ فِی اَلنَّوَافِلِ بِدْعَهٌ فَتَنَادَى بَعْضُ أَهْلِ عَسْکَرِی مِمَّنْ یُقَاتِلُ مَعِی یَا أَهْلَ اَلْإِسْلاَمِ غُیِّرَتْ سُنَّهُ عُمَرَ یَنْهَانَا عَنِ اَلصَّلاَهِ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ تَطَوُّعاً وَ لَقَدْ خِفْتُ أَنْ یَثُورُوا فِی نَاحِیَهِ جَانِبِ عَسْکَرِی مَا لَقِیتُ مِنْ هَذِهِ اَلْأُمَّهِ مِنَ اَلْفُرْقَهِ وَ طَاعَهِ أَئِمَّهِ اَلضَّلاَلَهِ وَ اَلدُّعَاهِ إِلَى اَلنَّارِ وَ أَعْطَیْتُ مِنْ ذَلِکَ سَهْمَ ذِی اَلْقُرْبَى اَلَّذِی قَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللّٰهِ وَ مٰا أَنْزَلْنٰا عَلىٰ عَبْدِنٰا یَوْمَ اَلْفُرْقٰانِ یَوْمَ اِلْتَقَى اَلْجَمْعٰانِ » فَنَحْنُ وَ اَللَّهِ عَنَى بِذِی اَلْقُرْبَى اَلَّذِی قَرَنَنَا اَللَّهُ بِنَفْسِهِ وَ بِرَسُولِهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَقَالَ تَعَالَى «فَلِلّٰهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی اَلْقُرْبىٰ وَ اَلْیَتٰامىٰ وَ اَلْمَسٰاکِینِ وَ اِبْنِ اَلسَّبِیلِ» فِینَا خَاصَّهً: «کَیْ لاٰ یَکُونَ دُولَهً بَیْنَ اَلْأَغْنِیٰاءِ مِنْکُمْ وَ مٰا آتٰاکُمُ اَلرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ مٰا نَهٰاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ اِتَّقُوا اَللّٰهَ» فِی ظُلْمِ آلِ مُحَمَّدٍ : «إِنَّ اَللّٰهَ شَدِیدُ اَلْعِقٰابِ » لِمَنْ ظَلَمَهُمْ رَحْمَهً مِنْهُ لَنَا وَ غِنًى أَغْنَانَا اَللَّهُ بِهِ وَ وَصَّى بِهِ نَبِیَّهُ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ لَمْ یَجْعَلْ لَنَا فِی سَهْمِ اَلصَّدَقَهِ نَصِیباً أَکْرَمَ اَللَّهُ رَسُولَهُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ وَ أَکْرَمَنَا أَهْلَ اَلْبَیْتِ أَنْ یُطْعِمَنَا مِنْ أَوْسَاخِ اَلنَّاسِ فَکَذَّبُوا اَللَّهَ وَ کَذَّبُوا رَسُولَهُ وَ جَحَدُوا کِتَابَ اَللَّهِ اَلنَّاطِقَ بِحَقِّنَا وَ مَنَعُونَا فَرْضاً فَرَضَهُ اَللَّهُ لَنَا مَا لَقِیَ أَهْلُ بَیْتِ نَبِیٍّ مِنْ أُمَّتِهِ مَا لَقِینَا بَعْدَ نَبِیِّنَا صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ «وَ اَللّٰهُ اَلْمُسْتَعٰانُ» عَلَى مَنْ ظَلَمَنَا وَ لاَ حَوْلَ وَ لاَ قُوَّهَ إِلاَّ بِاللَّهِ اَلْعَلِیِّ اَلْعَظِیمِ .)
[۶] سوره مبارکه عنکبوت، آیه ۱۸ (وَإِنْ تُکَذِّبُوا فَقَدْ کَذَّبَ أُمَمٌ مِنْ قَبْلِکُمْ ۖ وَمَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِینُ)
[۷] سوره مبارکه غاشیه، آیات ۲۱ و ۲۲
[۸] إقبال الأعمال، جلد ۱، صفحه ۳۳۱ (وَ وَرَدَ اَلْحَدِیثُ اَلْمَقْبُولُ عَنِ اَلرَّسُولِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَنَّهُ قَالَ: لَأَنْ یَهْدِیَ اَللَّهُ عَلَى یَدَیْکَ رَجُلاً إِلَى اَلْإِسْلاَمِ خَیْرٌ لَکَ مِمَّا طَلَعَتْ عَلَیْهِ اَلشَّمْسُ.)
[۹] خطبه ششقیه
[۱۰] روضه الواعظین، جلد ۱، صفحه ۱۵۰ (رُوِیَ: أَنَّ فَاطِمَهَ عَلَیْهَا السَّلاَمُ لاَ زَالَتْ بَعْدَ اَلنَّبِیِّ مُعَصَّبَهَ اَلرَّأْسِ نَاحِلَهَ اَلْجِسْمِ مُنْهَدَّهَ اَلرُّکْنِ مِنَ اَلْمُصِیبَهِ بِمَوْتِ اَلنَّبِیِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ هِیَ مَهْمُومَهٌ مَغْمُومَهٌ مَحْزُونَهٌ مَکْرُوبَهٌ کَئِیبَهٌ حَزِینَهٌ بَاکِیَهُ اَلْعَیْنِ مُحْتَرِقَهُ اَلْقَلْبِ یُغْشَى عَلَیْهَا سَاعَهً بَعْدَ سَاعَهٍ فِی کُلِّ سَاعَهٍ وَ حِینَ تَذْکُرُهُ وَ تَذْکُرُ اَلسَّاعَاتِ اَلَّتِی کَانَ یَدْخُلُ فِیهَا عَلَیْهَا فَیَعْظُمُ حُزْنُهَا وَ تَنْظُرُ مَرَّهً إِلَى اَلْحَسَنِ وَ مَرَّهً إِلَى اَلْحُسَیْنِ وَ هُمَا بَیْنَ یَدَیْهَا عَلَیْهَا اَلسَّلاَمُ فَتَقُولُ أَیْنَ أَبُوکُمْا اَلَّذِی کَانَ یُکْرِمُکُمَا وَ یَحْمِلُکُمَا مَرَّهً بَعْدَ مَرَّهٍ أَیْنَ أَبُوکُمَا اَلَّذِی کَانَ أَشَدَّ اَلنَّاسِ شَفَقَهً عَلَیْکُمَا فَلاَ یَدَعُکُمَا تَمْشِیَان عَلَى اَلْأَرْضِ فَ إِنّٰا لِلّٰهِ وَ إِنّٰا إِلَیْهِ رٰاجِعُونَ فُقِدَ وَ اَللَّهِ جَدُّکُمَا وَ حَبِیبُ قَلْبِی وَ لاَ أَرَاهُ یَفْتَحُ هَذَا اَلْبَابَ أَبَداً وَ لاَ یَحْمِلُکُمَا عَلَى عَاتِقِهِ کَمَا لَمْ یَزَلْ یَفْعَلُ بِکُمَا ثُمَّ مَرِضَتْ مَرَضاً شَدِیداً وَ مَکَثَتْ أَرْبَعِینَ لَیْلَهً فِی مَرَضِهَا إِلَى أَنْ تُوُفِّیَتْ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهَا فَلَمَّا نُعِیَتْ إِلَیْهَا نَفْسُهَا دَعَتْ أُمَّ أَیْمَنَ وَ أَسْمَاءَ بِنْتَ عُمَیْسٍ وَ وَجَّهَتْ خَلْفَ عَلِیٍّ وَ أَحْضَرَتْهُ فَقَالَتْ یَا اِبْنَ عَمِّ إِنَّهُ قَدْ نُعِیَتْ إِلَیَّ نَفْسِی وَ إِنَّنِی لَأَرَى مَا بِی لاَ أَشُکُّ إِلاَّ أَنَّنِی لاَحِقَهٌ بِأَبِی سَاعَهً بَعْدَ سَاعَهٍ وَ أَنَا أُوصِیکَ بِأَشْیَاءَ فِی قَلْبِی قَالَ لَهَا عَلِیٌّ أَوْصِینِی بِمَا أَحْبَبْتِ یَا بِنْتَ رَسُولِ اَللَّهِ فَجَلَسَ عِنْدَ رَأْسِهَا وَ أَخْرَجَ مَنْ کَانَ فِی اَلْبَیْتِ ثُمَّ قَالَتْ یَا اِبْنَ عَمِّ مَا عَهِدْتَنِی کَاذِبَهً وَ لاَ خَائِنَهً وَ لاَ خَالَفْتُکَ مُنْذُ عَاشَرْتَنِی فَقَالَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ مَعَاذَ اَللَّهِ أَنْتِ أَعْلَمُ بِاللَّهِ وَ أَبَرُّ وَ أَتْقَى وَ أَکْرَمُ وَ أَشَدُّ خَوْفاً مِنَ اَللَّهِ أَنْ أُوَبِّخَکِ غَداً بِمُخَالَفَتِی فَقَدْ عَزَّ عَلَیَّ بِمُفَارَقَتِکِ وَ بِفَقْدِکِ إِلاَّ أَنَّهُ أَمْرٌ لاَ بُدَّ مِنْهُ وَ اَللَّهُ جَدَّدَ عَلَیَّ مُصِیبَهَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ قَدْ عَظُمَتْ وَفَاتُکَ وَ فَقْدُکَ فَإِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ مِنْ مُصِیبَهٍ مَا أَفْجَعَهَا وَ آلَمَهَا وَ أَمَضَّهَا وَ أَحْزَنَهَا هَذِهِ وَ اَللَّهِ مُصِیبَهٌ لاَ عَزَاءَ عَنْهَا وَ رَزِیَّهٌ لاَ خَلَفَ لَهَا ثُمَّ بَکَیَا جَمِیعاً سَاعَهً وَ أَخَذَ عَلِیٌّ رَأْسَهَا وَ ضَمَّهَا إِلَى صَدْرِهِ ثُمَّ قَالَ أَوْصِینِی بِمَا شِئْتِ فَإِنَّکِ تَجِدِینِی وَفِیّاً أُمْضِی کُلَّ مَا أَمَرْتِنِی بِهِ وَ أَخْتَارُ أَمْرَکِ عَلَى أَمْرِی ثُمَّ قَالَتْ جَزَاکَ اَللَّهُ عَنِّی خَیْرَ اَلْجَزَاءِ یَا اِبْنَ عَمِّ أُوصِیکَ أَوَّلاً أَنْ تَتَزَوَّجَ بَعْدِی بِابْنَهِ أُمَامَهَ فَإِنَّهَا تَکُونُ لِوُلْدِی مِثْلِی فَإِنَّ اَلرِّجَالَ لاَ بُدَّ لَهُمْ مِنَ اَلنِّسَاءِ قَالَ فَمِنْ أَجْلِ ذَلِکَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ أَرْبَعَهٌ لَیْسَ إِلَى فِرَاقِهِنَّ سَبِیلٌ بِنْتُ أُمَامَهَ أَوْصَتْنِی بِهَا فَاطِمَهُ ثُمَّ قَالَتْ أُوصِیکَ یَا اِبْنَ عَمِّ أَنْ تَتَّخِذَ لِی نَعْشاً فَقَدْ رَأَیْتُ اَلْمَلاَئِکَهَ صَوَّرُوا صُورَتَهُ فَقَالَ لَهَا صِفِیهِ إِلَیَّ فَوَصَفَتْهُ فَاتَّخَذَهُ لَهَا فَأَوَّلُ نَعْشٍ عُمِلَ فِی وَجْهِ اَلْأَرْضِ ذَلِکَ وَ مَا رَأَى أَحَدٌ قَبْلَهُ وَ لاَ عَمِلَ أَحَدٌ ثُمَّ قَالَتْ أُوصِیکَ أَنْ لاَ یَشْهَدَ أَحَدٌ جِنَازَتِی مِنْ هَؤُلاَءِ اَلَّذِینَ ظَلَمُونِی وَ أَخَذُوا حَقِّی فَإِنَّهُمْ أَعْدَائِی وَ أَعْدَاءُ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ أَنْ لاَ یُصَلِّیَ عَلَیَّ أَحَدٌ مِنْهُمْ وَ لاَ مِنْ أَتْبَاعِهِمْ وَ اِدْفِنِّی فِی اَللَّیْلِ إِذَا هَدَأَتِ اَلْعُیُونُ وَ نَامَتِ اَلْأَبْصَارُ ثُمَّ تُوُفِّیَتْ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهَا وَ عَلَى أَبِیهَا وَ بَعْلِهَا وَ بَنِیهَا فَصَاحَتْ أَهْلُ اَلْمَدِینَهِ صَیْحَهً وَاحِدَهً وَ اِجْتَمَعَتْ نِسَاءُ بَنِی هَاشِمٍ فِی دَارِهَا فَصَرَخْنَ صَرْخَهً وَاحِدَهً کَادَتِ اَلْمَدِینَهُ أَنْ تَزَعْزَعَ مِنْ صُرَاخِهِنَّ وَ هُنَّ یَقُلْنَ یَا سَیِّدَتَاهْ یَا بِنْتَ رَسُولِ اَللَّهِ وَ أَقْبَلَ اَلنَّاسُ مِثْلَ عُرْفِ اَلْفَرَسِ إِلَى عَلِیٍّ وَ هُوَ جَالِسٌ وَ اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَیْنُ عَلَیْهِمَا السَّلاَمُ بَیْنَ یَدَیْهِ یَبْکِیَانِ فَبَکَى اَلنَّاسُ لِبُکَائِهِمَا وَ خَرَجَتْ أُمُّ کُلْثُومٍ وَ عَلَیْهَا بُرْقُعَهٌ وَ تَجُرُّ ذَیْلَهَا مُتَجَلِّلَهً بِرِدَاءٍ عَلَیْهَا تَسْحَبُهَا وَ هِیَ تَقُولُ یَا أَبَتَاهْ یَا رَسُولَ اَللَّهِ اَلْآنَ حَقّاً فَقَدْنَاکَ فَقْدًا لاَ لِقَاءَ بَعْدَهُ أَبَداً وَ اِجْتَمَعَ اَلنَّاسُ فَجَلَسُوا وَ هُمْ یَرْجُونَ وَ یَنْظُرُونَ أَنْ تُخْرَجَ اَلْجِنَازَهُ فَیُصَلُّونَ عَلَیْهَا وَ خَرَجَ أَبُو ذَرٍّ فَقَالَ اِنْصَرِفُوا فَإِنَّ اِبْنَهَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَدْ أُخِّرَ إِخْرَاجُهَا فِی هَذِهِ اَلْعَشِیَّهِ فَقَامَ اَلنَّاسُ وَ اِنْصَرَفُوا فَلَمَّا أَنْ هَدَأَتِ اَلْعُیُونُ وَ مَضَى مِنَ اَللَّیْلِ أَخْرَجَهَا عَلِیٌّ وَ اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَیْنُ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ وَ عَمَّارٌ وَ اَلْمِقْدَادُ وَ عَقِیلٌ وَ اَلزُّبَیْرُ وَ أَبُو ذَرٍّ وَ سَلْمَانُ وَ بُرَیْدَهُ وَ نَفَرٌ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ وَ خَوَاصِّهِ صَلُّوا عَلَیْهَا وَ دَفَنُوهَا فِی جَوْفِ اَللَّیْلِ وَ سَوَّى عَلِیٌّ حَوَالَیْهَا قُبُوراً مُزَوَّرَهً مِقْدَارَ سَبْعَهٍ حَتَّى لاَ یُعْرَفَ قَبْرُهَا .)
[۱۱] دیوان الشیخ محسن أبو الحبّ ( الکبیر )، صفحه ۷۱
پاسخ دهید